Uống nhiều rượu bia ảnh hưởng đến gan như thế nào?
Rượu bia là thức uống ưa chuộng của nhiều người. Tuy chúng có một số ích lợi như uống 1 ly rượu vang đỏ mỗi ngày tốt cho tim mạch, nhưng uống nhiều rượu bia chưa bao giờ là điều tốt cho sức khỏe.
Tìm hiểu về chức năng của gan
Gan thực hiện rất nhiều chức năng quan trọng như: dự trữ và sử dụng glycogen; chuyển hóa các chất đạm, mỡ từ thức ăn; sản xuất các yếu tố đông máu; tạo ra “thuốc” chữa bệnh tự nhiên, khi bị bệnh, chúng ta dùng nhiều loại thuốc, nhưng ít ai biết rằng bản thân gan có thể tự tổng hợp được rất nhiều trong số các thuốc đó, sản xuất mật giúp cho sự tiêu hóa, xử lý và loại bỏ chất cồn từ rượu bia, giải độc…
Tác hại của rượu bia đối với gan
Khi uống rượu, chất cồn được hấp thu nhanh chóng vào máu qua niêm mạc dạ dày và ruột. Toàn bộ lượng máu ở đường tiêu hóa đều phải đi qua gan trước khi về tim. Vì vậy, gan là nơi tập trung nồng độ cồn cao nhất. Tế bào gan có hệ thống men (enzyme) chuyển hóa cồn, biến đổi cồn qua một chuỗi phản ứng hóa học để cuối cùng cho ra CO2và nước, thải ra ngoài qua nước tiểu và phổi. Song khả năng của gan chỉ có hạn, nó chỉ có thể xử lý được một lượng cồn nhất định mỗi giờ. Nếu bạn uống quá mức, nồng độ cồn sẽ tăng dần trong máu. Qua nhiều nghiên cứu, các nhà khoa học khuyến cáo giới hạn chất cồn là 1 – 2 đơn vị quốc tế/ngày, trong đó 1 đơn vị = 25ml thức uống có cồn 40o, hoặc 50ml thức uống có cồn 20o. Với liều lượng này, uống mỗi ngày có thể giúp ngăn ngừa bệnh tim mạch và đột quỵ. Trái lại, người nghiện rượu và bất cứ ai uống quá giới hạn đó, thì những tác hại bắt đầu xảy ra: gan nhiễm mỡ, viêm gan, xơ gan là 3 căn bệnh do cồn gây ra, có thể xảy ra cùng một lúc, hoặc diễn tiến từ từ theo thời gian.
Gan nhiễm mỡ là hiện tượng tích mỡ trong tế bào gan, xảy ra ở những người uống rượu nhiều. Tình trạng này có thể thoái lui khi bệnh nhân ngưng uống rượu nhiều. Ngược lại, nếu họ vẫn tiếp tục uống rượu nhiều, nó sẽ tiến triển dần đến bệnh viêm gan.
Viêm gan do rượu có thể ở mức độ từ nhẹ đến nặng. Thể nhẹ thường không có triệu chứng, nếu có chỉ là sự phát hiện bất thường men gan trong máu. Một số trường hợp, trở nên mạn tính, gây phá hủy dần tế bào gan, cuối cùng dẫn đến xơ gan. Thể nặng hơn là có triệu chứng mệt mỏi, có dấu hiệu vàng da, đôi khi đau vùng gan. Đợt tấn công viêm gan cấp với biểu hiện: bệnh nhân nhanh chóng dẫn đến cơn hôn mê gan; vàng da sậm, rối loạn đông máu, suy giảm nhận thức, hôn mê, xuất huyết đường tiêu hóa, tỷ lệ tử vong cao. Việc xử trí căn bệnh này là cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng một cách cân bằng, hoặc phải truyền dịch qua ống thông dạ dày và điều trị bằng steroid.
Cần lưu ý rằng, chứng đầy hơi khó tiêu rất thường gặp nhưng lại không được quan tâm đúng mức mặc dù nó có thể ảnh hưởng không ít đến cuộc sống sinh hoạt & làm việc của mọi người. Chứng khó tiêu, đầy hơi trong một số trường hợp chỉ là những rối loạn tiêu hóa cấp thời, có thể tự khỏi hoặc chỉ cần điều trị với vài loại thuốc điều trị triệu chứng thông thường. Tuy nhiên, phần lớn các trường hợp khác đầy hơi, khó tiêu lại là biểu hiện của những tổn thương thực thể của các bệnh lý gan giai đoạn đầu nếu cứ coi thường, bỏ qua, không khám & điều trị kịp thời sẽ dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm khác, thậm chí có thể gây nguy hiểm cho tính mạng.
