ỉa chảy (tiết tả) là ỉa ra phân lỏng, có thể phân toàn nước, số lần ỉa đi trong ngày nhiều hơn bình thường.

Thường là do bệnh lý ở tỳ vị, tiểu trường, đại trường, do các nguyên nhân thời khí như thấp hàn, phong, hỏa nhiệt hoặc ăn uống không cẩn thận (thức ăn sống lạnh, ôi thiu, bẩn), hoặc do tỳ vị đương hư (tỳ vị hư hàn) hoặc do mệnh môn hỏa suy, hoặc do tình chí không điều hòa.

Người ta đặt những tên khác nhau cho chứng này như thấp tiết, hàn tiết, nhiệt tiết, phạn tiết, thủy tiết, đờm tiết, tỳ tiết, thận tiết, hoạt tiết, ngũ canh tiết. Hải thượng lãn ông cho là “do nước ở tiểu trường mà sinh ra đi tả, và lúc đó tiểu tiện không lợi (do tiểu trường không phân được thanh trọc). Thường chia ra phòng, thử, táo, thấp, hỏa, hàn, nhiệt, đờm, thực, về cách chữa chỉ cần thảm thấp táo tỳ làm chủ, dùng Tứ linh, Ngũ linh, ỉa chảy nhiều giá Kha tử, Đậu khấu. Ngoài ra còn ba chứng hư là “do nội thương ẩm thực là tỳ hư, do sắc dục là thận hư, do hay cáu giận là can hư”.

Như vậy có thể thấy ỉa chảy (tiết tả) có thể do ngoại tà tác động, do ăn uống không điều hòa, do tạng phủ suy yếu và chức năng của tạng phủ bị rối loạn. Biểụ hiện lâm sàng chủ yếu là thấp thắng và chức năng vận hóa của tỳ vị bị trở ngại.Bệnh được thể hiện ở cả trạng thái cấp tính và trạng thái mạn tính.

Các rối loạn chức năng hoặc tổn thương thực thể của dạ dày, ruột, gan tụy gây nên ỉa chảy như viêm ruột cấp tính, mạn tính, lỵ, lao ruột v.v… thuộc phạm vi tiết tả.

Tùy theo nguyên nhân bệnh và trạng thái của tạng phủ người ta có thể chia thành các thể bệnh chính như sau:

ỉa chảy cấp tính:

ỉa chảy do cảm phải ngoại tà:

Thường thấy là yếu tố^– thấp, và nó thường phối hợp với hàn (hàn thấp) hoặc phối hợp với nhiệt (thấp nhiệt).

Cảm phải hàn thấp:

Triệu chứng: Đau bụng sôi bụng, ỉa chảy nhiều nước trong loãng, người nặng nề, mỏi mệt, không muốn ăn, không khát, rêu lưỡi trắng, mạch nhu hoãn (thấp nhiều) hoặc đau quặn, thích nóng, người lạnh, chân tay lạnh, không khát, mạch trầm trì (hàn nhiều).

Phép điều trị:

• Nếu thấp nhiều: ôn trung, phân thanh trọc, lợi thủy thấp.

Phương thuốc: Vị linh tán: (Bình vị tán 1 đ.c Ngũ linh tán 1  đồng cân) (Đan khê tâm pháp)

Bình vị tán:

Thương truật                                 5 cân

Hậu phác                       3 cân 2lạng

Trần bì                           3 cân 2lạng

Cam thảo                      1 cân 4 lạng

Ngũ linh tán:

Trư linh              2/3 lạng              Quế chi           1/2 lạng

Trạch tả              2/3 lạng              Bạch truật 2/3 lạng

Phục linh 2/3 lạng Tán mịn.

Cách dùng: sắc với Táo 4 quả, Gừng 2 lát, chắt lấy nước uống. Lãn Ông thêm Bào khương, Nhục quế.

Ý nghĩa: Ngũ linh để hành khí lợi thủy, Bình vị để khử thấp hòa vị.

• Nếu hàn nhiều: Ôn trung khứ hàn.

