Tên khoa học:
Astragalus complanatus E. Br.
Tên khác: Đồng tật lê, sa uyển tật lê
Tên thuốc: Semen Astragali Complanati.
Nguồn gốc:
Đây là hạt quả chín khô của cây hoàng Kỳ thân bẹt thuộc loài thực vật họ đậu. Sản xuất chủ yếu ở Thiểm Tây, Hà Bắc, Sơn Tây, Cát Lâm, Nội Mông cổ v.v…
Phân biệt tính chất đặc điểm:
Sa uyển tử có hình quả thận nhưng hơi bẹt, dài 2mm – 2,5mm, rộng 1,5 – 2mm. Bề mặt màu be xám hoặc màu be lục, nhẵn bóng mà chất rắn, không dễ gì làm vỡ nát. Không mùi, không vị, nhấm lên miệng có mùi tanh đậu. Loại nào hạt mấy, bề mặt mà be xám, không có tạp chất là loại tốt.
Bào chế:
Thu vào cuối mùa thu hoặc đầu đông, sau đó sao với muối.
Tính vị và công dụng:
Sa uyển tử Vị ngọt, tính ôn. Vào kinh Can, Thận. Có công hiệu bổ thận cố tinh, bổ gan sáng mắt. Phù hợp với các bệnh thận hư lưng đau, di tinh, xuất tinh sớm, ra khí hư trắng đục, đái dắt, đầu váng mắt hoa v.v…
Theo các nghiên cứu hiện đại, sa uyển tử có hàm chứa chất béo, acid tannin, vitaminA, có tác dụng co thắt tử cung và kháng lợi tiểu, và còn có các tác dụng chống viêm, giảm mỡ, bảo vệ gan.
Liều dùng:
10-20g.
Bảo quản:
Để nơi khô ráo thoáng gió.
Những cấm kỵ khi dùng thuốc:
Đây là loại thuốc ôn bổ cô xát, người nào âm hư hỏa vượng, tiểu tiện bất lợi đều phải kiêng không dùng.
Ứng dụng chữa bệnh:
- Chữa hoạt tinh, di tinh, tiết tinh do thận âm hư, đau lưng ù tai, tay chân vô lực: Sa uyển tử 40g, Bạch tật lê 40g, Khiếm thực 80g, Liên tu 80g, Liên tử 80g, Long cốt 40g, Mẫu lệ 40g. Làm hoàn, Ngày uống 16 – 20g. Công dụng: Cố thận, sáp tinh.
- Trị thận yếu, xuất tinh sớm, phụ nữ khí hư: Sa uyển tử 12g, Long cốt 12g, Mẫu lệ 14g, Khiếm thực 14g. Sắc uống.
- Mờ mắt do Can huyết hư. Sa uyển tử 14g, Thỏ ti tử 12g, Cúc hoa 12g, Câu kỷ tử 12g, Nữ trinh tử 12g. Sắc uống.
- Bổ thận, ích tinh, dưỡng huyết, sáng mắt, tai ù, lưng đau, tiểu đêm: Sa uyển tử 16g, bong bóng cá 30g, dầu lạc, muối vừa đủ. Sa uyển tử, cho vào túi vải; Bong bóng cá rữa sạch cho thêm gia Vị hành tiêu, vừa đủ tầm ăn tuần vài lần.
Các bài thuốc bổ dưỡng thường dùng:
Sa uyển chúc (cháo sa uyển tử)
Sa uyển tử 20g – Gạo lức 100g
Dùng túi vải mỏng bọc sa uyển tử lại, nấu chung với gạo lức thành cháo, cho đường phèn vừa phải vào cháo, đun sôi 1 lát là được.
Dùng cho người thận hư, lưng đau gối mỏi, di tinh, xuất tinh sớm, đái đêm nhiều, tỳ hư, ăn ít, hình thể tiêu gầy, nếu ăn thường xuyên sẽ làm cho da thịt đầy đặn lên.
Sa uyển tử đồn trư yêu (Sa uyển tử hầm cật lợn)
Sa uyển tử 30g. – Cật lợn 1 quả
Hầm chín, uống thang, ăn thịt.
Dùng cho người thận hư, lưng đau, di tinh, xuât tinh sớm, mắt hoa tai ù.
Sa uyển tử thang (thang sa uyển tử)
Sa uyển tử 12g – Cùi hạt sen 12g
Sắc uống. Hạt sen có thể ăn
dùng cho người thận hư, di tinh
Sa uyển tử trà (trà sa uyển tử)
Sa uyển tử 10g
Rửa sạch giã nát, hãm nước sôi uống thay trà. Nếu uống lâu, có thể bổ thận, kéo dài tuổi thọ.
Dùng cho người đau lưng, hư lao, di tinh v.v…
Sa uyển trợ dương tửu (rượu sa uyển tử cường dương)
Sa uyển tử 10g
Viễn chí nhục 4g
Thục địa 15g
Mẩu đinh hương 10g
Vải không hạt 4quả
Đảng sâm 15g
Dâm dương hoắc 10g
Trầm hương 4g
Câu kỷ tử 15g
Rượu 1500ml
9 vị thuốc trên dùng vải mỏng bọc lại, ngâm rượu 7 ngày, sau đó bỏ cả bình rượu vào nồi nước sôi, nấu cách thuỷ 5 phút, sau đó nhắc ra bỏ vào nước lạnh để khử độc hỏa, 3 tuần sau mang ra dùng, uống ngày 2 lần vào 2 buổi sớm, tối, mỗi lần 10 – 20ml.
Dùng cho người liệt dương không cương lên được.
Sa uyển chỉ tinh hoàn: (Viên sa uyển hãm tinh)
Sa uyển tử (sao) 62g – Long cốt rang 31g
Khiếm thực (hấp) 62g – Con hà rang 31g
Liên tu 62g
Nghiền chung thành bột, hồ bột hạt sen làm hoàn. Uống bằng nước pha muối ngày 3 lần, mỗi lần 3g.
Dùng cho người hoạt tinh không hãm được.
Sa uyển sung uý tán (Thuốc bột sung uý, sa uyển tử)
Sa uyển tử 9g – Thanh tương tử 9g
Sung uý tử 6g
Nghiền chung thành bột mịn. Uống ngày 2 lần, mỗi lần 3g.
Dùng cho người bị mờ mắt.
Sa uyển tiêu thực tán (thuốc bột sa uyển tiêu cơm)
Sa uyển tử, thương truật.
Hai vị trên lượng bằng nhau, nghiền chung thành bột mịn. Uống mỗi lần 9g bằng nước cháo loãng.
Dùng cho người tỳ vị hư, ăn uống không tiêu, thấp nhiệt hoặc đầy bụng.
Sa uyển khiếm thực hoàn (Viên sa uyển, khiêm thực)
Sa uyển tử 31g
Con hà rang 21g
Kim anh tử 31g
Toả dưong 31g
Liên tu 31g
Khiếm thực 31g
Tri mẫu 15g
Long cốt rang 21g
Hoàng bá 15g
Nghiền chung thành bột, luyện mật thành hoàn, uống ngày 3 lần, mỗi lần 9g. Chuyên trị bệnh di tinh của thanh thiếu niên.
