A. Chẩn đoán siêu âm tụy:
1. Tư thế:
Bệnh nhân thường nằm ngửa hoặc có thể đứng để đại tràng xuống thấp. Dùng đầu dò để xác định cuống gan, tìm tĩnh mạch gánh rồi tĩnh mạch lách từ đó xác định tụy, (tụy nằm trước tĩnh mạch lách). Hoặc xác định động mạch chủ bụng, trên siêu âm phía trước động mạch chủ có thể xác định thân tụy. Nếu cắt đường ngang bụng qua điểm thượng vị động mạch có hình tròn đập nẩy còn thiết diện tụy tròn nằm ngay trên đường động mạch. Trước tĩnh mạch chủ dưới là đầu tụy.
2. Hình tụy bình thường trên màn siêu âm:
Trên siêu âm cắt ngang bụng: có thể thấy đầu tụy, thân tụy và đuôi tụy. Nhu mô tụy kém đồng nhất so với nhu mô gan. Tụy ở sâu hơn ở quai ruột làm hình ảnh tụy bị mờ không rõ ranh giới như gan, lách. Kích thước siêu âm đầu tụy 3cm, thân tụy 2,5cm và đuôi tụy 2cm. Nếu máy có độ nhậy tốt có thể phát hiện được ống tụy chính (Wirsung).
3. Siêu âm có giá trị trong phát hiện
u nang tụy, u tụy, sỏi tụy. Siêu âm cũng góp phần chẩn đoán các bệnh của nhu mô tụy: VTC,
- U nang tụy:
Trên siêu âm phát hiện hình khối loãng âm nằm gần ngay tụy (ở đầu, thân hoặc đuôi). Tùy theo dịch của nang tụy có thể trong lòng khối cũng có chỗ đậm siêu âm. Thành của các nang tụy cũng có thể mỏng hoặc dầy tùy theo nang và mức độ viêm nhiễm.
- Ung thư tụy:
Hình siêu âm kích thước tụy bị ung thư thường to, bờ không đều nhu mô của nó bị giảm âm, có giới hạn rõ với vùng tụy bình thường. Ung thư tụy trên siêu âm khó xác định vì khó phân biệt với tổ chức nhu mô bị viêm nhiễm, vì vậy cần dựa dấu hiệu khác trên siêu âm để chẩn đoán ung thư tụy như:
+ Các ống tụy, ống mật chủ bị lệch đi
+ Các đường mật trong ngoài gan thấy giãn mà chưa rõ nguyên nhân của gan mật.
– Viêm tụy: (ít áp dụng)
* Với viêm tụy cấp:
+ Tụy to hơn bình thường
- Với viêm tụy mạn:
+ Nhu mô đậm âm
+ Nhu mô giảm âm
+ ống Wirsung giãn rộng
Để chắc chắn hơn, với sự giúp đỡ của siêu âm sinh thiết tụy.
B. Chẩn đoán bệnh lách bằng siêu âm:
1. Tư thế:
Bệnh nhân nằm ngửa hoặc nghiêng phải. Đầu dò cắt theo các hướng song song với bờ sườn, vuông góc với bờ sườn hoặc dọc theo các rãnh liên sườn bên trái.
2. Hình ảnh siêu âm của lách bình thường:
- Nhu mô lách đồng nhất, mịn hơn nhu mô gan gần giống nhu mô thận.
- Kích thước: dài 11 – 12cm dầy từ cuống lách đến cơ hoành: 4,5cm
- Hình dáng lách thay đổi: có khi tròn, có khi cong thon thả, có thể thấy hình ảnh lách phụ gặp ở cuống lách, gianh giới rõ (Cần phân biệt lách phụ với hạch bạch huyết ở cuống lách).
3. Hình ảnh siêu âm của lách bệnh lý:
– Nang lách:
+ Nếu là nang bẩm sinh: hình siêu âm có thành nang mỏng và trong lòng rỗng âm (nang vỡ gây chảy máu, siêu âm biết được). Thường đa nang lách đi đôi với đa nang gan, tụy (hiếm).
+ Nang sán chó của lách: thành vôi hóa và nhiều nang nhỏ.
+ Chú ý: nang tụy có thể hình thành nằm trong cuống lách bao quanh lách hoặc có thể xâm nhập vỡ vào tổ chức nhu mô của lách.Vì vậy rất dễ nhầm nang với nang tụy (cần xem xét về lâm sàng).
– Khối máu tụ: (thường sau tổn thương bụng gây nên vỡ lách, chảy máu nhu mô, chảy máu dưới bao).
+ Lúc đầu khối máu tươi rất giầu siêu âm, sau nghèo siêu âm.
+ Khi tụ máu đã tổ chức hóa: có hình đậm âm.
+ Siêu âm còn cho ta biết có dịch trong ổ bụng không.
– Nhồi máu lách: (do có bệnh tim mạch).
+ ổ nhồi máu: loãng âm hơn so với nhu mô. Bề mặt chỗ nhồi máu hơi co lại hình dáng như cái chôn chén.
+ ổ nhồi máu bị viêm nhiễm: có hình đậm âm.
+ Lâu dài có thể áp xe hóa: hình ảnh loãng âm.
– áp xe lách: (sau nhồi máu lách):
+ Hình ảnh nang loãng siêu âm, không đồng nhất, không thấy thành riêng khu trú (có thể hút mủ ổ áp xe dưới sự hướng dẫn của siêu âm).
- Ung thư lách: (Thường là Sarcome nhưng hiếm): các hình đậm âm. Người ta phát hiện các ung thư buồng trứng, dạ dày, ruột, ung thư tổ chức liên kết… di căn vào lách.
- Một số bệnh khác: như xơ gan, nhiễm trùng, bệnh máu ảnh hưởng tới nhu mô lách. Trên siêu âm phát hiện lách to, có tăng hoặc giảm âm lan toả ở lách. Những hình ảnh này không đặc hiệu, ít giá trị chẩn đoán nguyên nhân. Muốn chắc chắn nhờ siêu âm hướng dẫn dùng kim nhỏ hút lấy bệnh phẩm làm tổ chức học. Ngược với sinh thiết gan, sinh thiết lách đường hầm chọc càng nhỏ càng tốt, càng ít đi qua tổ chức bao nhiêu càng tốt bấy nhiêu.