Khái niệm
Thân thể nặng nề là chỉ chứng trạng chân tay mình mẩy nặng nề, hoạt động không lợi, xoay chuyển khó khăn.
Chứng này trong các tài liệu cổ như Nội kinh, Thương hàn luận, Chư bệnh nguyên hậu luận đều mang các tên khác nhau như “Thể trọng”, “Tứ chi trọng”.
Nếu do Trúng phong mà nửa người chân tay mình mẩy nặng nề không cất nhắc được là thuộc mục “Bán thân bất toại”, không thảo luận ở mục này.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
- Thân thể nặng nề do thấp tà ẩn náu ở cơ biểu: Có chứng mình mẩy nặng mà đau khó xoay chuyển, phát nhiệt ố hàn, đầu đau, đầu trướng như bị bọc, ngực khó chịu, biếng ăn, rêu lưỡi trắng nhớt, mạch Nhu Hoãn.
- Thân thể nặng nề do phong với thuỷ chống chọi nhau: Có chứng mình nặng, mặt mắt phù thũng, sợ gió sợ lạnh, phát sốt đau đầu, các khớp xương mỏi, khái thấu đau họng, tiểu tiện ít, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch Phù.
- Thân thể nặng nề do dương hư thủy tràn lan: Có chứng mình nặng nề nhưng không đau, chi dưới phù thũng, ấn vào lõm sâu khó nổi lên, sắc mặt vàng bủng hoặc tái nhợt không tươi, biếng ăn, đại tiện nhão, tinh thần mỏi mệt, chân tay lạnh, lưng mỏi và nặng, tiểu tiện sẻn ít, lưỡi nhợt bệu, rêu lưỡi trắng trơn, mạch Trầm Tế Hoãn.
Phân tích
- Chứng Thân thể nặng nề do thấp ẩn náu ở cơ biểu với chứng Thân thể nặng nề do phong với thủy chống chọi nhau: cả hai chứng đều thuộc biểu chứng ngoại cảm, ở thời kỳ đầu đều có thể xuất hiện các chứng trạng thân thể nặng nề và đau, phát nhiệt ố hàn… nhưng cơ chế bệnh khác nhau, biểu hiện lâm sàng cũng có khu vực nhất định. Chứng Thân thể nặng nề do thấp tà ẩn náu ở cơ biểu nguyên nhân bệnh phần nhiều do lội nước, dầm mưa hoặc cảm nhiễm khí hậu sương móc, hoặc ở nơi ẩm ướt, bên ngoài bị thấp tà xâm phạm vào cơ biểu, tính của thấp dính trệ, chìm lắng cho nên thân thể nặng nề. Chứng Thân thể nặng nề do phong với thủy chống chọi nhau là do phong tà xâm nhập Phế, Phế mất sự thông điều thủy đạo ảnh hưởng đến khí hóa của Bàng quang, tà khí ở cơ biểu làm nghẽn tắc kinh toại cho nên thân thể nặng nề, tứ chi đau mỏi. Yếu điểm biện chứng là chứng thân thể nặng nề do thấp ẩn náu ở cơ biểu khá nặng, đầu trướng như bị bọc, bì phu không phù thũng kiêm các chứng ngực khó chịu, kém ăn, rêu lưỡi trắng nhớt là những chứng trạng do thấp ngăn trở. Còn chứng Thân thể nặng nề do phong với thủy chống chọi nhau thì bệnh khá nhẹ. vả lại có các chứng trạng phong tà xâm phạm Phế như ố hàn phát nhiệt, đau họng khái thấu… Loại trên điều trị theo phép phát hãn trừ thấp, chọn dùng phương Khương hoạt thắng thấp thang. Loại sau điều trị theo phép tuyên Phế lợi thủy, chọn dùng phương Việt Tỳ gia truật thang gia giảm.
- Chứng Thân thể nặng nề do dương hư thủy tràn lan: Chứng này do mệt nhọc nội thương hoặc ốm lâu điều trị không kịp thời dẫn đến Tỳ Vị dương khí bất túc âm hàn thịnh ở trong. Tỳ chủ về tứ chi nhờ dương khí vận chuyển ấm áp, Tỳ Thận dương hư thì thủy thấp tràn lan. Yếu điểm biện chứng là thân thể nặng nề mà không đau, chân tay mệt mỏi vô lực, chân tay phù thũng, kiêm các chứng trạng sắc mặt úa vàng hoặc tái nhợt không tươi, biếng ăn, đại tiện nhão, tiểu tiện ít mỏi lưng. Chỗ khác nhau giữa hai chứng thân thể nặng nề do thấp ẩn náu ở cơ biểu với chứng Thân thể nặng nề do phong thủy chống chọi nhau ở chỗ: Loại trên là thuộc Lý chứng, Hư chứng. Loại sau là thuộc Biểu chứng, Thực chứng. Cho nên loại trên biểu hiện các hiện tượng hư như thân thể nặng nề mà không đau mình, hơn nữa còn biểu hiện nặng nề mệt mỏi vô lực.
Loại sau thì thân thể nặng nề đều kiêm cả chứng đau mình, vả lại có cả biểu chứng như đau đầu phát nhiệt, ô phong hoặc Ố hàn, hai loại đều có chỗ phân biệt rất rõ. Điều trị chứng dương hư thủy tràn lan phải theo nguyên tắc ôn dương hóa thủy dùng các phương Thực Tỳ ẩm hoặc Chân võ thang gia giảm.
Chứng Thân thể nặng nề phần nhiều có liên quan với thấp tà như sách Trương thị y thông có nói “Thân thể nặng nề phần nhiều thuộc thấp”. Vì thấp là âm tà tính nó nặng đục, dính trệ, nhiễm phải thì chân tay mình mẩy nặng nề, nhưng biến chứng có chia ra biểu, lý, hư, thực. Thân thể nặng nề do biểu chứng phần nhiều kiêm hàn nhiệt đầu thống. Thân thể nặng nề thuộc lý chứng phần nhiều kiêm chứng Tỳ Thận hư suy thủy thấp ứ đọng ở trong. Biểu chứng nên phát tán. Lý chứng nên ôn vận.
Trích dẫn y văn
- Thổ uất thì phát, dân mắc bệnh Tam phúc trướng, mu bàn chân sưng, thân thể nặng nề (Lục nguyên chính kỷ đại luận – Tố vấn).
- Chứng Tỳ trướng, Tỳ hay oẹ, chân tay phiền mỏi, thân thể nặng nề, không mặc nổi áo, nằm không yên (Trướng luận – Linh khu).
- Sách kinh điển nói “Can hư, Thận hư, Tỳ hư đều có thể khiến cho người ta thân thể nặng nề, đau mỏi (Trương thị y thông – Quyển 9).
- Nếu mắc bệnh Tâm thủy tất kiêm các chứng thân thể nặng nề, đoản hơi không nằm được, phiền mà táo (Tạp bệnh nguyên lưu tê chúc).
