Tiền đình là vùng nằm ở phía sau ốc tai, là một hệ thống có vai trò quan trọng trong duy trì thăng bằng, phối hợp cử động mắt, đầu và thân mình.
Khả năng giữ thăng bằng cơ thể tùy thuộc vào các cảm giác đến từ ba vùng chính là mắt, tai trong và các thớ thịt, khớp xương. Bộ phận mê đạo và tiền đình ở tai trong có trách nhiệm cung cấp cho não bộ các cảm giác về tư thế, vị trí và sự xoay của cơ thể cũng như sự hiện diện các vật chung quanh. Các chuyển động như quay mình, nghiêng qua phải qua trái, tới phía trước phía sau, lên trên hay xuống dưới đều được các bộ phận này ghi nhận.
Não bộ tiếp nhận, phân tích, phối hợp các tín hiệu này để giữ vững cơ thể. Khi não bộ không sử dụng được các tín hiệu này hoặc các tín hiệu không rõ rệt, trái ngược nhau thì ta sẽ bị mất thăng bằng. Say sóng khi đi tàu biển, chóng mặt khi ngồi xe là do cùng nguyên tắc. Ngồi trong máy bay gặp gió bão, máy bay chòng chành, ta không nhìn thấy thay đổi bên ngoài nhưng tai tiếp thu sự giao động, ta thấy choáng váng, xây xẩm.
Biểu hiện của chứng rối loạn tiền đình
Các triệu chứng mà bệnh nhân mô tả đều rất chung chung, mơ hồ về mức độ nặng nhẹ và thời gian mắc bệnh. Một số than phiền thường gặp là:
Cảm giác cơ thể mình hoặc sự vật chung quanh đang quay hoặc di động .
Mất thăng bằng, đi đứng không vững.
Phải vịn vào vật tựa nào đó mới đứng lên và bước tới được.
Đầu nhẹ lâng lâng.
Muốn xỉu, ngã.
Yếu, mệt.
Kém tập trung.
Mắt mờ khi quay cổ, cử động đầu.
Buồn nôn, ói mửa.
Các triệu chứng xuất hiện bất thường trong một thời gian ngắn hoặc kéo dài lâu hơn.
Chú ý: Rối loạn tiền đình chỉ là một trong những nguyên nhân của biểu hiện mất thăng bằng, xây xẩm, chóng mặt.
Nguyên nhân
Có rất nhiều nguyên nhân, một số chưa rõ, tuỳ theo triệu chứng. Một số nguyên nhân thường gặp như sau:
Viêm thần kinh sọ não số 8, nhánh tiền đình (vestibular neuritis). Đây là một tình trạng lành tính, hay tái phát thường do virus, hay gặp ở người trẻ tuổi hoặc trung niên. Lúc đầu có thế bị nôn, ói, rung giật nhãn cầu (nystagmus) về phía bên tai bị. Sau đó là nôn ói. Chứng nầy sẽ tự khỏi nhưng hay tái phát. Bệnh nhân không bị ù tai, mất thính giác (hearing loss).
Xét Nghiệm: Ngoài việc khám lâm sàng thần kinh kỹ lưỡng nên làm thêm: caloric testing: nhỏ nước lạnh, ấm vào tai để kích thích phản ứng rung giật nhãn cầu (nystagmus), điện ký rung giật nhãn cầu (electronystagmography), chụp MRI tai và não để loại trừ các bệnh nặng như: u bướu, u thần kinh thính giác (acoustic neuroma), nhồi máu thân não, tiểu não
Điều trị
Thường do virus nên không có điều trị đặc hiệu.
Thuốc trị chóng mặt:
- Antivert (meclizine), các thuốc antihistamine khác, Anticholinergic (scopolamine).
- Tanganil (acetyl-DL-leucine).
- Nootropyl (piracetam).
- Serc (betahistine)…
Những thuốc nêu trên chỉ có tính cách tham khảo, cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
Chóng mặt tư thế lành tính (Benign Paroxysmal Positional Vertigo).
Đây cũng là một tình trạng lành tính, bệnh nhân chóng mặt khi ở một tư thế nào đó, ví dụ nằm nghiêng một bên, ngẩng đầu nhìn một vật gì đó.
Nguyên nhân: Thoái hoá một trong các bộ phận của hệ tiền đình, viêm tai giữa, chấn thương mê lộ , tắc nghẽn động mạch tiền đình.
Điều trị: Tránh những tư thế gây chóng mặt, thuốc chống nôn ói, chóng mặt như trong phần 1.
Nếu không khỏi thực hiện phẫu thuật thần kinh số 8.
Bệnh Meniere (Meniere’s disease):
Triệu chứng: chóng mặt nhiều, nôn ói, ù tai, cảm giác tai bị đầy.
Nguyên nhân: Không rõ.
Điều trị: thuốc chống nôn ói, chóng mặt như trong phần 1.
Ai dễ bị chứng rối loạn tiền đình?
Rối loạn tiền đình dễ xảy ra ở những người làm việc văn phòng, ngồi nhiều trong phòng máy lạnh và tiếp xúc thường xuyên với máy tính. Vì ngồi nhiều trong phòng máy lạnh, vùng cột sống cổ dễ bị nhiễm lạnh, lâu ngày gây co thắt động mạch cột sống, dẫn đến rối loạn tiền đình ngoại biên. Đây cũng là nguyên nhân khiến bệnh dễ tái phát nếu không được chú ý kỹ.
Người mắc chứng rối loạn tiền đình cần lưu ý:
Tập thể dục thường xuyên.
Ban đêm, để đèn ngủ sáng cho dễ quan sát sự vật chung quanh.
Không ngồi liên tục quá lâu, nhất là ngồi máy tính.
Hạn chế uống rượu, cà phê, thuốc lá.
Tránh tiếp xúc với các chất hoặc thực phẩm có mùi vị kích thích.
Tránh quay cổ hoặc đứng lên ngồi xuống quá nhanh.
Tránh lái xe hoặc điều khiển máy móc có động cơ mạnh nếu thường xuyên bị choáng váng.
Giảm căng thẳng, lo âu, hoảng hốt.
Tránh leo trèo cao.
Tránh đọc sách báo khi ngồi xe hơi.
Nên ngồi hoặc nằm ngay xuống khi cảm thấy chóng mặt.
Hợp tác với thầy thuốc để việc điều trị được tốt.
Khi nào cần đi khám bệnh?
Mặc dù chóng mặt ít khi là triệu chứng của một bệnh lý trầm trọng, nhưng nếu thấy xuất hiện một trong các triệu chứng sau đây thì nên đi bác sĩ để được khám và xác định nguyên nhân ngay:
Cơn nhức đầu đột ngột;
Sốt từ 38 độ c trở lên;
Mờ mắt, không nhìn rõ sự vật, nhìn đôi, mất thị lực;
Giảm thính giác;
Mất định hướng không gian và thời gian;
Nói khó khàn;
Tay chân run rẩy, yếu;
Mất ý thức;
Cảm thấy lảo đảo, muốn té ngã;
Cảm giác tê các đầu ngón chân, ngón tay;
Đau tức ngực hoặc nhịp tim nhanh hay chậm bất thường.
