Khái niệm
Màu sắc ở vùng mặt bệnh nhân so với người bình thường vàng mà không tươi gọi là chứng sắc mặt vàng bủng. Sắc mặt vàng bủng nói chung chủ về hư chứng và thấp chứng. Tố vấn – Ngũ tạng sinh thành thiên viết: “Đem sắc và vị tương đương với ngũ tạng… thì sắc vàng thuộc Tỳ. có vị ngọt”. Linh khu – Ngũ sắc thiên viết: “Lấy ngũ sắc để liên hệ với tạng… thì sắc vàng thuộc Tỳ”. Chứng trị chuẩn thằng – Sát sắc yếu lược thì viết: “Sắc vàng thuộc thổ chủ thấp là màu sắc của Túc Thái âm Tỳ kinh. Trên lâm sàng chứng Sắc mặt vàng bủng nên phân biệt với chứng “Phát hoàng”, loại sau là chủ bì phu toàn thân như mặt, mắt thân thể và tiểu tiện đều phát mầu vàng thuộc chứng Hoàng đản, còn chứng này là chỉ vùng mặt vàng bủng không tươi khác với chứng Hoàng đản.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
- Sắc mặt vàng bủng do Tỳ Vị khí hư: Có chứng sắc mặt vàng bủng, ăn uống kém, sau khi ăn vào trướng bụng, mệt mỏi yếu sức, đoản hơi biếng nói, đại tiện lỏng nhão, lưỡi nhợt, rêu lưỡi trắng mạch Hoãn Nhược.
- sắc mặt vàng bủng do Tỳ hư thấp ngăn trở: Có chứng Sắc mặt vàng bủng, mặt phù, chân tay thũng, tứ chi nặng nề kém ăn trướng bụng, mệt mỏi yếu sức, thanh âm nặng đục, tiểu tiện ít, đại tiện nhão, chất lưỡi nhợt, thể lưỡi mập hoặc có vết răng, rêu lưỡi trơn nhớt, mạch Hoãn vô lực.
- Sắc mặt vàng bủng do doanh huyết bất túc: Có chứng sắc mặt vàng bủng, rêu lưỡi nhợt, đầu choáng mắt hoa, hồi hộp mất ngủ, chân tay tê dại, phụ nữ thì hành kinh lượng ít, hành kinh kéo dài hoặc bế kinh đoản hơi, nói thấp khẽ mạch Tế vô lực.
Phân tích
- Chứng Sắc mặt vàng bủng do Tỳ Vị khí hư với chứng Sắc mặt vàng bủng do Tỳ hư thấp ngăn trở: Loại trên là do Tỳ Vị khí hư mất chức năng vận hóa, nguồn sinh hóa khí huyết bất túc, cơ bắp không được nuôi dưỡng gây nên bệnh. Loại dưới là do Tỳ hư thủy thấp ứ trệ gây nên. cả hai chứng đều có biểu hiện Tỳ Vị hư như: sắc mặt vàng bủng, kém ăn trướng bụng, mệt mỏi đại tiện nhão nhưng chứng Sắc mặt vàng bủng do Tỳ hư thấp ngăn trở thường kiêm chứng thủy thấp nghẽn trở cho nên có đặc điểm thân thể và mặt phù thũng, chân tay nặng nề, tiểu tiện sẻn ít, loại trên thì không có những chứng này. Chứng sắc mặt vàng bủng do Tỳ Vị khí hư điều trị nên ích khí kiện Tỳ dùng phương Tứ quân tử thang gia vị. Chứng sắc mặt vàng bủng do Tỳ hư thấp ngăn trở điều trị nên kiện Tỳ lợi thấp chọn dùng phương Hoắc phác hạ linh thang hoặc VỊ linh thang.
- Chứng Sắc mặt vàng bủng do doanh huyết bất túc: Chứng này thường do mất huyết quá nhiều hoặc Tỳ Vị hư yếu, nguồn sinh hóa hư yếu hoặc tổn thương do thất tình doanh huyết bị hao ngấm ngầm gây nên bệnh cho nên có các chứng trạng cơ phu mất sự nuôi dưỡng và đầu choáng mắt hoa, sắc mặt vàng bủng hồi hộp mất ngủ chân tay tê dại, hành kinh lượng ít, mạch Tế vô lực… rất dễ chẩn đoán phân biệt. Điều trị nên ích khí dưỡng huyết chọn dùng phương Bổ huyết thang hợp Tứ vật thang hoặc Nhân sâm dưỡng vinh thang gia giảm.
Vàng là sắc của Tỳ thổ; sắc mặt vàng bủng là Tỳ hư mất sự chuyển vận hoặc là ốm lâu huyết hư không được nuôi dưỡng. Chẩn đoán chứng sắc mặt vàng bủng cần phải chú ý đến màu sắc tươi nhuận như vàng mà khô ráo không tươi nhuận là Vị khí bị tổn thương. Ngũ tạng sinh thành thiên – Sách Tố vấn có viết: “Vàng như Chì thực thì chết… vàng như bụng cua thì sống”. Mạch yếu tinh vi luận – Sách Tố vấn cũng viết: “Vàng phải như Hùng hoàng bọc lụa chứ không được như đất thó”.
Trích dẫn y văn
- Nếu như ở đầu mũi, khu vực Niên thọ và Ấn đường có sắc vàng tươi nhuận là dấu hiệu bệnh rút có tin mừng, nếu như khô ráo non nớt thì chết. Những bệnh mà muốn khỏi thì bao giờ đầu con mắt cũng có sắc vàng. (Chứng trị chuẩn thằng – Sát sắc yếu lược).
- Bởi vì vàng là màu sắc của trung thổ, người bệnh mặt mắt vàng rõ rệt mà không bị một màu sắc nào xâm lấn thì rất tốt. Mặt mắt không có màu sắc vàng mà lại có màu sắc khác xâm lấn thì rất xấu (Y môn pháp luật – Vọng sắc luận).