Xơ gan là tình trạng xơ hóa dần mô gan bình thường, hoàn toàn mất chức năng của gan. Quá trình này còn diễn tiến tăng dần, mô xơ ảnh hưởng đến cấu trúc bình thường và sự tái tạo của tế bào gan. Các tế bào gan lần lượt bị tổn thương, chết và mô xơ cứ tiếp tục thay thế. Theo thời gian, gan mất dần chức năng. Các mô xơ còn có tác hại làm ngăn cản lưu thông bình thường của dòng máu chảy đến gan. Sự hình thành mô sẹo là vĩnh viễn, không thể phục hồi. Lúc đầu, việc mất một vài tế bào gan không gây ảnh hưởng gì đến bệnh nhân, không có triệu chứng xuất hiện. Nhưng khi mà tế bào gan bị hủy hoại càng nhiều, mô xơ tăng lên, bệnh bắt đầu biểu hiện. Triệu chứng tương tự như bệnh viêm gan nói ở trên, điểm khác biệt chỉ là ở chỗ các tiến trình của xơ gan diễn biến một cách chậm chạp hơn. Ở những người xơ gan nặng, lâu ngày, hội chứng tăng áp tĩnh mạch cửa thường xuất hiện với các triệu chứng: báng bụng, tuần hoàn bàng hệ… Nguy hiểm nhất là xơ gan là một trong những nguy cơ lớn nhất gây ung thư gan.
Xơ gan có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nữa như: virut, bệnh di truyền, rối loạn chuyển hóa, nhưng cao nhất vẫn là những người nghiện rượu trên 10 năm, với tỷ lệ 10%.
Ngoài các triệu chứng nói trên, còn có các xét nghiệm giúp chẩn đoán bệnh như: xét nghiêm máu thấy tăng men gan (ALT, AST), tăng ALP, giảm albumin, tăng bilirubin, siêu âm thấy tổn thương gan; sinh thiết tế bào gan: thấy được cấu trúc mô sẹo trong xơ gan hoặc dạng điển hình của viêm gan.
Lưu ý trong điều trị và phòng ngừa
Điều cần thiết nhất là bắt buộc phải bỏ rượu bia. Sau đó, bệnh nhân nên được tư vấn về chế độ ăn uống, bổ sung vitamin và khoáng chất là điều cần thiết trong một thời gian. Bệnh nhân cần giảm bớt các loại thuốc hại gan, chọc hút dịch, dùng thuốc lợi niệu và kháng sinh cho những bệnh nhân bị báng bụng, khi gan không còn hoạt động nữa chỉ còn một biện pháp duy nhất là ghép gan.
Phòng ngừa: Đừng bao giờ để xảy ra bệnh rồi mới bắt đầu bỏ rượu. Bạn hãy bỏ hẳn hoặc hạn chế uống rượu bia, trong giới hạn khuyến cáo: nam chỉ uống không quá 4 đơn vị/ngày và dưới 21 đơn vị/tuần. Nữ: giới hạn là 3 đơn vị/ngày và 14 đơn vị/tuần. Đối với phụ nữ mang thai: hoàn toàn không nên uống, thai phụ cá biệt vẫn sử dụng rượu, thì phải dưới 1 – 2 đơn vị/tuần và không được say.
Các bệnh lý gan do rượu thường gặp là:
+ Gan nhiễm mỡ do rượu
Là tình trạng mỡ tích tụ trong các tế bào gan do rượu gây ra làm suy giảm chức năng gan.
Rượu gây độc trực tiếp cho gan, khi uống vào được chuyển hóa ngay tại gan thành những hạt mỡ choán chỗ tế bào gan bình thường gọi là gan nhiễm mỡ, là giai đoạn đầu của xơ gan.
Quá trình tích lũy mỡ trong gan là do rượu làm giảm quá trình oxy hóa acid béo ở gan, tăng vận chuyển & este hóa acid béo tạo thành trigliceride, ngoài ra rượu còn làm giảm tổng hợp & bài tiết lipoprotein ở gan.