Phương thuốc: Lý trung thang (Thương hàn luận)

Đảng sâm                  3 đồng cân   Bạch truật               3 đồng cân

Can khương              3 đồng cân   Cam thảo                 3 đồng cân

Sắc uống.

Ý nghĩa: Can khương để ôn trung tiêu khu lý hàn, Sâm để bổ khí giúp vận hóa, Bạch truật để kiện tỳ táo thấp. Cam thảo để ích khí hòa trung.

• Nếu nặng, phương thuốc trên thêm Phụ tử để tăng ôn dương khu hàn.

Hoặc Can khương nướng tán nhỏ 2  đồng cân, uống với nước cháo (Nam dược thần hiệu) để ôn trung trừ hàn.

• Nếu cả hàn và thấp:

Phép điều trị: Tán hàn trừ thấp chỉ tả. (Trích từ Thuốc nam châm cứu).

Phương thuốc:

Củ riềng thái mỏng sao vàng 40g.

Vỏ ổi rộp sao     80g.

Tán mịn. Mỗi lần uống 6 – 8g với nước sôi để nguội (bỏ cặn).

Ý nghĩa: Riềng cay thơm ấm để ôn trung tiêu thực, vỏ ổi rộp đắng chát ấm để ôn trung sáp tràng chỉ tả.

• Nếu thêm nôn:

Phương thuốc: Ôn trung tán hàn chỉ tả tán (Thuốc nam châm cứu).

Can khương              12g              vỏ quýt                   12g

Hạt đậu ván              40g              Sa nhân sao             20g

Hoắc hương sao 20g

Tán mịn, mỗi lần uống 2-6 g hòa với nước sôi (bỏ cặn).

Ý nghĩa: Can khương để ôn trung tiêu khu lý hàn. Bạch biển đậu để bổ tỳ, trừ thấp lợi tiểu giải độc. Hoắc hương để chỉ tả chỉ nôn tán phong hàn hóa trọc, vỏ quýt để lý khí hòa vị, hợp với Hoắc hương để chỉ nôn, Sa nhân để hành khí tỉnh tỳ chỉ nôn giảm đau.

Phương thuốc: Hoắc hương chính khí tán (Cục phương).

Tán mịn. Mỗi lần dùng 2  đồng cân sắc với Gừng 3 lát, Đại táo 1 quả, chắt nước bỏ bã, uống lúc nóng

Ý nghĩa: Hoắc hương để chỉ nôn ỉa, tán phong hàn, hóa trọc. Tô diệp, Bạch chỉ để phát tán giúp Hoắc hương giải phong hàn ở ngoài, hóa thấp trọc ở trong. Bán hạ, Trần bì để táo thấp vận thấp chỉ tả. Hậu phác, Đại phúc bì để hành khí hóa thấp thông trung tiện, trừ đầy, Cát cánh để tuyên phế lợi hoành vừa giải biểu, vừa hóa thấp ở lý, Sinh khương, Đại táo, Cam thảo để điều hóa tỳ vị. Nếu thấp nhiều gia Thương truật, Trạch tả.

Cảm phải thấp nhiệt:

Triệu chứng: Hễ đau bụng là đi ỉa ngay, phân vàng, khắm, nát lỏng, hậu môn hóng, nước đái ít đỏ, khát nước, nóng, tâm phiền, rêu lưỡi vàng bẩn, mạch nhu sác.

Phép điều trị: Thanh nhiệt lợi thấp chỉ tả.

Phương thuốc: (Hướng dẫn thực hành điều trị)

Hoàng bá                125g                Ngũ bội tử            37,5g

Ngũ vi tử                42,5g               Phèn phi                2,5g

Tán mịn làm viên 0,5 g.

Dưới 4 tuổi dùng 4 viên/ ngày chia 2 lần. Cứ thêm í tuổi thì thêm 2 viên/ngày tối đa không quá 12 viên/ngày, dùng 7 ngày.

Phương thuốc (Hướng dẫn thực hành điều trị)

Búp sim, Mộc hương, Mã đề, Xuyên tâm liên lượng bằng nhau.

