Khái niệm
Dưới rốn máy động là chỉ chứng trạng ở vùng Thiếu phúc mấp máy rung động.
Chứng này xuất hiện lần đầu ở sách Thương hàn luận mang các tên “Tê hạ quý”, “Tề hạ hữu quý”. Chứng này rất dễ lẫn lộn với chứng khí từ Thiếu phúc xông lên, cả hai chứng đều phát sinh từ Thiếu phúc. Nhưng chứng dưới rốn rung động thì rung động ở Thiếu phúc không có xu thế dồn lên trên; còn chứng khí từ Thiếu phúc xông lên thì bắt đầu từ thiếu phúc xông lên vùng ngực có khi xông lên cả yết hầu (cũng gọi là Bôn đồn khí) Mục này chú trọng giới thiệu chứng dưới rốn rung động, còn chứng khí từ Thiếu phúc xông lên có chuyên mục riêng.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
- Dưới rốn rung động do nước ứ đọng ở hạ tiêu: Có chứng dưới rốn mấp máy rung động, miệng mửa ra bọt dãi, đầu choáng, tiểu tiện không lợi, mạch Trầm Huyền, chất lưỡi đỏ nhạt, rêu lưỡi trắng mỏng trơn nhuận.
- Dưới rốn rung động do Thận không nạp khí: Có chứng dưới rốn rung động lan tỏa khắp vùng rốn, kiêm chứng thở suyễn, có lúc thở dài, ra mồ hôi, mạch Tế Nhược, chất lưỡi nhạt tôi, rêu lưỡi mỏng nhuận.
Phân tích
– Chứng Dưới rốn rung động do nước đọng ở hạ tiêu: Phần nhiều do thể chất vốn dương hư, hoặc ra mồ hôi nhiều mà thương dương, dương hư không chế được thủy, nước ứ đọng ở hạ tiêu gây nên rung động. Yếu điểm biện chứng là: Trên thì miệng mửa ra bọt dãi, đầu choáng, dưới thì dưới rốn rung động, tiểu tiện không lợi, mạch Trầm Huyền lại càng chứng minh rõ rệt là nước ứ đọng ở hạ tiêu. Điều trị nên hóa khí lợi thủy, dùng phương Ngũ linh tán. Nếu thủy ẩm đọng ở trong có xu thế muốn biến thành chứng Bôn đồn, có thể dùng các phương Phục linh quế chi cam thảo đại tảo thang để thông dương giáng nghịch, bồi thổ chế thủy.
– Chứng Dưới rốn rung động do Thận không nạp khí: Có hai nguyên nhân chủ yếu. Một là do Thận khí vốn suy, khí không nhiếp nạp được để tác động phía dưới. Hai là vì có biến chứng và dùng biện pháp hãn phép hạ khí huyết tổn thương quá nhiều đến nỗi Thận khí không thu nạp, rung động ở hạ tiêu. Yếu điểm biện chứng là: dưới rốn rung động lan tỏa cả vùng rốn, lại có hiện tượng khí không tiếp nôi, vã mồ hôi… Thận khí vốn khuy thường vì !ao động mệt nhọc mà phát bệnh, lúc phát lúc ngưng, Biểu chứng mà chữa sai lầm là có lỗi do chữa sai, qua vấn chẩn là có thể biết ngay. Thận khí vốn suy thì nên bổ Thận nạp khí, dùng phương Thất vị đô khí hoàn, Biểu chứng chữa sai lầm thì nên điều hòa Dương minh, ôn Thận nạp khí, chọn dùng phương Quế chi gia Quế thang.
Chứng Dưới rốn rung động, phần nhiều trách cứ vào Thận khí suy hư, Xung mạch gây bệnh, Nạn thứ 29 sách Nạn kinh viết: “Mạch Xung gây bệnh, nghịch khí mà lý cấp”; vì Xung mạch “bắt đầu từ Khí xung, đi cùng với kinh Dương minh, kèm theo rốn đi lên, đến vùng ngực bụng thì tản ra”, cho nên Xung mạch phát bệnh, rung động từ dưới rốn mà nghịch lên, nhẹ thì chỉ riêng xung động ở dưới rốn mà nặng thì công thẳng lên ngực họng mà phát thành Bôn đồn, có thể dùng Quế linh ngũ vị cam thảo thang để dẹp xung khí và giáng nghịch, dùng thêm Trầm hương mài cho uống để chữa tiêu bệnh.
Trích dẫn y văn
– Cái thịnh về thủy hỏa ở người gầy là vì thủy làm ức uât, từ âm Thận không được thăng phát, cho nên rung động ở dưới rôn; đên khi bị uất mà phát chuyển vào phần dương, xung đột với chính khí, ở đầu thì choáng, ở đỉnh đầu thì điên, Thận dịch nghịch lên thì mửa ra bọt dãi, cho nên dùng Ngũ linh để phạt cái tà ở Thận, lợi thủy đạo, thủy rút thì hỏa sẽ yên (Trương thị y thông – Thần trí môn).