Viêm màng não là biến chứng gặp nhiều nhất trong các biến chứng nội sọ do tai tỉ lệ gần 40%.
Viêm màng não do tai, có nhiều thể rất đa dạng, chẩn đoán khó, diễn bién phức tạp, dù đã dùng nhiều loại kháng sinh, nhưng tỉ lệ tử vong không giảm, lại cao. Vì viêm màng não còn phối hợp các biến chứng sọ não như áp xe não, viêm tĩnh mạch bên gọi là viêm màng não phối hợp với tỉ lệ hơn 60%.
Nguyên nhân viêm màng não ở thể cấp, mãn tính của viêm tai giữa và viêm xương chũm…
Bệnh tích xâm nhập vào màng não nhiều đường: Qua ô viêm xương với côlesteatôm ở trần thượng nhĩ sào bào ở nhóm tế bào sâu bệnh tích lan đến màng não. Qua đường mạch các nhánh hệ màng não giữa qua khớp trái-đá, thoát vị màng não vào thùng tai sào bào. Qua mê nhĩ, thông với màng não bằng cổng tiền đình, công ốc tai. Qua đường mạch các nhánh hệ màng não giữa qua khớp trái đá đưa bệnh tích vào màng não, khi viêm tĩnh mạch bên. Qua ổ viêm não thường áp xe não lan ra ngoài.
Bệnh cảnh lâm sàng giai đoạn khởi đầu viêm tai, xương chũm mãn tính hồi viêm là bệnh nhi sốt cao, nhiệt độ 39-40°C, đau tai, đau vùng chũm, sức nghe kém tăng dần. Tai chảy mủ và thổi, có thể mủ xuất ngoại. Nay có thêm các triệu chứng nhức đầu ở vùng thái dương, nửa đầu bên bệnh hay lan toả.
Bệnh nhi có cảm giác buồn nôn hay nôn thật sự. Tính nết thay đối thường mê hoảng, cáu gắt hay li bì.
Giai đoạn toàn phát, bệnh nhi vẫn sốt cao, nhiệt độ 39-40°C, kéo dài, đôi khi có cảm giác rét run. Mạch nhanh yếu, nhịp thở không đều, nông huyết áp có thể tăng cao. Thể trạng đang nhiễm khuẩn, mê sảng kích động hay li bì, đờ đẫn và xuất hiện tam chứng màng não: Bệnh nhi nhức đầu dữ dội, liên tục, khi gõ, ấn hộp sọ hay bó mạch cảnh sọ, nhức đầu dần tăng lên.
Bệnh nhi nôn khan hay có thức ăn, nôn nhiều lần, khi thay đổi tư thế thường hay nôn.
Bệnh nhi táo bón, ở trẻ nhỏ thường tiêu chảy.
Bệnh nhi rối loạn co thắt cơ, thường nằm co quắp như cò, sau nằm thẳng do co cứng cơ cột sống. Ở trẻ nhỏ thường co giật các cơ mặt, các chi.
Bệnh nhi bị rối loạn các phản xạ gân, cơ đều tăng, phản xạ da bụng tăng.
Bệnh nhi bị rối loạn cảm giác, kêu đau khắp người khi có người chạm vào, sờ, nắn, sợ ánh sáng nên nằm quay đầu vào tường, sợ tiếng động, thường có cảm giác chóng mặt. Bệnh nhi bị rối loạn vận mạch, mạch ngoại vi có lúc giãn, có lúc co gây đỏ bừng mặt, có lúc mặt tái mét.
Bệnh nhi bị rối loạn tâm thần; trẻ nhỏ thường mê sảng, la hét, giãy giụa, ở người lớn có thể trầm uất, đờ đẫn.
Thăm khám phát hiện cổ cứng, bệnh nhi không quay sang các bên, không cúi được đầu xuống thấp, dấu hiệu Kernig dương tính, bệnh nhi nằm ngửa không giơ được hai chân lên thang với giường, vạch màng não dương tính.
Chạch dò tuỷ sống, áp lực nước não tuỷ tăng, nước có màu đục, phía dưới ống nghiệm có mủ. Albumin tăng cao, đường giảm. Tế bào tăng cao nhất là bạch cầu da nhân thoái hoá. Vi khuẩn dương tính.
Tiên lượng, ngày nay sử dụng kháng sinh loại mới, phổ cập, giảm nhẹ mức độ trầm trọng của viêm màng não do tai. Song đưa đến tử vong chưa phải hết.
Tiên lượng của viêm màng não do tai ở thể đơn thuần, có khả năng nhẹ hơn, ở thể phối hợp đều nặng hơn do biến chứng.
Viêm màng não do tai đưa đến tử vong do tình trạng viêm tai xương chũm mãn tính. Phế cầu khuẩn thường nặng hơn các vi khuẩn khác, trừ liên cầu.
Viêm màng não do tai đưa đến tử vong do tình trạng nhiễm khuẩn nặng, cơ thể suy sụp, do kết hợp các bệnh tích như não viêm, áp xe não.
Điều trị viêm màng não do tai phải được coi là một biến chứng nặng, một bệnh cấp cứu, đòi hỏi khẩn trương xử trí đúng và sớm:
Điều trị ngoại khoa của viêm màng não do tai phải được phẫu thuật cấp, nhằm loại trừ ở viêm xương kế cận màng não, bộc lộ vùng màng não, bị tổn thương… khoét rỗng xương chũm, khoét rỗng xương đá-chũm toàn phần, nạo mỏm xương đá(phẫu thuật Ramadier) hay khoan mở mê nhĩ, bộc lộ màng não vùng tổn thương.
Điều trị nội khoa rất quan trọng nhằm chống viêm màng não bằng các loại kháng sinh liều cao, phổ mạch với sulfamid và corticoid, dưới dạng tiêm bắp, truyền tĩnh mạch, bơm vào tuỷ sống…
Chống phù não bằng huyết thanh ngọt ưu trương, hypothiazit, magie sulfat.
Nâng cao thể trạng là cho bệnh nhi ăn nhiều sữa, chất đạm, các loại vitamin, các loại quả cam, chanh, bưởi, na, nhãn, dưa hấu, xoài…
Phòng tránh là điều trị khỏi dứt điểm viêm tai giữa và viêm xương chũm ở thể cấp và mãn tính.
Chữa khỏi các bệnh tích xâm nhập vào màng não, qua nhiều đường.