Khái niệm
Thân thống là chỉ chứng đau nhức khắp người.
Chứng này trong sách Thương hàn luận có ghi các tên gọi: “Thân thống”, “Thân thể thống”. Tài liệu y học các đời sau gọi là “Thân thống”.
Nếu do ba khí phong hàn thấp hợp lại thành Tý thì giới hạn đau ở các khớp xương chân tay, hoặc là do các nguyên nhân nào khác tà khí ẩn náu ở cục bộ mà chỉ đau ở một vùng có giới hạn đều không thuộc phạm vi thảo luận ở mục này.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
- Thân thống do phong hàn bó ở biểu: Có chứng đau các khớp xương toàn thân, ố hàn, phát nhiệt không mồ hôi, tắc mũi, chảy nước mũi, ngứa họng, khái thấu, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch Phù Khẩn.
- Thân thống do thấp ẩn náu ở cơ biểu: Có chững đau khắp người, chân tay nặng nề, đầu trướng như bị bọc hoặc thấy Ố hàn phát nhiệt, không mồ hôi, rêu lưỡi trắng nhớt, mạch Nhu.
- Thân thống do ứ nghẽn lạc mạch: Có chứng đau khắp người như kim châm, khó xoay chuyển, lưỡi tối có nốt ứ huyết, mạch Trầm sắc.
Phân tích
- Chứng Thân thống do phong hàn bó ở biểu với chứng Thân thống do thấp tà ẩn náu ở cơ biểu: Cả hai chứng đều do tà khí lục dâm ngoại cảm bó ở cơ biểu, tấu lý không được thư giãn gây nên Thân thống. Chỗ khác nhau là loại trên do cảm nhiễm tà khí phong hàn, loại sau do cảm nhiễm thấp tà. Phong tính lưu động, hàn tính co rút, ngoại cảm phong hàn thì Vệ dương bị uất cho nên đau khớp xương toàn thân. Phong tật chư hậu – Chư bệnh nguyên hậu luận có ghi “Phong ở bì phu ngâm ngầm gây hại như vẽ, như chọc, đau khắp mình”. Yếu điểm biện chứng loại Thân thống phong hàn là đau toàn thân, sợ phong hàn, phát nhiệt không mồ hôi, chảy máu mũi. Loại Thân thống do thấp tà ẩn náu ở cơ biểu thì nguyên nhân do bị mưa gió, sáng sớm bị nhiễm sương móc, cảm nhiễm thấp tà ẩn náu ở cơ biểu. Thấp tính ngưng trệ, gân mạch khí huyết vận hành không thông cho nên đau khắp mình. Phong tật chư hậu – Chư bệnh nguyên hậu luận: “Phong do thân thể đau … là phong với thấp chống chọi nhau ở phần nhục cho nên đau, về mạch Phù mà Khẩn làm cho thân thể đau”. Yếu điểm biện chứng đau thân thể so với loại trên nặng hơn. vả lại ở các chứng trạng chân tay nặng nề, đầu trướng như bị bọc, xoay chuyển không lợi, rêu lưỡi trắng nhớt. Điều trị hai chứng cũng khác nhau. Đau thân thể do phong hàn bó ở biểu điều trị nên sơ tán phong hàn, phát hãn giải biểu chọn dùng Ma hoàng thang gia giảm. Chứng đau thân thể do thấp tà ẩn náu ở cơ biểu điều trị nên giải biểu trừ thấp chọn dùng phương Khương hoạt thắng thấp thang gia giảm.
- Chứng Thân thống do ứ nghẽn lạc mạch: Bệnh do Tý chứng lâu ngày, tà khí phạm đường lạc hoặc do bệnh từ khí chuyển vào huyết hoặc do các bệnh mạn tính nào khác dẫn đến khí huyết không điều hòa, ốm lâu vào huyết, ứ trệ lạc mạch phát sinh Thân thống. Yếu điểm biện chứng là đau thân thể như bị đâm, nói chung khá cố định, lưỡi có điểm ứ huyết, mạch sắc, điều trị nên hoạt huyết trục ứ, thông lạc, chọn dùng phương Thân thống trục ứ thang.
Những giới thiệu trên đây cho thấy chứng Thân thống có nội thương ngoại cảm khác nhau. Nói chung Thân thống do mắc bệnh đột ngột phần nhiều do ngoại cảm phong hàn hoặc thấp tà gây nên, mắc bệnh lâu mà Thân thống do lạc mạch ứ nghẽn gây nên. Ngoại cảm phần nhiều kiêm thấy biểu chứng, ứ nghẽn ngoài triệu chứng Thân thống ra còn có cả triệu chứng về ứ huvết. Loại trên điều trị theo phép phát hãn giải biểu, thông thường là tà sẽ theo mồ hôi mà giải, chứng Thân thống sẽ hết. Loại sau ngoài biện pháp hoạt huyết thông lạc cần phải phối hợp với những thuốc điều khí,”vả lại cũng khó mà thu hiệu quả nhanh.
Trích dẫn y văn
Thân thống là đau toàn thân, các chứng Thương hàn hoắc loạn trúng thử âm độc đều có triệu chứng Thân thống nhưng xem xét kiêm chứng hỏi đến nguyên nhân và khám mạch để phân biệt… Do hàn mà Thân thống thì nơi đau thường lạnh hoặc nặng nề như bị thấp, dùng Cam thảo phụ tử thang. Nội thương mệt nhọc kiêm cả phong với thấp chống chọi nhau đau toàn thân dùng Bổ trung ích khí gia Khương hoạt, cảo bản, Thương truật. Thấp với nhiệt chống chọi nhau vai lưng nặng nề đau nhức, nhiệt ở phần trên, hung cách bất lợi toàn thân trên dưới nặng nề đau nhức dùng Đương quy niêm thông thang… Phát hãn nhiệt mà đau toàn thân, ngực sườn bĩ đầy khó chịu là do Can huyết hư mà uất hỏa gây chuyện dùng Tiêu giao tán gia Khương hoạt, Quế chi. Tiểu tiện không lợi gia Sơn chi, Đan bì. Mùa Hè mặc áo dầy thì tấu lý mở mà ra mồ hôi tà khí lưu ở phận nhục tụ tập nước ứ mà thành đau uống Lục hòa thang gia Khương hoạt. Đau khắp mình như chứng Lao dùng Thập toàn đại bể thang bỏ Bạch truật, Thục địa gia Khương hoạt, Phụ tử (Trương thị y thông).