Khi gan nhiễm mỡ thường bệnh nhân không có triệu chứng gì chỉ phát hiện bệnh do tình cờ được kiểm tra bằng siêu âm bụng, một số ít có thể có cảm giác mệt mỏi, đầy hơi, khó tiêu, nặng tức ở vùng hạ sườn phải, xét nghiệm máu có thể có tình trạng tăng men gan, tăng triglyceride.
Nếu cai rượu ngay tại thời điểm này gan có thể bình phục hoàn toàn, không gây ra viêm gan & xơ gan.
+ Viêm gan do rượu:
Là tình trạng bệnh lý tổn thương lan tỏa ở gan do rượu gây nên biểu hiện bởi tình trạng thâm nhiễm tế bào viêm ở gan & hoại tử tế bào gan, lâu dài sẽ dẫn đến xơ gan.
Trong giai đoạn này thường không có triệu chứng rõ rệt, đôi khi người bệnh chỉ cảm thấy mệt mỏi, ăn không ngon, cảm giác đầy bụng, khó tiêu, nặng tức vùng hạ sườn phải, đau khớp, đau cơ, ngứa ngáy khắp người, hoặc chỉ phát hiện tình cờ qua xét nghiệm máu, qua siêu âm, hoặc sinh thiết gan.
Ở giai đoạn này nếu kịp thời ngưng rượu ngay, ngưng rượu tuyệt đối cũng có thể giúp gan phục hồi hoàn toàn hoặc gần như hoàn toàn.
+ Xơ gan do rượu:
Là giai đoạn cuối của quá trình viêm gan mạn do rượu, trong đó mô gan được thay thế dần bằng các mô xơ làm thay đổi cấu trúc bình tường của gan dẫn đến suy giảm nhiều chức năng quan trọng của gan.
Nghiên cứu cho thấy nếu mỗi ngày uống 1 xị rượu hoặc ½ lít bia thì trong vòng 10 năm có thể sẽ dẫn đến xơ gan, ngoài ra tình trạng xơ gan đến sớm hay muộn ở người nghiện rượu còn tùy thuộc vào nhiều yếu tố khác (giới tính, dinh dưỡng khi uống rượu…)
Do gan có khả năng bù trừ rất tốt, chính vì vậy trong giai đoạn đầu các triệu chứng thường không rõ rệt, bệnh nhân vẫn sinh hoạt bình thường chỉ có vài rối loạn nhỏ cần lưu ý sau đây: cảm thấy mệt nỏi, chán ăn, ăn không ngon, đầy bụng, khó tiêu, sợ những thức ăn nhiều dầu mỡ, nặng tức ở vùng hạ sườn phải, vú to teo tinh hoàn ở nam, rối loạn kinh nguyệt ở nữ…
Một số trường hợp bệnh nhân thấy lòng bàn tay đỏ bừng ở ngoài rìa gọi là lòng bàn tay son, hoặc có những chấm đỏ rải rác ở ngực, bụng như hình hoa thị gọi là dấu sao mạch.
Giai đoạn muộn hơn các triệu chứng biểu hiện rõ (vàng da vàng mắt, nước tiểu vàng, bụng to ra, chân phù, suy kiệt, da sạm đen, chảy máu nhiều nơi trong cơ thể).
Nếu phát hiện ở giai đoạn sớm và kịp thời bỏ rượu vẫn có cơ hội để cải thiện bệnh, ngăn ngừa các biến chứng gây nguy hiểm cho tính mạng.
Vì đa số trường hợp xơ gan được chẩn đoán ở giai đoạn khá trễ, làm hạn chế hiệu quả điều trị.
Trong giai đoạn này tuy rằng việc điều trị nhiều khó khăn, nhưng nếu được theo dõi & điều trị đúng vẫn có thể cải thiện được các triệu chứng & hạn chế được các biến chứng của bệnh. Tuy nhiên thường với tâm lý là bệnh nan y không chữa khỏi một số bệnh nhân phó thác cho số mạng hoặc nghe lời thầy lang, thầy pháp để bệnh đã nặng lại càng nặng thêm.
Thường bệnh nhân sẽ tử vong vì các biến chứng (xuất huyết tiêu hóa, rối loạn đông máu, hôn mê gan, suy thận cấp, nhiễm trùng nặng, suy kiệt nặng, ung thư gan).