Tán bột, đóng gói hoặc viên 0,5g. Cách dùng như bài trên.

Phép điều trị: Thanh nhiệt lợi thấp chỉ tả

Phương thuốc: Cát cări mã đề thang (Thuốc nam châm cứu).

Củ sắn dây (cát căn) 30g               Rau má cả củ             40g

Lá và bông mã đề          20g          Cam thảo dây            12g

Sắc uống.

Ý nghĩa: củ sắn dây để thanh nhiệt (lý) giải cơ (biểu). Rau má, Hoàng bá, Xụyên tâm liên đắng mát để thanh nhiệt tiêu độc lợi tiểu. Mã đề ngọt lạnh để thanh nhiệt lợi thủy trừ thấp. Cam thảo dây ngọt bình trừ nhiệt giải độc, Ngũ bội tử, Ngũ vị tử, Phèn chi để liễm khí sáp tràng, tiêu độc. Nhiệt thanh, thấp trừ thì hết ỉa.

Phương thuốc: Cát căn cầm liên thang (Thương hàn luận) gia Thược dược cam thảo thang.

Cát căn                   15 g Cam thảo 5g

Hoàng cầm 09 g Hoàng liên 9 g

Thêm thược dược                          12 g.

Ý nghĩa: Cát căn để giải biểu, thanh nhiệt, nâng khí dương của tỳ để chỉ tả, hợp với Hoàng cầm, Hoàng liên khổ hàn để thanh nhiệt táo thấp ở trường vị, Cam thảo để hòa trung, Thược dược để hành khí hòa huyết chỉ đau.

Phương thuốc: (Nam dược thần hiệu),

Lá mã đề giã vắt lấy nước cốt hòa với 1 chén mật ong, sắc nóng lên cho uống,

Hoặc hạt Mã đề tán nhỏ mỗi lần 2  đồng cân với nước cơm chữa nhiệt tả.

ỉa chảy do thương thực:

Triệu chứng: Đau bụng là ỉa, ỉa rồi đau giảm, phân thường loãng hoặc có hòn nhỏ hôi thối (như trứng ung), bụng đầy cứng, ợ khan có mùi hôi thức ăn, trung tiện nhiều, không muôn ăn, rêu dày, mạch hoạt sắc.

Phép điều trị: Tiêu thực đạo trệ.

Phương thuốc: vỏ rụt vỏ quýt tán (Thuốc nam châm cứu).

Vỏ rụt (sao vàng)           40g          vỏ với (sao vàng) 20g

Vỏ quýt (sao vàng)        20g          củ sả (sao vàng)         20g

Củ gấu giã dập (sao vàng) 40g.

Tán mịn – Mỗi lần dùng 6-8 g với nước đun sôi để nguội.

Ý nghĩa: vỏ rụt đắng hàn, củ sả cay ấm để tả trung tiêu thực, thông kinh, chỉ nôn… vỏ quýt cay ấm để kiện tỳ  lý khí, Vỏ với đắng ấm, Củ gấu đắng bình đều là thuốc thơm để hóa trọc tăng tác dụng tiêu thực, giảm tích trệ.

Phương thuốc: Bảo hòa hoàn (Đan khê tâm pháp)

Mỗi lần uống 3  đồng cân với nước ấm.

Tán mịn làm hoàn nước.

Ý nghĩa: Sơn tra để tiêu các loại thức ăn tích trệ, nhất là thịt mỡ. Thần khúc để tiêu thức ăn, kiện tỳ nhất là thức ăn ôi, La bặc tử để hạ khí tiêu thức ăn nhất là ngũ cốc. Bán hạ, Trần bì để hành khí, hóa trệ, hòa vị chỉ nôn. Phục linh để kiện tỳ chỉ tả, Liên kiều để thanh nhiệt và tán kết do thực tích.

Tác dụng chính là tiêu thực hòa vị.

Phương thuốc: Bình vị tán gia Sơn tra, Thần khúc.

