Tên khác: bệnh thần kinh do giang mai
Hệ thần kinh trung ương bị xoắn khuẩn giang mai (treponema) xâm nhập, có thể vào giai đoạn sốm hoặc giai đoạn muộn của quá trình mắc bệnh giang mai. Trừ những trường hợp hiếm gặp là viêm màng não cấp tính do giang mai, tác động của bệnh giang mai trên hệ thần kinh lúc đầu thường tiềm tàng.
GIANG MAI THẦN KINH KHÔNG TRIỆU CHỨNG
Bệnh giang mai thần kinh thường không có biểu hiện triệu chứng trong một hoặc hai năm đầu tiên sau khi bắt đầu bị nhiễm xoắn khuẩn. Tuy nhiên chính trong giai đoạn sớm này của bệnh giang mai thần kinh, vốn chỉ được phát hiện nhờ những biến đổi trong dịch não tủy (tăng tế bào và protein, phản ứng huyết thanh dương tính), thì điều trị (xem: bệnh giang mai tiềm tàng) lại rất có hiệu quả, vì ngăn ngừa được những biểu hiện về sau.
VIÊM MÀNG NÃO CẤP TÍNH DO GIANG MAI
Triệu chứng: viêm màng não biểu hiện vào 1-2 ngày sau khi xuất hiện vết săng ở những bệnh nhân không được điều trị đúng đắn. Bệnh khởi phát không rõ rệt với nhức đầu, buồn nôn và nhịp tim chậm. Có thể thấy dấu hiệu cứng gáy, tình trạng mê sảng, những dấu hiệu tăng áp lực nội sọ (nhức đầu không chịu nổi, buồn nôn, nôn, phù gai thị), và những dấu hiệu thần kinh (cơn động kinh toàn thể hoặc khu trú, dấu hiệu bó tháp, liệt những dây thần kinh sọ). Nếu thấy xuất hiện ban đào thì chẩn đoán được xác định.
Xét nghiệm cận lâm sàng
Dịch não tủy trong hoặc chỉ hơi đục, đôi khi tăng áp lực, với 100- 1.000 tế bào trong một pl, nhiều nhất là tế bào lympho, protein tăng (50-500 mg/100 ml), glucose bình thường. Chẩn đoán được xác định bởi phản ứng huyết thanh giang mai, dương tính trong 85% số trường hợp xét nghiệm dịch não tuỷ, và trong 50% số trường hợp xét nghiệm máu.
Điều trị
Benzathin benzylpenicillin liều 2,4 triệu đơn vị tiêm bắp thịt một lần mỗi tuần trong 3 tuần liên tiếp (mỗi bên mông tiêm một nửa liều). Trong trường hợp dị ứng với penicillin thì điều trị bằng erythromycin (0,5 g, bốn lần mỗi ngày, uống) hoặc doxycyclin (100 mg hai lần mỗi ngày) trong vòng 4 tuần liền. Phản ứng huyết thanh thường vẫn dương tính.
LIỆT TOÀN THỂ
Tên khác: bệnh giang mai thần kinh nhu mô, sa sút trí tuệ liệt
Định nghĩa: viêm màng não-não bán cấp tính lan toả do giang mai, biểu hiện bởi những rối loạn thần kinh chủ yếu là thần kinh vận động và bởi cả những rối loạn tâm thần.
Giải phẫu bệnh: sung huyết ở màng nhện, teo não, nhất là teo thuỳ trán. Xét nghiệm mô học thấy các tế bào lympho và tương bào thâm nhiễm vào mô não và màng não ở quanh các mạch máu, các tế bào thần kinh bị thoái hoá và có thể nhìn thấy xoắn khuẩn trong mô thần kinh.
Triệu chứng: bệnh biểu hiện tối tận 20 năm sau khi xuất hiện vết sàng ở những bệnh nhân không được điều trị đúng đắn.
RỐI LOẠN TÂM THẦN: giảm khả năng phán xét và trí nhớ, rối loạn tính khí và hành vi, hưng khởi (hưng cảm nhẹ) hoặc trầm cảm, hoang tưởng hệ thống (hoang tưởng tự đại). Nghèo nàn về trí tuệ, diễn biến tối sa sút trí tuệ.
RỐI LOẠN VẬN ĐỘNG
- Nói khó: phát hiện bằng cách yêu cầu bệnh nhân nói một từ khó.
- Run: ở bàn tay, ở môi, ở lưỡi, rồi toàn thân. Chữ viết nguệch ngoạc (nhiều chỗ gấp góc).
- Liệt nhẹ tạm thời, cơn động kinh, bước đi do dự.
RỐI LOẠN ở NHÃN CẦU: dấu hiệu Argyll-Robertson, đồng tử không đều. Khám đáy mắt thấy các mạch máu biến đổi và hay thấy teo gai thị.
DIỄN BIẾN: nếu không được điều trị từ lúc đầu thì liệt toàn thân sẽ đưa tới đại tiểu tiện dầm dề và tử vong.
Xét nghiệm cận lâm sàng
- Máu: phản ứng huyết thanh dương tính.
- Dịch não tuỷ: tăng tế bào, Phản ứng huyết thanh thường dương tính.
Điều trị: benzathin benzylpenicillin liều 2,4 triệu đơn vị tiêm bắp thịt một lần mỗi tuần trong 3 tuần liền (mỗi mông tiêm một nửa liều). Nếu bị dị ứng với penicillin thì điều trị bằng erythromycin (0,5 g, 4 lần mỗi ngày, uống) hoặc doxycyclin (100 mg, 2 lần mỗi ngày, uống) trong 4 tuần liền. Kiểm tra định kỳ ít nhất một lần mỗi năm. Penicillin có thể hạn chế tổn thương lan rộng, nhưng những rối loạn thần kinh đã phát sinh thì hiếm khi thuyên giảm.
Phòng bệnh: chẩn đoán sớm và điều trị thích đáng bệnh giang mai nguyên phát, theo dõi bằng kiểm tra định kỳ dịch não tủy để phát hiện kịp thời giang mai thần kinh không triệu chứng, bắt buộc phải điều trị bằng penicillin.
Viêm khớp do giang mai
Các thể lâm sàng
- Giang mai giai đoạn hai: ngoài triệu chứng đau các khớp trội về ban đêm, có thể thấy viêm đa khớp bán cấp có sốt hoặc tràn dịch mạn tính ở khớp gối.
- Giang mai giai đoạn ba:
- Viêm một khớp mạn tính theo kiểu lao, thường khu trú ở khớp gôì, với tràn dịch khớp, bao khớp hoạt dịch bị dày do tổn thương gôm, và viêm các đầu xương tham gia vào khớp, có thể nhìn thấy hình ảnh trên phim X quang.
Giang mai bẩm sinh: tràn dịch khớp gối cả hai bên và viêm xương khớp giống như trường hợp giang mai giai đoạn ba.
Điều trị (xem: bệnh giang mai)