+ Ung thư gan:
Là một loại ung thư phát triển từ các tế bào gan, thường phát triển trên nền gan xơ.
Giai đoạn đầu khi kích thước khối u còn nhỏ thường không có triệu chứng gì, chí có thể phát hiện sớm bằng xét nghiệm máu, siêu âm, CT, MRI.
Giai đoạn muộn hơn kích thước khối u lớn, triệu chứng lâm sàng rõ rệt (mệt mỏi, ăn uống kém, suy kiệt, sụt cân, bụng to ra, vàng da vàng mắt, đau vùng hạ sườn phải, đi cầu ra máu, nôn ra máu…). Ở giai đoạn này hiệu quả điều trị vô cùng hạn chế.
Nếu không điều trị bệnh nhân ung thư gan sẽ tử vong trong vòng 6 – 12 tháng kể từ khi có triệu chứng đầu tiên.
Thường bệnh nhân sẽ tử vong do suy gan nặng dẫn đến hôn mê gan, xuất huyết nặng không cầm được, nhiễm trùng nặng, suy kiệt nặng…
Phòng ngừa các tác hại ở gan do rượu như thế nào ?
– Không uống quá nhiều rượu, nếu lỡ nghiện rượu phải cai rượu. Trong trường hợp vì một lý do nào đó bắt buộc phải uống rượu thì chỉ được uống ít rượu (khả năng giải độc rượu của gan khoảng 7g cồn ethylic/giờ tương đương khoảng 1 ly bia hay một chung nhỏ rượu đế) và trong khi uống rượu nên ăn nhiều thức ăn giàu đạm, hạn chế uống nước để giảm hấp thu rượu.
– Theo dõi sức khỏe định kỳ, khi có những triệu chứng nghi ngờ nên đến khám BS để được chẩn đoán & điều trị sớm, ngăn ngừa xảy ra các biến chứng.
– Thừơng xuyên luyện tập thể thao để nâng cao sức đề kháng của cơ thể.
– Cẩn thận khi sử dụng các loại thuốc (thuốc giảm đau, thuốc ngủ, thuốc an thần…) và các loại hóa chất ảnh hưởng đến gan.
– Khi có triệu chứng của gan nhiễm mỡ, viêm gan, xơ gan cần được :
+ Khám & điều trị theo chỉ định của BS chuyên khoa
+ Nghỉ ngơi nhiều, hạn chế lao động nặng nhọc, gắng sức.
+ Tránh tình trạng căng thẳng thần kinh kéo dài.
+ Chế độ ăn đầy đủ & cân đối các chất dinh dưỡng, nhiều rau & trái cây tươi, hạn chế chất béo, tránh để bị táo bón kéo dài.
+ Nếu bệnh nhân có phù chân, bụng báng phải hạn chế thức ăn mặn nhiều muối, nước mắm, bột ngọt.
+ Nếu tình trạng suy gan nặng chế độ ăn phải hạn chế đạm theo chỉ dẫn của BS.
+ Tránh ăn nhiều chất mỡ động vật.
Hãy làm người cha gương mẫu với thế hệ sau
Tóm lại, rượu bia gây nhiều tác hại cho gan từ gan nhiễm mỡ đến viêm gan, xơ gan và ung thư gan. Diễn tiến của bệnh kéo dài nhiều năm, giai đoạn đầu thì không có triệu chứng rõ ràng nên bệnh nhân không để ý, cho đến khi bệnh có những dấu hiệu rõ ràng như vàng da, vàng mắt, bụng to, chân phù, chảy máu… thì bệnh đã ở giai đoạn trễ, làm hạn chế hiệu quả điều trị. Do vậy, những người thường hay uống rượu bia cần phải theo dõi sức khỏe định kỳ để được chẩn đoán và điều trị sớm các tổn thương ở gan. Tuy nhiên, để phòng ngừa các tổn thương ở gan do rượu thì tốt nhất là phải hạn chế lượng rượu bia vào cơ thể, tức là không uống quá 1-2 ly bia hoặc 1 chung nhỏ rượu (độ 50 ml) mỗi ngày, thường xuyên tập luyện thể dục thể thao, cẩn thận khi dùng thuốc và nên khám sức khỏe định kỳ.