Thương truật        5 lạng              Hậu phác        3,2 lạng

Trần bì                  3,2 lạng           Cam thảo        l,llạng

Mỗi lần 2  đồng cân sắc với 3 lát gừng, 1 quả táo.

Ý nghĩa: Bình vị để trừ thấp hòa vị, Thần khúc, Sơn tra để tiêu thực. Tác dụng chính là tiêu đạo vận hóa.

ỉa chảy mạn tính:

ỉa chảy do tỳ vị hư hàn.

Triệu chứng: ỉa chảy thức ăn chưa tiêu hết, hay tái phát nhất là khi ăn thức ăn sống lạnh, dầu mỡ, số lần đi ỉa sẽ tăng, trong bụng khó chịu, sắc mặt nhợt, mệt mỏi, kém ăn, chân tay mát lạnh, lưỡi bệch rêu trắng, mạch hoãn nhược.

Phép điều trị: Ôn bổ tỳ vị chỉ tả.

Phương thuốc: Ôn trung chỉ tả tán (Thuốc nam châm cứu)

Sa nhân 16g                      Bố chính sâm sao gừng     20g

Vỏ quýt (sao)16g             vỏ rụt (sao)                               20g

Củ mài (sao)16g               Can khương                              16g

Gạo tẻ lâu năm rang cháy       30g

Tán mịn. Mỗi lần uông 6-8g hòa với nước đun sôi. Ngày 3 lần.

Phương thuốc: Cốm bổ tỳ (Viện đông y)

Ý nghĩa: Sâm, củ mài, Biển đậu, ý dĩ, Gạo để bổ trung kiện vận, Can khương để ôn trung, Trần bì để lý khí, kiện tỳ, Sa nhân, Đậu khấu để tỉnh tỳ chỉ thông hành khí tiêu thực, Cốc nha, vỏ rụt để thông kinh tiêu thực.

Phương thuốc: Sâm linh Bạch truật tán (Cục phương)

Liên nhục  1 cân

Ý dĩ     1 cân

Sa nhân   1 cân

Cát cánh  1 cân

Biển đậu 0.5 cân

Bạch linh 2 cân

Bạch truật 2 cân

Sơn dược 2 cân

Cam thảo 2 cân

Nhân sâm 2 cân.

– Tán mịn: mỗi lần dùng 2 đồng cân với nước sắc Đại táo, hoặc sắc uống.

Ý nghĩa: Sâm linh, Truật Thảo để bổ khí của tỳ vị, Ý dĩ, Hoài sơn, Liên tử bổ trợ để Bạch truật vừa kiện tỳ, vừa giảm thấp chỉ tả. Sa nhân để chỉ thống, hành khí tiêu thực tỉnh tỳ, Cát cánh nhằm ích phế khí. Phương này chủ yếu để ích khí kiện tỳ, thảm thấp chỉ tả.

Phương thuốc: Lý trung thang (Thương hàn luận).

Đảng sâm              3 lạng                Can khương      3 lạng

Cam thảo              3 lạng                Bạch truật          3 lạng

Tán mịn làm hoàn mật 9g/viên.

Ngày uống 3 lần, đêm 2 lần, mỗi lần 1 viên với nước ấm.

Ý nghĩa: Can khương để ôn trung khu hàn. Sâm để bổ khí. Truật để kiện tỳ, táo thấp, Thảo để ích khí, hòa trung.

Phương thuốc này chủ yếu là để ôn trung khu hàn, bổ khí kiện tỳ để chỉ tả. Nếu lý hàn nặng thêm Phụ tử để ôn dương.

Nếu ỉa loãng nếu có sa dom thêm Thăng ma, Sài hồ để thặng đề.

ỉa chảy do thận dương suy hư không ôn được tỳ.

Triệu chứng: ỉa chảy lúc rạng động (canh năm), đau quanh rốn, sôi bụng rồi ỉa, ỉa xong do phủ khí thông nên đau giảm. Bụng dưới lạnh, chân tay người lạnh, lưỡi nhợt, mạch trầm tế.

Phép điều trị: Ôn thận trợ tỳ dương, chỉ tả.

