Khái niệm
Ố hàn phát nhiệt là chỉ chứng trạng ố hàn với phát nhiệt đồng thời xuất hiện. Thái dương bệnh trong Lục kinh biện chứng; chứng Vệ phần trong Vệ khí doanh huyết biện chứng; chứng Thượng tiêu trong Tam tiêu biện chứng đều xuất hiện chứng trạng này, là một chứng chủ yếu của Ngoại cảm Biểu chứng.
Thích nhiệt thiên sách Tố vấn có ghi: “Bệnh Phế nhiệt… Ố phong hàn, trên lưỡi vàng, mình nóng”. Biện Thái dương bệnh mạch chứng tính trị- thượng sách Thương hàn luận có ghi: “Bệnh có phát nhiệt ố hàn là phát ở Dương, không nhiệt ố hàn là phát ở Âm” đã khái quát đặc điểm cơ chế bệnh của chứng này, đó là căn cứ trọng yếu để biện chứng trong lâm sàng. Sách Cảnh Nhạc toàn thư còn gọi là “Tăng hàn tráng nhiệt”, “Chỉ nhiệt không hàn”, tên thì khác nhau thực tế chỉ là một.
Chỉ đơn thuần ố hàn, nếu tà vào tam âm thì “Không nhiệt Ố hàn”, hoặc đơn thuần phát nhiệt, nếu tà vào Dương minh thì “Chỉ nhiệt không ố hàn”, hoặc nội thương ố hàn phát nhiệt cho đến những chứng ố hàn phát nhiệt thuộc thời kỳ đầu của tật bệnh Ngoại khoa đều không thuộc phạm vi thảo luận của mục này.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
- Ố hàn phát nhiệt do phong hàn xâm phạm ở Biểu:CÓ chứng trạng ố hàn phát nhiệt, ố hàn nặng, phát nhiệt nhẹ, đau đầu đau mình, không mồ hôi, mũi tắc chảy nước mũi, khái thấu nặng tiếng, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch Phù Khẩn.
- Ố hàn phát nhiệt do phong nhiệt phạm Phế: Có chứng trạng ố hàn phát nhiệt, phát nhiệt nặng, ố hàn nhẹ, hơi ra mồ hôi, đau đầu, họng đỏ miệng khô, khái thấu, rêu lưỡi vàng mỏng, mạch Phù Sác.
- Ố hàn phất nhiệt do phong thấp ẩn náu ở Biểu: Có chứng trạng ố hàn phát nhiệt, thân thể nặng nề, đầu trướng như bọc, khớp xương đau, rêu lưỡi trắng nhớt, mạch Nhu Sác.
- Ố hàn phát nhiệt do Thử thấp câu kết: Có chứngtrạng ố hàn phát nhiệt, ố hàn nhẹ, phát nhiệt nặng, đâu trướng, ngực khó chịu, buồn nôn, ra mồ hôi, khát nước, tiểu tiện sẻn đỏ, rêu lưỡi vàng nhớt, mạch Nhu Sác.
Phân tích
- Chứng ố hàn phát nhiệt do phong hàn phạm Biểu với chứng ố hàn phát nhiệt do phong nhiệt phạm Phế:
Cùng thuộc ngoại cảm phong tà, nhưng loại trên kiêm hàn, hàn tính ngưng trệ, phong hàn bó ở ngoài, xâm nhập Thái dương, tấu lý bế tắc, Vệ dương bị chèn ép, khí đạo không lợi, cho nên ố hàn nặng, phát nhiệt nhẹ, không mồ hôi, lại thấy khái thấu mình nặng, tắc mũi chảy nước mũi, đau đầu đau mình, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch Phù Khẩn. Điều trị theo phép tân ôn phát hãn, chứng nhẹ thì dùng Thông sị thang, chứng nặng thì dùng Ma hoàng thang hoặc Kinh phòng Bại độc tán gia giảm. Loại sau kiêm nhiệt, nhiễm phong nhiệt ở trên, biểu vệ không hòa, Phế mất sự tuyên thông túc giáng, cho nên phát nhiệt nặng, ố hàn nhẹ mà hơi có mồ hôi, lại thấy đau đầu họng đỏ, miệng khô khái thấu, rêu lưỡi vàng mỏng, mạch Phù Sác, điều trị theo phép tân lương giải biểu, dùng các phương Ngân kiều tán hoặc Tang cúc ẩm gia giảm.
- Chứng ố hàn phát nhiệt do phong thấp ẩn náu ở Biểu với chứng ố hàn phát nhiệt do thử thấp ngăn trở:
Phong thấp xâm phạm vào cơ thịt, tính của thấp dính trệ lấn át thanh dương cho nên ố hàn phát nhiệt đồng thời thân thể nặng nề, khớp xương đau nhức, rêu lưỡi trắng nhớt, mạch Nhu Sác. Điều trị nên sơ phong khư thấp, dùng Khương hoạt thắng thấp thang. Mùa Hạ thương Thử, Thử là dương tà phần nhiều hay kiêm thấp, Thử thấp câu kết, khí cơ khó chịu cho nên ố hàn nhẹ, phát nhiệt nặng, ra mô hôi khát nước, đồng thời đầu trướng ngực khó chịu, nôn mửa buồn nôn, rêu lưỡi trắng nhớt, mạch Nhu Sác, điều trị nên khư thấp thanh nhiệt, dùng Tần gia hương nhu ẩm.
Ố hàn phát nhiệt vì thuộc Biểu chứng, điều trị chung là phải giải biểu tán tà; nhưng bệnh tà có phong hàn, ôn nhiệt, thử thấp khác nhau, lâm sàng biện chứng cần phải phân biệt.
Trích dẫn y văn
- Phong khí ẩn náu ở khoảng bì phu, trong thì không thông, ngoài thì không tiết, phong hay len lỏi biến hóa nhanh, tấu lý mở thì ghê ghê lạnh, tấu lý đóng thì nóng bức bối. Nếu là hàn thì ăn uống giảm, nếu là nhiệt thì tiêu cơ nhục, cho nên khiến người ta lập cập không ăn được, gọi là Hàn nhiệt (Phong luận – Tố vấn).
Chứng ngoại thương hàn tà với ăn uống không điều độ và mệt nhọc về thể chất gây bệnh, cho đến nội thương, ăn uống … đều có hàn, nhiệt. Ngoại thương hàn tà thì phát nhiệt ố hàn, hàn nhiệt cùng xuất hịên, Nếu là nhiệt thì phát nhiệt hầm hập, lại là phát nhiệt bức bối, phát sinh ở bì mao, phất phơ như cái lông phẩy, rõ ràng là nhiệt ở Biểu. Nếu là nội thương ăn uống không điều độ hoặc mệt nhọc tổn thương, cũng có các chứng đau đầu, gáy cứng, đau lưng, hơi giống với Thái dương Biểu chứng, ngoài ra các chứng khác không giống (Nội ngoại thương biện hoặc luận – Biện hàn nhiệt).
