Bệnh thường gặp ở gan là viêm gan và xơ gan mà Thực trị có vị trí trọng yếu.
1. Y học hiện đại:
Viêm gan là do nhiễm vi khuẩn hoặc siêu vi khuẩn với triệu chứng thân nhiệt tăng, nhức đầu, biếng ăn. Sau vài ngày đến hai tuần xuất hiện vàng da. Bệnh phục hồi trong vòng 06-08 tuần. Nếu không được nghỉ ngơi và điều chỉnh chế độ ăn cho phù hợp thì bệnh sẽ chuyển qua tình trạng mạn tính dẫn tới hội chứng xơ gan.
Xơ gan có nhiều nguyên nhân: Viêm gan điều trị không khỏi, biến chứng của bệnh ở bộ phận tuần hoàn như bệnh Banti (hội chứng thiếu máu, giảm bạch hầu, xơ gan…) hoặc do nghiện rượu kinh niên, gan bị xơ do thiếu chất đạm cần thiết để chuyển hóa Lipid trong thời gian lâu dài dẫn tới hậu quả là mỡ tích tụ ở mô gan và thiếu Vitamin B1 biểu hiện là viêm thần kinh ngoại biên…
Xơ gan gồm 02 hội chứng:
– Suy tế bào gan: Albumin máu giảm, Globulin tăng, Prothrombin giảm, men Transaminaza tăng, chức phận chống độc giảm, phù xuất hiện.
– Tăng áp lực tĩnh mạch cửa: xuất hiện cổ trướng, tuần hoàn bàng hệ da bụng, giãn tĩnh mạch thực quản, xuất huyết.
Hai hội chứng này phối hợp với nhau, tỷ lệ thay đổi tùy theo trường hợp.
2. Y học cổ truyền:
Viêm gan là do thấp nhiệt ở tỳ vị, với triệu chứng: toàn thân mệt mỏi, da mắt vàng, chán ăn, khát nước, sốt nhẹ, nước tiểu ít, vàng đỏ, mạch hoạt, sác.
Xơ gan là do tỳ vị tổn thương, theo Lý Đông Viên nói: vì uống rượu, ăn những món ăn sang rồi đi nằm ngay, khí thấp nhiệt không hóa được sinh ra bụng trướng đầy. Chất thanh, chất trọc lẫn lộn thấp nhiệt ưng trệ tích tụ lại thành cổ trướng.
– Can khí hoành nghịch: Can khí lấn tỳ vị, Can Tỳ tổn thương từ bên trong, khí cơ bị tắc không lưu thông, kinh lạc bị bít mà nên bệnh.
– Hoàng đản tích tụ: Bệnh da vàng dai dẳng lâu ngày đều có thể dẫn tới cổ trướng.
Xơ gan gồm 02 hội chứng:
-Thực: Tiểu tiện vàng, đỏ, đại tiện táo bón, đường khí ưng trệ, mạch hoạt, hữu lực.
– Hư: Tiểu tiện trong, đại tiện phân lỏng, tinh thần mỏi mệt, khí yếu, mạch phù vi tế.
3. Người bệnh gan nên ăn uống như thế nào?
Thức ăn: căn cứ vào cơ chế tạo máu, lọc máu bước đầu là bằng mối liên kết dạ dày – ruột và gan. Dạ dày – ruột mà yếu thì chắc chắn phát sinh rối loạn gan. Do đó, bệnh ở gan, dựa vào bệnh tình nặng nhẹ, dù viêm gan hay xơ gan thức ăn chính là cơm gạo Lứt 60%, đậu đen, đậu đỏ, kê, vừng mỗi thứ 10%. Khi bệnh nặng thì tùy từng trường hợp có thể dùng cháo gạo Lứt trộn kê hoặc cháo bột kiều mạch thay cơm.
Thức ăn phụ là các loại rau câu chứa nhiều Vitamin B12, Iốt, Canxi có tác dụng đẩy mạnh sự thay đổi mới tế bào, tăng cường hoạt động của gan, làm món trộn gỏi hoặc luộc.
– Cà rốt có nhiều Vitamin K có tác dụng tăng cường chức năng gan.
– Củ cải, ngò, cải bắp chứa nhiều Magie có hiệu quả chữa xơ cứng gan.
– Những thực phẩm chứa chất sắt, Vitamin A, C, D có tác dụng hồi phục rối loạn gan nên dùng thường xuyên như bí ngô, rau mùi, tỏi, cần tây, xà lách, cải bắp, rau muống, củ cải, cà chua, nấm, hành.
– Giá đỗ 03 phần, mạch nha 01 phần làm dưới dạng bánh kẹo hoặc hấp cơm ăn, mỗi ngày 30g, ăn lúc nào cũng được. Nó chứa nhiều Acid Amin làm gan mạnh lên, có khả năng loại bỏ được các chất độc ở gan, có tác dụng tăng huyết nên có thể hạn chế được xơ cứng.
