Khái niệm
Khi thè lưỡi ra thì thể lưỡi rung động không ổn định và bản thân người bệnh không kiềm chế nổi gọi là chứng Lưỡi run (Thiệt chiên).
Thiệt chiên còn gọi là “Thiệt chiến” hoặc “Chiến thiệt”. Vọng chẩn tuân kỉnh – Vọng thiệt chẩn pháp đề cương có viết: “Thiệt chiến rung động là bệnh ở Tỳ”.
Chứng này khác với chứng “Lộng thiệt” vì “Lộng thiệt” là đầu lưỡi thường không tự chủ mà cứ thè ra ngoài miệng quay tròn, thè ra thụt vào. Lộng thiệt thường gặp khá nhiều ở trẻ em bị cam tích hoặc Vị nhiệt, ở người lớn thì có thể đồng thời xuất hiện với chứng lười run như người ngộ độc rượu.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
- Lưỡi run do Can phong: Chứng này có ba loại hình: Một là khi lưỡi thè ra thì thể lưỡi mấp máy như quạt, kèm theo triệu chứng sốt cao phiền táo, tinh thần hôn mê kinh quyết, chất lưỡi hồng hoặc đỏ tía, rêu lưỡi đen khô, mạch phần nhiều Huyền Sác. Hai là lưỡi run đồng thời xuất hiện với chứng chân tay co rút rung động, đi đứng không vững hoặc đau đầu choáng váng, thậm chí đột nhiên hôn mê ngã lăn. Ba là lưỡi xuất hiện chứng rung động, thể lưỡi quắt rụt, chân tay rã rời cơ bắp ở cục bộ teo gầy, thậm chí lưỡi cứng không nói được.
- Lưỡi run do huyết hư:Triệu chứng chủ yếu là lưỡi đỏ nhạt khi lưỡi thè ra thì run run động đậy, hồi hộp sợ sệt, mất ngủ hay mê, chóng quên kém ăn, mệt mỏi yếu sức mạch Tế Nhược.
- Lưỡi run do ngộ độc rượu: Triệu chứng chủ yếu là sắc lưỡi đỏ tía, thể Lưỡi thò ra rung động, tay run, ảo giác, hay quên thích uống nước, vùng mặt đỏ tía, rêu lưỡi dày, mạch Hoạt Sác.
Phân tích
- Chứng Lưỡi run do Can phong: Một là do sốt cao thương âm, nhiệt cực sinh phong, đây là loại tà nhiệt hun đốt phong và hỏa bập bùng, gân mạch không được nuôi dưỡng gây nên chứng lưỡi run đồng thời xuất hiện với sốt cao phiền táo tinh thần hôn mê kinh quyết xu thế rất gấp, điều trị nên thanh nhiệt bình Can dẹp phong cho uống Linh dương Câu đằng thang gia giảm. Hai là do Can dương hóa phong ở người bệnh vốn Can Thận âm khuy, dương hóa ra phong cho nên chân tay mình mẩy tê dại hoặc tứ chi run rẩy, đi đứng lảo đảo, điều trị nên tư dưỡng Can Thận, cho uống Tam giáp phục mạch thang gia giảm. Ba là do Can Thận hư tổn ở trong biến thành rã rượi tổn hại đến kỳ kinh, bệnh khó mau khỏi, điều trị nên dùng các phương Địa hoàng ẩm tử và Hổ tiềm hoàn.
- Chứng Lưỡi run do huyết hư: Phần nhiều gặp ở người ốm lâu suy hư, huyết hư mất sự nuôi dưỡng gây nên.
Trương Cảnh Nhạc nói: “Huyết dịch khô ráo cho nên gân co rút. Can chủ cân men theo âm khí mà chằng lên lưỡi, Tỳ thông huyết mà chằng lên gốc lưỡi. Tâm chủ huyết mà khai khiếu lên lưỡi. Tâm tỳ huyết hư gân lạc mất sự nuôi dưỡng cho nên lưỡi run. Đặc điểm là: Phần nhiều gặp ở người huyết hư ốm lâu, lưỡi run hơi động đậy, sắc lưỡi đỏ nhạt không giống với loại lưỡi run do Can phong, sắc lưỡi đỏ mà lưỡi run cũng mấp máy rất mạnh. Điều trị nên dưỡng huyết nhu cân chủ yếu là bể ích Tâm Tỳ dùng phương Quy Tỳ thang gia A giao, Bạch thược Mộc qua.
- Chứng Lưỡi run do ngộ độc rượu:Do uống rượu quá mức mất sự điều tiết tích lũy năm tháng, độc rượu len lỏi vào kinh lạc hun đốt làm hao âm tinh gây nên có chứng sắc lưỡi đỏ tía đó là hiện tượng độc rượu nung nấu ở trong, lưỡi thè ra mà run, tay tê dại cũng run đó là dấu hiệu dịch suy kém, gân bị tổn thương, người bệnh phần nhiều do nghiện rượu mà thành chứng tích, điều trị nên cấm uống rượu đồng thời với uống thuốc điều trị dùng phương Cát hoa giải tình thang.
Trích dẫn y văn
- Lưỡi đỏ mà rung động khó nói đó là Tâm Tỳ bị hư, trường hợp ra nhiều mồ hôi mà vong dương cũng có chứng này {Tứ chẩn quyết vi – Vọng chẩn).
- Nhiệt bệnh lưỡi khó thè ra mà thè ra thì rung động liên tục, tiếng nói không rõ ràng đó là chính khí hư yếu rất nguy hiểm (Vọng chẩn tuân kinh – Vọng thiệt chẩn pháp đề cương).
- Lưỡi không thè ra khỏi miệng mà lại có từng đợt run run thì chết (Hình sắc ngoại vọng giản ma – Vọng chẩn).
