Béo phì: Triệu chứng, Nguyên nhân, Điều trị

Béo phì là gì?

Các bác sĩ định nghĩa béo phì là một bệnh mãn tính (kéo dài) xảy ra khi bạn có lượng mỡ thừa trong cơ thể đủ để gây rủi ro cho sức khỏe.

Đây là một tình trạng phức tạp, và không chỉ đơn thuần là về con số trên cân. Việc mang thêm trọng lượng thừa ảnh hưởng đến cách cơ thể hoạt động. Những thay đổi này tác động đến hầu hết các hệ thống trong cơ thể và góp phần gây ra các bệnh như bệnh tim, tiểu đường, và ung thư.

Béo phì đang trở thành vấn đề ngày càng phổ biến trên nhiều khu vực của thế giới. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, hơn 4 triệu người chết mỗi năm do béo phì hoặc thừa cân.

Triệu chứng của béo phì

Các bác sĩ thường sử dụng chỉ số khối cơ thể (BMI) như một công cụ để xác định xem ai đó có bị thừa cân hoặc béo phì hay không. BMI là một phép tính so sánh cân nặng của bạn với chiều cao. BMI từ 30 trở lên được xếp vào danh mục béo phì. Nếu BMI của bạn từ 25 đến 29,9, cân nặng của bạn được coi là thừa cân nhưng chưa béo phì.

Đo vòng eo là một cách khác để kiểm tra nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến cân nặng. Vòng eo trên 40 inch (102 cm) đối với nam giới hoặc 35 inch (88 cm) đối với phụ nữ được coi là cao.

Một số triệu chứng hàng ngày mà bạn có thể gặp phải khi béo phì bao gồm:

• Mệt mỏi
• Đau khớp
• Ngáy
• Dễ bị hụt hơi
• Khó khăn khi thực hiện các hoạt động thể chất

Các loại béo phì

Các bác sĩ chia béo phì thành ba loại:

• Loại I: Bạn thuộc loại này nếu BMI của bạn từ 30 đến 35.
• Loại II: Những người trong loại này có BMI từ 35 đến 40.
• Loại III: Trong loại này, BMI của bạn là 40 hoặc cao hơn.

Béo phì nghiêm trọng

Bạn có thể đã nghe thuật ngữ “béo phì nghiêm trọng” để chỉ béo phì có nguy cơ gây ra những mối đe dọa nghiêm trọng cho sức khỏe. Các bác sĩ trước đây từng sử dụng cụm từ này để mô tả béo phì loại III.

Nguyên nhân của béo phì

Có nhiều yếu tố đóng góp vào béo phì, bao gồm gen di truyền, thói quen ăn uống và mức độ hoạt động của bạn. Hormone và cảm xúc cũng đóng vai trò. Một số bệnh lý và thuốc cũng có thể dẫn đến tăng cân.

Những yếu tố khác có thể liên quan bao gồm:

• Sống ở những khu vực thiếu thực phẩm lành mạnh và nơi tập thể dục an toàn không dễ dàng có sẵn
• Công việc đòi hỏi phải ngồi trong thời gian dài
• Sở thích văn hóa và gia đình đối với một số loại thực phẩm
• Quảng cáo và tiếp thị làm cho thực phẩm giàu calo trở nên hấp dẫn hơn

Các yếu tố nguy cơ béo phì

Bạn có nhiều khả năng bị béo phì nếu có người khác trong gia đình cũng bị. Các chuyên gia cho rằng gen ảnh hưởng đến sự trao đổi chất, cảm giác thèm ăn và lượng mỡ cơ thể mà bạn có xu hướng lưu trữ. Ngoài ra, những người xung quanh cũng ảnh hưởng đến thói quen ăn uống và tập thể dục của bạn.

