Các chuyên gia nhận định bản thân Virus Covid – 19 không phải là nguyên nhân gây ra tử vong, mà Cơn bão Cytokine là nguyên nhân chính khiến bệnh nhân COVID-19 bị trầm trọng và thậm chí tử vong.
Cytokine là gì và hoạt động như thế nào
Cytokine từ nguyên gốc là Cyto (tế bào) và kine (tiếng Hy lạp kīnein: làm chuyển động, kích thích, hoạt hóa).
Cytokine là các chất được các tế bào của hệ thống miễn dịch sản xuất có vai trò trung gian, điều hòa miễn dịch và tham gia vào phản ứng viêm của cơ thể.
Khi virus xâm nhập cơ thể, tế bào Lympho nhận diện virus, tiết ra các Cytokine để kích hoạt một loạt phản ứng miễn dịch phức tạp của cơ thể nhằm mục đích loại bỏ, ức chế Virus.
Thông thường sau 7 – 10 ngày bệnh nhân loại bỏ được hoàn toàn Virus ra khỏi cơ thể và khỏi bệnh. 80% bệnh nhân khỏi bệnh với các triệu chứng nhẹ là phản ứng của hệ miễn dịch như: sốt, đau họng…Khác với 80% bệnh nhân ở trên, số bệnh nhân khác tiến triển bệnh nặng nề, nguyên do chủ yếu là cơn bão Cytokine.
Có 2 cơ chế chính của bão Cytokine trong bệnh COVID-19:
1) Tế bào miễn dịch kích hoạt quá mức
Sự kích hoạt quá mức của các tế bào miễn dịch gây ra sự giải phóng ồ ạt các Cytokine gây viêm, dẫn đến các phản ứng viêm quá mức và các cơn bão Cytokine. Bạch cầu trung tính làm bất hoạt mầm bệnh và tiêu diệt mầm bệnh thông qua quá trình hóa học và thực bào. Tế bào bạch cầu trung tính tiêu diệt vi sinh vật có ba cơ chế chính: thực bào, phân hủy và hình thành lưới bẫy ngoại bào trung tính (NETs). Các histon ngoại bào là thành phần chính của NETs, có tính gây độc tế bào, có thể phá hủy các tế bào nội mô và các protein thủy phân, tham gia vào quá trình phá hủy mô.
Neutrophil Elastase (NE) là một enzyme của bạch cầu đa nhân trung tính, có vai trò quan trọng ở phổi, giúp thực bào những tế bào già hoặc chết và cả vi sinh vật. Tuy nhiên, enzyme này nếu còn sót lại sẽ tấn công mô lành ở phổi phá huỷ nhu mô phổi. Tiếp tục thúc đẩy sự xuất hiện của các phản ứng viêm, gây ra các cơn bão Cytokine.
2) Sự giải phóng lượng lớn các Cytokine
Khi Cytokine chống viêm mất kiểm soát khuếch đại phản ứng viêm và gây ra một cơn bão Cytokine. Các Cytokine chính gây ra bão Cytokine ở bệnh covid – 19:
Interleukin (IL) -6. Là cytokine quan trọng trong cơn bão cytokine do COVID-19 gây ra. Nó có thể tăng cường tính thấm của mạch máu và làm suy giảm nghiêm trọng chức năng cơ quan. Nó có thể kiểm soát cơn bão cytokine bằng cách ngăn chặn con đường tín hiệu IL-6.
Interferon (IFN). Là phòng tuyến miễn dịch tự nhiên của cơ thể chống lại vi rút, nhưng hiệu ứng IFN chậm có thể gây ra sự nhân lên của vi rút nhanh chóng và gây ra một cơn bão cytokine gây tử vong
Chemokine. Đóng vai trò quan trọng trong tổn thương bệnh lý miễn dịch của các bệnh do vi rút gây ra. Nhiễm coronavirus gây ra sự tích tụ của đại thực bào đơn nhân và bạch cầu trung tính trong phổi, sau đó chúng tiết ra một số lượng lớn chemokine và cytokine, gây ra cơn bão cytokine
TNF- α (Yếu tố hoại tử khối u). Là một cytokine thúc viêm điển hình gây ra cơn bão cytokine bởi vi rút. Nó có thể thúc đẩy sự phân hóa và bài tiết của các tế bào miễn dịch, do đó làm tăng mức độ của các cytokine gây viêm khác. Có thể là nhân tố then chốt dẫn đến làm tổn thương cơ quan và mô của bệnh nhân và thậm chí làm bệnh trầm trọng hơn
2 cơ chế này làm tăng tính thấm của tế bào nội mô, gây xung huyết mô, phù nề, tổn thương, cuối cùng dẫn đến Hội chứng suy hô hấp cấp tiến triển (ARDS) và suy đa tạng (nguy cơ tử vong cao).
