Khái niệm
Não minh là một chứng trạng tự giác thấy trong đầu óc có tiếng kêu, tiếng ù.
Sách Danh y loại án gọi là “Đầu hưởng”. Sách Tạp bệnh nguyên lưu tê chúc gọi là “Đầu não minh hưởng”.
Người xưa cho rằng Não minh là chủ chứng của “Lôi đầu phong” như Chứng trị chuẩn thằng – Tạp bệnh viết: “Lôi đầu phong là đau đầu mà nổi hòn cục hoặc gọi là đầu có tiếng kêu như sấm. Bệnh do phong tà lọt vào, phong động thì phát thành tiếng kêu”. Đây là nói chứng Đầu nổi hòn khôi và trong não có tiếng kêu như sấm ít gặp trên lâm sàng. Theo các báo cáo cận đại thuộc loại u não có tiếng kêu là một chứng Não minh rất mạnh.
Cổ đại hiếm có bàn luận về chứng Não minh mà thường bàn chung Nhĩ minh và Não minh như Danh y loại án – Tlĩủ phong có viết: “Đầu hưởng Nhĩ minh đỉnh đầu đau và hoa mắt … là do khí kèm với Can hỏa”, cả hai chứng này đồng thời xuất hiện nhưng lại có chỗ cần phân biệt… Ở mục này chỉ chuyên bàn về Não minh.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
- Não minh do tủy hải trống không: Có chứng trong óc có tiếng kêu, lưng đùi yếu mỏi, di tinh, đầu choáng mắt hoa tai ù, chất lưỡi nhạt, ít rêu, mạch Trầm Tế Nhược.
- Não minh do Tâm Tỳ đều hư:Có chứng trong óc có tiếng kêu, đầu choáng, ít ngủ hay mê, đoản hơi yếu sức, hồi hộp hay quên, kém ăn, đại tiện nhão, phù thũng, chất lưỡi nhợt, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch Nhu Tế.
- Não minh do thấp nhiệt úng tắc ở trên: Có chứng trong óc có tiếng kêu và đau đầu, đầu nặng như bị bọc, choáng váng, nôn ọe, kém ăn hoặc đầu mọc khôi u, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng nhớt, mạch Hoạt Sác.
- Não minh do Can khí uất trệ: Có chứng trong óc có tiếng kêu gặp khi cáu giận thì bệnh tăng, hai bên sườn trướng đau, Tâm phiền nóng nẩy, ngực bụng khó chịu có lúc thở dài, miệng đắng họng khô, đầu lưỡi đỏ, rêu lưỡi trắng mỏng hoặc vàng mỏng, mạch Huyền.
Phân tích
- Chứng Não minh do tủy hải rỗng không: Thể trạng vốn hư yếu, cao tuổi Thận suy hoặc buông thả hại tinh-ôm lâu Thận khuy đều khiến cho Thận tinh hao tổn không sinh được tủy thì não tủy rỗng không mà phát sinh tiếng kêu. Thận hư nên âm tinh không thể đưa lên não thì đầu choáng mắt hoa, tai ù. Lưng là phủ của Thận, Thận chủ xương, Thận hư thì lưng đùi yếu mỏi, Thận đủ chứa tinh, Thận hư thì cửa tinh không bền mà di tinh tiết tinh. Chất lưỡi đỏ nhạt không rêu là hiện tượng Thận tinh bất túc, mạch Trầm Tế Nhược cũng là đặc trưng của Thận khí suy hư. Điều trị nên tư bổ Thận tinh dùng các phương Tả quy hoàn, Hà sa đại tạo hoàn.
- Chứng Não minh do Tâm Tỳ đều hư với chứng Não minh do tủy hải rỗng không. Cả hai đều là Hư chứng. Loại sau là Thận khuy, tủy hải bất túc cho nên trong não có tiếng kêu kiêm các chứng mỏi lưng, đùi yếu và di tinh. Chứng Não minh do Tâm Tỳ đều hư, thoạt tiên do mệt nhọc quá độ hoặc ốm lâu suy yếu khí huyết đều hư không thể tưới nhuần thanh khiếu cho nên trong óc có tiếng kêu và choáng váng. Huyết không nuôi Tâm thì kém ngủ hay mê hồi hộp hay quên. Trung khí bất túc nên đoản hơi yếu sức, kém ăn đại tiện nhão. Lưỡi nhợt rêu trắng mỏng mạch Nhu Tế đều là dấu hiệu huyết bất túc. Điều trị theo phép bổ ích Tâm Tỳ dùng phương Quy Tỳ thang.
- Chứng Não minh do Can khí uất trệ với chứng Não minh do thấp nhiệt úng tắc ở trên: Cả hai đều là Thực chứng. Loại sau phát bệnh là do ăn uống nhiều thức nồng hậu, rượu chè lâu ngày thấp nhiệt ứ tích úng tắc ở vùng đầu, ứ trệ ở kinh lạc nung nấu thành khôi sưng xuất hiện chứng Não minh. Chứng Não minh do Can khí uất trệ phát bệnh do sau khi cáu giận Can khí uất trệ thăng giáng không đều, thanh khiếu không lợi cho nên Não minh. Khi biện chứng chứng Não minh do thấp nhiệt úng tắc ở trcn thường có những chứng trạng đau đầu dần dần nặng hơn cố định không di chuyển choáng váng, nôn ọe hoặc đầu mọc khối u, lưỡi vàng nhớt. Chứng Não minh do Can khí uất trệ phần nhiều phụ thuộc vào kích thích cáu giận mà bệnh tăng và kiêm chứng trướng vùng sườn, ngực khó chịu thuộc chứng Can uất. Vì thế hai chứng này chẩn đoán phân biệt không khó. Do thấp nhiệt úng tắc ở trên điều trị có thể dùng phép thanh nhiệt hóa thấp giải độc hành ứ và thông lạc, chọn dùng phương Nội sơ hoàng liên thang phối hợp với các vị hoạt huyết tiêu ứ; nếu như nghi ngờ não sinh khối u cần chú ý kiểm tra kỹ lưỡi. Do Can khí uất trệ điều trị theo phép sơ Can giải uất, chọn dùng phương Đan Chi Tiêu giao tán gia giảm và thường xuyên kiềm chế sự nóng giận.
Cận đại có người đem chứng Não minh phân biệt trên lâm sàng như: Não minh đích thực (đến người khác cũng nghe thấy) và Não minh giả tạo (chỉ do người bệnh cảm giác chủ quan) như vậy rõ ràng là tiên lượng của chứng Não minh đích thực không tốt.
Trích dẫn y văn
- Trên đầu có tiếng kêu tích tích như chim sẻ… đó là do đầu não nhiễm phong gây nên (Chứng trị yếu quyết – Huyễn vậng).
- Hồi hộp choáng váng, trong đầu có tiếng kêu liên tục 7, 8 năm không ngớt, ăn uống nằm ngồi như thường đó là do nội phong của Can Đởm tự động nên dùng thuốc trấn tĩnh (Lâm chứng chỉ nam y án – Can phong).
- Có trường hợp đầu não phát tiếng kêu như tiếng sâu bọ gọi là Thiên nhĩ nên dùng bột Trà thổi vào mũi cũng khỏi (Tạp bệnh nguyên lưu tê chúc – Đầu phong thống).