Các yếu tố nguy cơ khác của béo phì bao gồm:

• Tuổi tác: Khi bạn lớn tuổi, sự trao đổi chất của cơ thể (tốc độ đốt cháy calo) thường chậm lại. Bạn có thể trở nên ít hoạt động hơn. Mãn kinh cũng có thể khiến bạn dễ tăng cân hơn.
• Mất ngủ: Việc ngủ ít hơn 7 giờ mỗi đêm thường xuyên dẫn đến thay đổi hormone, khiến bạn thèm ăn nhiều hơn và có thể ăn quá nhiều.
• Mang thai: Dễ tăng cân trong thời kỳ mang thai, và có thể khó giảm cân sau khi sinh con.
• Căng thẳng: Khi căng thẳng, con người có xu hướng thèm thực phẩm giàu calo.
• Một số bệnh và thuốc: Các bệnh có thể gây tăng cân bao gồm hội chứng Cushing, hội chứng Prader-Willi và hội chứng buồng trứng đa nang. Các bệnh làm cho bạn khó vận động, như viêm khớp, cũng có thể đóng góp. Một số loại thuốc có liên quan đến tăng cân bao gồm thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần, thuốc chống co giật, beta-blocker và steroid.

Dịch tễ học của béo phì

Béo phì rất phổ biến. Hơn 40% người lớn ở Hoa Kỳ được coi là béo phì, cùng với gần 20% trẻ em.

Trong số người lớn ở Hoa Kỳ, tỷ lệ béo phì theo chủng tộc/dân tộc là:

• Người da đen: 50%
• Người Mỹ gốc da đỏ/Alaska bản địa: 48%
• Người gốc Tây Ban Nha: 46%
• Người da trắng: 41%
• Người châu Á: 16%

Tỷ lệ béo phì ở trẻ em là:

• Người gốc Tây Ban Nha: 26%
• Người da đen: 25%
• Người da trắng: 17%
• Người châu Á: 9%

(Báo cáo quốc gia về tỷ lệ béo phì cho trẻ em người Mỹ da đỏ/Alaska bản địa không có sẵn.)

Béo phì phổ biến hơn ở người trung niên và người lớn tuổi. Theo độ tuổi, tỷ lệ béo phì là:

• 44% cho người lớn từ 40-59 tuổi
• 42% cho người từ 60 tuổi trở lên
• 40% cho những người từ 20-39 tuổi

Mặc dù các nhà nghiên cứu cho biết tỷ lệ béo phì chung tương tự giữa nam và nữ, nhưng phụ nữ có nhiều khả năng bị béo phì nghiêm trọng hoặc loại 3 hơn.

Chẩn đoán béo phì

Để kiểm tra béo phì, bác sĩ của bạn có thể nói chuyện với bạn về tiền sử sức khỏe để tìm hiểu về thói quen ăn uống và hoạt động, lịch sử tăng và giảm cân, và nhiều yếu tố khác.

Họ cũng có thể thực hiện:

• Khám sức khỏe: Họ sẽ kiểm tra các dấu hiệu sống như huyết áp và nhịp tim cũng như đo chiều cao và cân nặng của bạn.
• Tính chỉ số BMI: Bác sĩ của bạn có thể sử dụng chiều cao và cân nặng của bạn để xác định chỉ số BMI của bạn. Tuy nhiên, do chỉ số này dựa trên các trung bình, BMI không phải lúc nào cũng là thước đo chính xác cho béo phì. Ví dụ, vận động viên có thể có BMI cao mặc dù mức độ mỡ cơ thể thấp. BMI cũng không phân biệt được tuổi, giới tính hoặc chủng tộc. Bác sĩ của bạn nên xem xét những hạn chế này.
• Đo vòng eo: Bác sĩ cũng có thể đo vòng eo của bạn để xem bạn có tích tụ mỡ bụng hay không. Loại mỡ này làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề về sức khỏe như tiểu đường và bệnh tim.
• Xét nghiệm cho các tình trạng khác: Bác sĩ của bạn có thể muốn kiểm tra các tình trạng liên quan đến cân nặng như tiểu đường và cholesterol cao. Họ cũng có thể kiểm tra các bệnh có thể gây tăng cân, chẳng hạn như các vấn đề về tuyến giáp.

Điều trị béo phì

Có nhiều phương pháp điều trị giảm cân có thể tạo ra sự khác biệt lớn cho sức khỏe và cảm giác của bạn. Ngay cả việc giảm một lượng cân nhỏ cũng mang lại lợi ích cho sức khỏe.

