Nguyên nhân bệnh
Phần nhiều do ăn uống không điều độ mà sinh bệnh, ví dụ như bạo uống bạo ăn, quả chưa chín, cá ươn, thực vật quá nóng quá lạnh, kích thích niêm mạc dạ dày sinh ra. Ngoài ra hoặc tiếp tục phát ở bệnh truyền nhiễm hoặc do chua, thạch tín, xút v.v… mọi dược phẩm, cùng các loại cua cá độc mà sinh ra viêm dạ dày tính trúng độc.
Chứng trạng
Không thiết ăn, vùng dạ dày nhức đau, có cảm giác tức như ấn nặng lên, có cảm giác đầy, miệng khát, buồn nôn, nôn mửa, miệng hôi, lưỡi rêu.
Chứng nói chung là toàn thân mỏi mệt, thiếu thốn khí lực, đầu nặng, đầu nhức, có lúc phát sốt nhẹ, đại tiện phần nhiều bí kết, nếu kiêm có chứng viêm ruột tức thì có đau bụng đi tả.
Cách chữa
Nếu vùng dạ dày có thức ăn đình trệ, cảm giác không khoan khoái có thể dùng ngón tay kích thích cổ họng hoặc uống nhiều nước hơi ấm, hoặc uống nước muối cho nôn ra.
Phương thang
Nếu thấy vùng dạ dày đau nhức, có cảm giác như đè nặng, không muốn ăn uống, bụng đau, buồn nôn hay nôn mửa, miệng hôi, lưỡi có rêu thì dùng:
Thang Hoàng liên:
Hoàng liên 3 đồng cân
Nhân sâm 3 đồng cân
Bán hạ 6 đồng cân
Cam thảo 3 đồng cân
Quế chi 3 đồng cân
Can khương 3 đồng cân
Đại táo 3 đồng cân
Gia giảm: Nếu sờ vùng bụng thấy vách bụng căng thẳng khẩn trương, vùng dưới tâm đề kháng mạnh, lúc ấn lên thấy đau nhức, như vậy kiêng bí đại tiện thì gia thêm Đại hoàng, có hạ lỵ gia thêm Phục linh.
Nếu chứng giống như thang Hoàng liên kể trên, đặc biệt dưới vùng tâm sờ cứng rắn, bệnh nhân tự thấy vùng dưới tâm có cảm giác bĩ tắc, buồn nôn hoặc nôn mửa, nhưng miệng hôi lưỡi rêu bình thường không nhiều như thang Hoàng liên kể trên thì dùng:
Thang Bán hạ tả tâm:
Hoàng liên 1 đồng cân
Nhân sâm 2,5 đồng cân
Bán hạ 5 đồng cân
Cam thảo 2,5 đong cân
Can khương 2,5 đồng cân
Đại táo 2,5 đồng cân
Hoàng cầm 2,5 đồng cân
Gia giảm: Nếu bệnh chứng như thang Bán hạ tả tâm, nhưng phát chua nhiều, ợ hơi, bụng reo, tiết tả thì dùng:
Thang Sinh khương tả tâm:
Giống như thang Bán hạ tả tâm nhưng bỏ bớt Can Khương 1 đồng cân, thêm Sinh khương 2 đồng cân.
Nếu chứng hậu đau dạ dày đầy đủ, có bụng đau, có hoặc không phát sốt cũng dùng, cơ bụng căng thẳng có sức thì dùng:
Thang Sài hồ quế chi:
Sài hồ 5 đồng cân
Bán hạ 4 đồng cân
Quế chi 2,5 đồng cân
Hoàng cầm 2 đồng cân
Nhân sâm 2 đồng cân
Thược dược 2 đồng cân
Sinh khương 2 đồng cân
Đại táo 2 đồng cân
Cam thảo 1,5 đồng cân
Gia giảm: Nếu miệng hôi lưỡi rêu nhiều thêm Hoàng liên, nếu tiện bí thêm Đại hoàng.
Dưới vùng tâm có cảm giác khẩn trương đình trệ mạnh, buồn nôn nôn mửa, tiện bí. Ví dụ khi khám thấy vùng bụng trên khoan rộng vách bụng đầy cơ bụng khẩn trương rõ, cường độ đề kháng vùng dưới tâm sờ biết có cứng rắn căng thẳng thì dùng:
Thang Đại sài hồ:
Sài hồ 6 đồng cân
Bán hạ 4 đồng cân
Hoàng cầm 3 đồng cân
Sinh khương 4 đồng cân
Thược dược 3 đồng cân
Chỉ thực 2 đồng cân
Đại táo 3 đồng cân
Đại hoàng 1 đến 2 đồng cân
Gia giảm: Nếu thức ăn đình trệ trong ruột có độc tính, có cảm giác đầy ở vùng bụng, tiện bí, có thể dùng thuốc cho tả đi, lúc này nên chọn dùng thang Điều vị thừa khí, thang Tiểu thừa khí, thang Đại thừa khí…
Nếu có độc đình trệ thì dùng thang Quất bì đại hoàng phác tiêu.
Thường ngày vị tràng hư yếu, rất dễ trúng độc thức ăn uống, do ăn uống quá mức dùng thực vật không tốt khiến vùng bụng có cảm giác không khoan khoái, buồn nôn hoặc nôn mửa, vách bụng nói chung mềm yếu không có sức, đầy bụng nhẹ, vùng dưới tâm không cứng rắn thì dùng phương:
Bất hoán kim chính khí tán:
Xương truật 4 đồng cân
Hậu phác 3 đồng cân
Đại táo 3 đồng cân
Trần bì 3 đồngcân
Sinh khương 3 đồng cân
Bán hạ 6 đồng cân
Cam thảo 1,5 đồng cân
Hoắc hương 1 đồng cân
Muốn khiến tính độc của thức ăn cấp tốc bài trừ ra thì dùng bài này. (Ở vùng bụng thì cho nôn ra, dạ dày cũng cho nôn ra, nếu ở trong ruột cho đại tiện ra).
Bị cấp hoàn:
Đại hoàng
Can khương
Ba đậu
lượng bằng nhau, cùng mật viên mỗi lần uống 0,5 đồng cân (ước 1,6g).
Nếu muốn cho mửa ra thì dùng bài:
Qua đế tán
Qua đế, Đậu đỏ nhỏ lượng bằng nhau rồi nghiền nhỏ, trước lấy Hương sị 5 đồng cân thêm nước sôi 200ml đun thành dạng cháo lỏng, rồi bỏ bã, cho bột trên vào 2 đồng cân uống.