Phương thuốc: Tứ thần hoàn (Chính trị chuẩn thằng).

Nhục đậu khấu 2 lạng                    Phá cố chỉ          4 lạng

Ngũ vị tử               2 lạng               Ngô thù du        1 lạng

Sinh khương 8 lạng                       Đại táo 100 quả

Tán mịn 4 vị đầu. Luộc gừng, táo: lấy thịt táo trộn với bột làm hoàn 3g, uống lúc đói hoặc trước bữa ăn với nước, mỗi lần 6-9g, ngày 1-2 lần.

Ý nghĩa: Phá cố chỉ để bổ mệnh môn, ích thổ. Nhục đậu khấu để ôn tỳ thận, sáp trường chỉ tả. Ngô thù du để ôn tỳ tán hàn trừ thấp. Ngũ vị tử để ôn sáp. Sinh khương để tán hàn hành thủy. Táo để dưỡng tỳ vị.

Nếu khí hư hạ hãm ỉa không cần thêm: Nhân sâm, Hoàng kỳ, Bạch truật, Thăng ma, để ích khí thăng đề.

ỉa chảy do can khí thừa tỳ.

Triệu chứng: Thường có sườn đầy, căng, ợ hơi, ăn kém, khi cảm xúc mạnh thì gây đau bụng ỉa lỏng, rêu lưỡi mỏng, mạch huyền.

Phép điều trị: ức mộc, phù trung, chỉ tả,

Phương thuốc: Thống tả yếu phương (Cảnh nhạc toàn thư)

Phòng phòng         2 lạng               Bạch thược 3 lạng

Bạch truật             3 lạng               Trần bì              l,51ạng

Ý nghĩa: Phòng phong để tán can sơ tỳ, Bạch thược để dưỡng huyết tả can. Bạch truật để táo thấp kiện tỳ, Trần bì để lý khí tỉnh tỳ.

Một số phương thuốc chữa ỉa chảy khác:

Hành trắng giã nát sao nóng chườm ở rôn, lại dùng 21 tép hành giã nát xào với rượu cho uông để hồi dương, chữa thổ thả thoát dương nguy cấp, chân tay lạnh giá bất tỉnh (Nam dược thần hiệu)

Hạt sen già bóc vỏ tím sao vàng tán nhỏ, dùng 2 đồng cân nấu với gạo cũ cho uông lúc đói bụng, chữa tỳ hư ỉa chảy lâu năm (Nam dược thần hiệu).

ích trí nhân 2 lạng sắc đặc cho uống chữa bỗng nhiên đi ỉa bụng trướng, ỉa ngày đêm không cầm do khí thoát (Nam dược thần hiệu).

Tý là bế tắc, chứng tý là chứng kinh mạch bị ngoại tà vào làm bế tắc dẫn đến khí huyết vận hành bị trở ngại gây nên bì phu cân cốt cơ nhục khớp xương đau tức ê ẩm tê bì, nặng thì khớp sưng lên co duỗi khó khăn.

Hai nguyên nhân phối hợp với nhau gây nên bệnh: Một là nguyên khí hư yếu, hai là phong hàn thấp ba loại tà khí thừa hư cùng xâm nhập vào kinh lạc, làm bế tắc kinh lạc, hoặc là phong hàn thấp tà uất lâu hóa nhiệt, hoặc là kinh lạc có tích nhiệt, nay lại có phong hàn thấp tà xâm nhập.

Nội kinh chia làm 5 chứng tý: Cân tý, Cốt tý, Cơ nhục tý, Mạch tý và Bì tý.

Mùa đông bị bệnh là cốt tý, mùa xuân bị bệnh là cân tý, mùa hạ bị bệnh là mạch tý, mùa trưởng hạ bị bệnh là cơ tý, mùa thu bị bệnh là bì tý.

Nếu cốt tý không khỏi lại cảm phải phục tà thì sẽ vào thận.

Nếu cân tý không khỏi lại cảm phải phục tà thì sẽ vào can.

