Tên khác: chán ăn do thần kinh.
Định nghĩa
Bệnh gặp chủ yếu ở nữ giới vị thành niên, biểu hiện bằng sợ (tới mức bệnh hoạn) bị béo phì, tự hạn chế ăn uống, bị gầy nhiều và vô kinh.
Căn nguyên
Không rõ. 95% số trường hợp xảy ra ở các thiếu nữ trước hoặc sau tuổi dậy thì. Phần lớn số trường hợp có rối loạn chức năng của vùng dưới đồi với các rối loạn điều hoà hormon hướng sinh dục (vô kinh), tiểu nhạt không hoàn toàn và rối loạn điều hoà thân nhiệt.
Triệu chứng
- Thiếu nữ hoặc phụ nữ trẻ bị ám ảnh về thân hình của mình, sợ bị béo phì (ngay cả khi gầy) và sợ các vấn đề liên quan đến tính dục, đặc biệt là không chấp nhận giới tính của bộ máy sinh dục và không thể chấp nhận những biến đổi của thân thể khi dậy thì. Đôi khi bắt đầu bởi một biểu hiện sốc tâm lý. Rất hiếm khi bệnh nhân tự mình đi khám bệnh. Bệnh nhân bị sút cân nhiều nhưng thường không công nhận hoặc đánh giá thấp việc này.
- Chán ăn là một thuật ngữ không phù hợp vì bệnh nhân không mất cảm giác thèm ăn mà là bệnh nhân chủ động chống lại cơn đói, dẫn tới một hành vi ăn uống khác. Bệnh nhân không coi đây là bệnh và thường đến khám vì một bệnh khác.
- Chán ăn có thể xen kẽ với các cơn ăn vô độ (chán ăn-ăn vô độ) kèm theo nôn (tự phát hay do bi kích thích) hoặc tiêu chảy (lạm dụng thuốc tẩy).
- Gầy sút: có thể mất tới 50% trọng lượng cơ thể; đôi khi mất cân nhiều hơn và nhanh hơn do dùng thuốc tẩy và / hoặc thuôc lợi tiểu khiến cho bị rối loạn cân bằng nước-điện giải nặng, đặc biệt là giảm kali huyết.
- Huyết áp thấp, nhịp tim chậm, thân nhiệt giảm, hay gặp xanh tím ở đầu ngón tay, ngón chân.
- Bao giờ cũng bị vô kinh. Vô kinh có trước khi bị sút cân trong 1/3 số trường hợp và sẽ có kinh lại khi lấy lại được cân nặng.
- Không nên coi nhẹ nguy cơ bị tổn thương tim.
- Chán ăn do tâm lý hiếm gặp ở con trai (10%) và thường tiến triển tối bệnh tâm thần phân liệt.
- Bệnh nhân cần được nằm viện nếu bị rối loạn chuyển hoá nặng (kali huyết thấp < 2,5 mmol/l; urê >11 mmol/l), nhịp tim chậm <40 lần/phút, huyết áp tâm thu < 70 mmHg hoặc có nguy cơ tự sát.
Xét nghiệm cận lâm sàng: thiếu máu, giảm bạch cầu, kali huyết thấp, albumin huyết thấp, urê huyết tăng. Các xét nghiệm có thể cho thấy rối loạn chức năng vùng dưới đồi như giảm FSH và LH (xem thiểu năng tuyến yên).
Chẩn đoán
Thiếu nữ hoặc phụ nữ trẻ.
Xuất hiện trước 25 tuổi.
Mất < 25% cần nặng so với trước.
Tự hạn chế ăn uống.
Vô kinh, nhịp tim chậm, huyết áp thấp, lông tóc mọc nhiều, có các cơn ăn vô độ, nôn do bị kích thích, lạm dụng thuốc tẩy.
Chẩn đoán phân biệt:xem chứng ăn vô độ.
Tiên lượng
1/3 số trường hợp tự khỏi; 1/2 số trường hợp nặng thêm (trong đó 5% do nằm liệt giường hoặc tự sất); 1/3 sống khó khăn với các rối loạn tâm thần, nhất là bị trầm cảm, đôi khi bị chứng sợ hãi hoặc ám ảnh; các quan hệ tình cảm, xúc cảm và nghề nghiệp bị nghèo nàn dần.
Điều trị
Điều trị triệu chứng: nếu bị mất cân nhiều hoặc nhanh thì cần phải nằm viện để tăng cân lại. Điều trị tận gốc: lâu dài và khó khăn, bao gồm: tâm lý liệu pháp gia đình và cá nhân; có thể bằng tâm lý liệu pháp dựa trên phân tâm học. Ngoài ra còn có phương pháp cách ly và tăng cân bắt buộc; phương pháp bi kịch tâm lý (psychodrame) của Moreno đòi hỏi cả một ê kíp thực hiện.