Với các cơ chế trên Y học hiện đại sử dụng các thuốc ngăn ngừa và điều trị là: Các chất ức chế Cytokine (điển hình là Tocilizumab), corticosteroid trong các trường hợp Covid nặng và nguy kịch, Thuốc chống đông máu… và biện pháp được cho là tốt nhất: lọc máu hấp phụ Cytokine, chạy tim phổi nhân tạo ECMO.
Cơn bão Cytokine theo Đông Y
Nhiều chuyên gia Đông Y Trung Quốc do Viện sĩ Trương Bá Lễ đứng đầu đã kêu gọi Đông Y trở thành lực lượng chủ lực trong việc sát cánh cùng Tây y chẩn đoán và điều trị cơn bão Cytokine do COVID-19 .
Đông Y nhận định: Bão Cytokine (细胞因子风暴) do COVID-19 gây ra thuộc phạm trù Ôn nhiệt bệnh trong Đông Y. Đông y chia 3 giai đoạn chính:
1) Bão Cytokine chưa hình thành hoàn toàn là khi tà khí ở phần vệ và khí. Xuất hiện tà độc uất phế ở thể nhẹ tương ứng với thể phổ thông của bệnh COVID-19. Biểu hiện chủ yếu ở thượng tiêu là phát nhiệt, ho. Điều trị cần tuân theo biện chứng tam tiêu lấy phế là chủ.
2) Đợt bùng phát bão Cytokine thời kỳ giữa đã gây ra phản ứng miễn dịch quá mức, tà ở trong doanh và huyết phận. Xuất hiện chứng khí doanh lưỡng phần ở COVID-19 thể nặng và các triệu chứng biểu hiện là ho suyễn và thổ huyết. Điều trị nên chú trọng vào việc điều tiết doanh huyết (hạ tiêu), kiêm thanh doanh lương huyết.
3) Ở giai đoạn sau, cơn bão Cytokine gây suy chức năng đa tạng, xuất hiện chứng nội bế ngoại thoát ở COVID-19 thể nguy kịch, tà khí xâm nhập vào huyết phận, và bệnh vị ở tam tiêu, biểu hiện chủ yếu là khó thở, tứ chi quyết lạnh. Điều trị nên kết hợp tam tiêu cùng trị, khai bế cố thoát, hồi dương ích khí.
Như vậy Đông Y chú trọng đẩy lui tà khí từ giai đoạn sớm và ngăn chặn không cho tà khí xâm nhập vào sâu hơn theo các tầng là: Vệ, khí, doanh, huyết.
Tác dụng điều tiết cơn bão Cytokine của Đông dược
Ức chế sự kích hoạt quá mức của Tế bào miễn dịch
Khổng Bác và cộng sự nhận thấy rằng Đại hoàng có thể ức chế sự xâm nhập của bạch cầu trung tính và sự hoạt hóa quá mức của đại thực bào, có hiệu quả ức chế quá trình viêm quá mức.
Giảm mức độ các Cytokine gây viêm
Theo “Tạp chí Trung Y dược Trung Quốc” báo cáo, Thanh phế bài độc thang là lương phương đặc biệt hiệu quả để ngăn ngừa và điều trị COVID-19, với tỷ lệ khỏi bệnh là 99,28% và được liệt kê là lựa chọn hàng đầu trong điều trị lâm sàng của Đông Y. Thanh phế bài độc thang thông qua điều chỉnh các con đường tín hiệu Toll-like receptor 4 (TLR4) và NF- κ B, ức chế TNF- α, IL-1β và IL-8 để làm giảm tổn thương viêm mô phổi.
Theo《Phytomedicine》tạp chí thực vật y học : Trong số 8939 bệnh nhân nhập viện với bệnh Covid – 19, 29% được điều trị bằng thuốc Thanh phế bài độc thang. Tỷ lệ tử vong tại bệnh viện của những bệnh nhân không dùng Thanh phế bài độc thang là 4,8%, so với 1,2% của những bệnh nhân dùng Thanh phế bài độc thang.
Ma hạnh thạch cam thang xuất phát từ cuốn “Thương hàn luận”, là một đơn thuốc hữu hiệu để điều trị viêm phổi khái suyễn. Mã Tịnh Duy và cộng sự phát hiện ra rằng Ma hạnh thạch cam thang không chỉ có thể làm giảm các Cytokine thúc viêm và tăng Cytokine chống viêm, mà còn điều chỉnh chức năng miễn dịch, do đó làm giảm phản ứng viêm ở phổi.
Ngân kiều tán bắt đầu từ “Ôn bệnh điều biện” của Ngô Cúc Thông là phương thuốc đại điện cho Tân lương giải biểu. Thường Lục và đồng sự phát hiện Ngân kiều tán không chỉ có thể làm giảm tỷ lệ FN-γ và IFN-γ/IL-4, đảo ngược sự mất cân bằng Th1 / Th2, giảm tổn thương do viêm miễn dịch mà còn làm tăng Immunoglobulin A tiết trong huyết thanh và giảm phản ứng viêm…
Bác sĩ nội trú Nguyễn Trung Xin