Nếu mạch tý không khỏi lại cảm phải phục tà thì sẽ vào tâm.

Nếu nhục tý không khỏi lại cảm phải phục tà thì sẽ vào tỳ.

Nếu bì tý không khỏi lại cảm phải phục tà thì sẽ vào phế.

Phế tý thì phiền mãn, khó thở và mửa; tâm tý thì mạch không thông, phiền thì tâm hạ nổi lên, khí bạo thượng gây khó thỏ, ợ khan, quyết khí thượng lên thì sỢ hãi; can tý đêm ngủ giật mình, uống nhiều, đái nhiều ở trên như có cục; thận tý thì trướng, vùng cùng cụt sưng, cột sống, đầu sưng; tỳ tý thì chân tay rã rời, ho, nôn, ở trên rất lạnh.

Cũng có phân loại một cách tổng quát theo nguyên nhân gây bệnh, và thường chỉa làm 2 loại: phong hàn thấp tý và nhiệt tý cũng gọi là phong thấp nhiệt tý.

Tuy là tà khí cùng tác động trong phong hàn thấp tý, song có lúc phong là yếu tố trội (phong thắng) có tên là hành tý, có lúc hàn là yếu tố trội (hàn thắng) tên là thống tý, có lúc thấp là yếu tố trội (thấp thắng) có tên là trước tý. ở phong hàn thấp tý gặp lạnh thì cấp, gặp nóng thì hoãn.

Tuệ Tĩnh cho là phát bệnh ở buổi sáng là do khí trệ dương hư, vào buổi chiều là huyết nhiệt âm tổn Trong điều trị, Lãn ông đề ra “chữa phong nên bổ huyết, chữa hàn nên bổ hỏa, chữa thấp nên kiện tỳ, tuy dùng thuốc phong thấp nhưng cần dùng thuốc bổ khí huyết để khống chế không cho bệnh tà chủ yếu vào hai kinh can thận, bổ nguồn gốc của tinh huyết để tác dụng đến gân xương, vì đó là bên trong có hư mà gây nên”. Các thầy thuốc nói chung còn quan tâm đến cả khu phong, trừ thấp tán hàn, thông kinh hoạt lạc. Các bệnh thấp khớp cấp, viêm khớp dạng thấp, thông phong, viêm cột sống dính khớp, đau nhức cơ khớp nằm trong phạm vi chứng tý.

Tuy chia 5 chứng tý ở cân, cốt, mạch, cơ nhục, bì và chú ý đến tý lâu có thể vào can thận tâm tỳ phế, song trong lâm sàng cụ thể thường chữa theo nguyên nhân gây bệnh, và đã phân thể theo cách đó.

Phong hàn thấp tý.

Triệu chứng: Đau ê ẩm thân thể nhất là ở các khớp cổ tay, chân, bàn ngón tay chân, khuỷu, khi vận động thường gây đau tăng, song không sưng nóng đỏ đau.

Có người có sợ gió với đau có di chuyển (phong thắng)

Có người thấy đau tại chỗ, sợ thấp lạnh, gặp nóng thì dễ chịu (hàn thắng).

Có người thấy thân thể nặng nề (thấp thắng).

Lưỡi nói chung thay đổi không rõ. Mạch có thể huyền (đau nhiều) hoặc khẩn (lạnh nhiều) song không sác.

Phép điều trị: Khu phong tán hàn trừ thấp thông lạc.

Phương thuốc: Quyên tý thang gia giảm (Bách nhất tuyển phương)

Quyên tý thang (Y học tâm ngộ)

Ý nghĩa: Khương hoạt, Độc hoạt, Quế, Tần giao, Hải phong đằng, Tang chi để khu phong tán hàn hóa thấp thông lạc, Đương quy, Xuyên khung, Nhũ hương, Mộc hương để hoạt huyết lý khí, chỉ thông, Cam thảo để điều hòa các vị thuốc.

Nếu phong thắrig thêm Phòng phong, tăng Khương hoạt, để tăng khu phong.

Nếu hàn thắng thêm Chế xuyên ô, Tế tân để tăng tán hàn.