– Thức ăn động vật có thể dùng chút ít (01-02%) trong phần thức ăn phụ như: sò, trai, hến có nhiều Lysin, Taurin cũng có hiệu quả với gan. Ngoài ra, còn dùng gan bò, gan vịt, để bổ gan, bổ máu.
Nước uống: Trà Ngải cứu, kiều mạch, nước ép lá Tía tô, cà chua, cải bắp, cà rốt, táo, sữa đậu.
– Trà Bồ công anh (phơi khô trong bóng râm) 20g cho 500ml nước nấu còn 300ml chia làm 03 lần uống trong ngày, kết hợp chữa chứng vàng da.
– Rau cần nước hoặc cần vườn giã vắt lọc lấy nước cốt đem nấu sôi, để nước âm ấm thì uống chữa chứng vàng da toàn thân (chứng Dương hoàng đản).
Lưu ý:
– Thức ăn, nước uống trong bệnh ở gan chủ yếu là thực vật.
– Khi gan đã bị rối loạn thì phải cai rượu, là một thức uống tác hại, dù chỉ uống một chút cũng quan hệ đến hoạt lực của gan và hiện tượng trao đổi chất sẽ kém đi.
– Gan là bộ phận xử lý các chất độc xâm nhập vào cơ thể. Nếu trạng thái nhiễm độc cứ kéo dài mãi thì dù có lực lượng dự trữ đến đâu cuối cùng chức năng gan sẽ rơi vào trạng thái giảm sút.
4. Một số món ăn cho người bệnh gan
- Nước Nhân trần khao tử: Nhân trần khao tử một nắm, Bạch tiên bì lượng vừa đủ. Cho một cốc nước vào đun lên lấy nước uống. Chữa viêm gan thể vàng da.
- Thịt nạc hầm Rễ cỏ tranh: Rễ cỏ tranh tươi 150g (khô 100g), thịt lợn nạc 250g. Mang Rễ cỏ tranh rửa sạch (rễ khô thì ngâm 30 phút) thịt lợn thái chỉ cho cả vào nồi cùng lượng nước vừa đủ hầm chín. Chia ra ăn vài lần trong ngày. Chủ trị viêm gan thể ứ mật, thuộc dạng khí huyết gan tỳ không đủ, biểu hiện ra ngoài mắt, da đều vàng sạm, không bóng, tứ chi mệt mỏi, nhịp tim gấp mà ngắn, mạch nhỏ, lưỡi nhạt.
- Cá chạch hầm đậu phụ: Cá chạch 05 con, đậu phụ 01 miếng. Thả cá chạch vào nước cho sạch, nhỏ thêm vào vài giọt dầu ăn để cá thải phân ra. Mang hầm với đậu phụ cho chín. Ngày ăn 02 lần. Chủ trị viêm gan thể vàng da.
- Ô mai đường trắng: Ô mai 1.000g, đường trắng 150g. Ô mai bỏ hạt, giã nát, đổ vào 3.000ml nước, đun to lửa cho sôi rồi hạ nhỏ lửa đun tiếp 50 phút rồi lọc lấy nước. Cho một ít nước vào đường đun cho tan. Trộn hai thứ với nhau tồi cho vào nồi đun lên cô đặc, khi nguội cho vào lọ dùng dần. Ngày uống 02 lần mỗi lần 10g. Chủ trị Viêm gan mạn tính thuộc chứng gan ứ khí đới, tỳ vị hư. Có triệu chứng dạ dày chướng, đau, tỳ khí nóng, ăn không ngon.
- Gan bò – cà rốt: Gan bò tươi 150g, cà rốt 150g. Gan thái mỏng, cà rốt cắt khúc, cho vào nồi cùng một ít nước, nấu trong 20 phút, nêm gia vị vừa ăn. Chủ trị Viêm gan mạn tính, thuộc chứng gan thận bất túc. Có triệu chứng vùng gan hơi đau, bụng chướng hoặc có cảm giác chướng, mệt mỏi, trí nhớ giảm sút, không muốn ăn.
- Tâm thất, Uất kim hấp với gà đen: Tam thất 06g, Uất kim 09g, gà đen 01 con 500g, rượu 10g, tỏi 10g, gừng 05g, hành 05g, muối 05g. Tam thát thái nhỏ như hạt đậu xanh, Uất kim rửa sạch làm mềm, thái lát, Gà làm sạch vỏ nội tạng, chân, Tỏi bóc vỏ thái mỏng, hành cắt ngắn. Xát muối, rượu lên con gà, cho Tam thất, Uất kim vào trong bụng gà. Đặt vào nồi hấp cùng hành gừng rồi đổ vào 300ml nước, dùng lửa to hấp trong 50 phút. Ngày một lần ăn 50g thịt gà dùng kèm thức ăn. Công dụng bổ khí huyết, tan máu ứ, tiêu báng bụng. Dùng cho người xơ cứng gan, bụng báng.