Nếu thấp thắng thêm Phòng kỷ, Ý dĩ nhân để tăng trừ thấp.

Nếu bệnh lâu dinh vệ đều hư, tự hãn ố phong thêm Hoàng kỳ, Đảng sâm, Bạch thược, Sinh khương, Đại táo (để bổ dinh vệ) và giảm bớt thuốc khu phong Khương Độc hoạt, Tần giao.

Nếu thêm can thận hư có lưng đau, gối đau, co duỗi khó thêm Đỗ trọng, Ngưu tất, Tang ký sinh.

Phương thuốc: Thấp khớp II (Viện đông y)

Nếu phong thắng thêm Ngân hoa, Vòi voi, Kinh giới Nếu hàn nhiều thêm Quế tiêm, Can khương Nếu thấp nhiều thêm Tỳ giải, tăng Thổ phục linh Nếu có nhiệt thêm Thạch cao, Tri mẫu.

Phương thuốc: (Hướng dẫn Thuốc nam châm cứu)

Thổ phục linh 200g Ngưu tất 100g Cà gai leo 100g

• Phương thuốc riêng cho các thể Hành tý, Thông tý, Trước tý.

Rượu nửa bát sắc với nước. Uống xa bữa ăn.

Thông tý: Ngũ tích tán (Cục phương) gia giảm:

Cách làm: Hậu phác, Quế tán thô để riêng. Các vị khác tán thô, sao nhỏ lửa đến hơi vàng, để nguội, cho bột Quế, Hậu phác vào rồi trộn đều. Mỗi lần dùng 3 đồng cân sắc với nửa bát nước, 3 lát gừng, uông lúc còn nóng.

Ý nghĩa: Ma hoàng, Bạch chỉ để phát hãn giải biểu, Can khương, Nhục quế để ôn tý trừ hàn, Thương truật, Hậu phác để táo thấp kiện tỳ, Trần bì, Bán hạ, Phục linh để lý khí hóa đờm. Đương quy, Xuyên khung, Xích thược để hoạt huyết chỉ đau. Cát cánh để điều hòa khí cơ. Cam thảo để điều hòa các vị thuốc.

Phương thuốc: Hoạt lạc đơn (Cục phương)

Xuyên ô                6 lạng              Thảo     ô           6 lạng

Địa long                6 lạng              Nam     tinh       6 lạng

Nhũ hương          2,2 lạng           Một dược      2,2 lạng

Làm hoàn mật nặng 9g/hoàn, ngày lần, mỗi lần 1 hoàn uống với rượu hoặc nước ấm.

Ý nghĩa: Xuyên thảo ô cay nhiều để khu phong trừ thấp thông lạc chỉ đau, Nam tinh để hóa đờm ở kinh lạc. Nhũ hương, Một dược để hành khí hoạt huyết chỉ đau. Địa long để thông kinh hoạt lạc.

Trước tý: Trừ thấp quyên tý thang. (Trích từ Lổại chứng trị tài – chứng tí)

Sắc uống.

Có thể thêm Tầm sa, Phòng kỷ, Ý dĩ.

Nếu bệnh lâu năm có thể dùng:

Phương thuốc: Hoàng kỳ quế chi ngũ vật thang (Kim quỹ yếu lược).

Hoàng kỳ              3 lạng              Thược dược         3 lạng

Quế chi                  3 lạng              Sinh khương        6 lạng

Táo                        12 quả

tìăc uống. Có thể có tác dụng tốt với chứng cơ nhục tê dại cảm giác kém.

• Nếu phong hàn thấp tý thêm huyết hư.

Phép điều trị: ích can thận, khu phong tán hàn trừ thấp, thông kinh hoạt lạc.

Phương thuốc: Độc hoạt ký sinh thang (Bị cấp thiên kim yếu phương)

Phương thuốc:

Độc hoạt phong thấp hoàn (Viện đông y)

Nếu phong hàn thấp kiêm khí huyết đều hư dùng phương trên thêm Hoàng kỳ hoặc Phương thuốc: Tam tý thang. (Phụ nhân lương phương)

Gừng sắc uống.

Ý nghĩa: Độc hoạt khu phong hàn thấp ở hạ tiêu và cân cốt, Tế tân trừ phong thấp ở cân cốt, Phòng phong, Tần giao để khu phong thắng thấp thư cân. Tục đoạn, Ký sinh, Đỗ trọng, Ngưu tất để khu phong thấp bổ can thận. Xuyên khung, Đương quy, Thục địa, Bạch thược để dưỡng huyết, Sâm, Phục Linh để bổ khí kiện tỳ, Nhục quế để thông mạch, Cam thảo để điều hòa các vị thuốc.

• Nếu khớp sưng dần, rêu lưỡi chuyển sang vàng cáu. Đó là tà đã hóa nhiệt. Cần phải chữa cả hàn và nhiệt

Phép điều trị: Giải biểu hàn thanh lý nhiệt, thông kinh lạc.

Phương thuốc: Quế chi Thược dược Tri mẫu (Kim quỹ yếu lược)

Quế chi                         8g              Thược dược              6g

Ý nghĩa: Quế chi, Thược dược, Ma hoàng, Phòng phong, Phụ tử, Sinh khương để khu phong tán hàn trừ thấp thông kinh lạc. Tri mẫu để thanh nhiệt tư âm. Cam thảo để điều hòa các vị thuốc.

Nhiệt tý hoặc phong thấp nhiệt tý:

Triệu chứng: Một hoặc nhiều khớp có sưng, nóng, đỏ, đau, sờ càng đau, vận động càng đau, gặp lạnh thì dễ chịu. Còn có các chứng nóng sốt, khát, bồn chồn không yên, rêu lưỡi vàng, mạch hoạt sác.

Phép điều trị: Thanh nhiệt giải độc, sơ phong thông lạc. Phương thuốc: (Hướng dẫn thuốc nam và châm cứu Bộ y tế)

Hy thiêm                   50g               Thổ phục linh 20g

Ngưu tất                    20g               Lá lốt             20g

Làm hoàn. Bột Hoài sơn làm áo, bột áo nhuộm bằng nước Chi tử. Lá lốt để tán hàn. Ngưu tất để dẫn thuốc hành huyết. Có thể thêm Cà gai leo 20g. Cây xấu hổ, Ngải cứu 12g.

Phương thuốc: Bạch hổ gia Quế chi thang (Kim quỹ yếu lược).

Tri mẫu 6 lạng (9g)                         Cam thảo 2 lạng (3g)

Thạch cao 16 lạng (30g)                 Ngạnh mễ 2 hộp (6g)

Quế chi 3 lạng (5-9g)

Ý nghĩa: Thạch cao để thanh nhiệt sinh tân. Tri mẫu để tư âm thanh nhiệt. Cam thảo, Ngạnh mễ để ích vị bảo vệ âm, Quế chi để thông kinh lạc sơ phong.

Thêm Ngân hoa, Uy linh tiên, Hoàng bá, Đơn bì, Tang chi để tăng tác dụng thanh nhiệt giải độc, hoạt huyết thông lạc. Nếu nhiệt thịnh thêm Hoàng cầm, Chi tử, có táo bón thêm Đại hoàng.

Nếu tân dịch bị hao tổn thêm Sinh địa, Huyền sâm, Mạch môn. Nếu vị âm kém thêm Thạch hộc, Thiên hoa phấn, Mạch môn, Tri mẫu. Nếu thấp nhiệt hạ trú, thêm Thương truật, Hoàng bá.

Thuốc chườm tại chỗ:

Lưu hoàng                60g                Bạch    chỉ              30g

Xuyên khung            30g                Nhũ    hương         10g

Mộc dược                 10g.

Tán mịn, cho vào túi vải dàn mỏng đều dày 0,3cm, sát gừng tươi vào chỗ đau, sau đó đặt thuốc chườm lên. Mỗi ngày làm 1 lần, mỗi lần dùng xong bảo quản kín. Có thể dùng được 2 tuần.