Dù bạn sử dụng loại phương pháp điều trị hay chương trình nào, việc vượt qua béo phì sẽ đòi hỏi bạn thay đổi thói quen ăn uống và tập thể dục. Bác sĩ của bạn có thể giúp bạn xác định phương pháp nào có thể phù hợp nhất với bạn.

Bạn có thể bắt đầu với một chương trình giảm cân và tập thể dục có giám sát. Hãy yêu cầu bác sĩ giúp bạn đặt ra các mục tiêu cá nhân và giới thiệu bạn đến các chuyên gia khác có thể hỗ trợ. Ví dụ, một chuyên gia dinh dưỡng có thể làm việc với bạn để phát triển một kế hoạch dinh dưỡng lành mạnh, và một nhà trị liệu hoặc huấn luyện viên thể dục có thể giúp bạn vận động nhiều hơn. Một chuyên gia về y học béo phì hoặc giảm cân cũng có thể là một phần của nhóm chăm sóc sức khỏe của bạn.

Bạn sẽ muốn tiến bộ dần theo thời gian và thực hiện những thay đổi lối sống phù hợp với mình trong dài hạn. Bằng cách này, bạn có thể bắt đầu giảm cân, cảm thấy tốt hơn và duy trì cân nặng ổn định.

Thuốc điều trị béo phì

Cùng với việc thay đổi lối sống, bác sĩ của bạn có thể khuyên dùng các loại thuốc kê đơn giúp giảm cảm giác thèm ăn, giúp bạn cảm thấy no với lượng thức ăn ít hơn, hoặc giúp bạn giảm cân theo các cách khác. Hãy nhớ rằng các loại thuốc này có thể không có tác dụng với mọi người, và bạn có thể tăng cân trở lại khi ngừng sử dụng.

Một số loại thuốc mà FDA đã phê duyệt để điều trị béo phì bao gồm:

• Benzphetamine (Didrex, Regimex)
• Buproprion-naltrexone (Contrave)
• Cellulose và axit citric (Plenity)
• Diethylpropion (Depletite, Radtue, Tenuate)
• Liraglutide (Saxenda)
• Lisdexamfetamine dimesylate (Vyvanse)
• Orlistat (Alli, Xenical)
• Phendimetrazine (Bontril, Melfiat)
• Phentermine (Adipex, Lomaira, Suprenza)
• Phentermine-topiramate (Qsymia)
• Semaglutide (Wegovy)
• Thuốc ức chế SGLT2 cùng với chất chủ vận thụ thể glucagon-like-1

Các bác sĩ cũng có thể kê đơn một số loại thuốc điều trị tiểu đường, như tirzepatide (Mounjaro), để giảm cân “ngoài chỉ định” ngay cả khi chúng chưa được FDA phê duyệt cho mục đích này.

Các thủ thuật và phẫu thuật điều trị béo phì

Các thủ thuật này thay đổi hệ tiêu hóa của bạn để hạn chế lượng thức ăn mà bạn có thể ăn hoặc số lượng calo mà cơ thể bạn có thể hấp thụ. Một số cũng ảnh hưởng đến hormone đóng vai trò trong việc kiểm soát cơn đói và trao đổi chất.

Những thủ thuật này không chỉ giúp giảm cân mà còn cải thiện các bệnh liên quan đến cân nặng như tiểu đường loại 2 và bệnh tim. Nếu bạn thực hiện một trong số chúng, bạn vẫn cần thay đổi lối sống lành mạnh.

Các thủ thuật không phẫu thuật bao gồm:

• Thu nhỏ dạ dày nội soi, trong đó bác sĩ khâu lại dạ dày của bạn để giảm dung tích nó có thể chứa.
• Bóng dạ dày, trong đó một quả bóng được đặt vào dạ dày của bạn, sau đó được bơm đầy nước để giúp bạn cảm thấy no nhanh hơn.

Nếu bạn mắc béo phì loại 3, bạn có thể thực hiện phẫu thuật giảm cân (phẫu thuật bariatric). Những phẫu thuật này bao gồm:

• Dây đai dạ dày, trong đó một dây đai tách dạ dày của bạn thành hai ngăn nhỏ hơn.
• Phẫu thuật nối tắt dạ dày, trong đó bác sĩ tạo ra một ngăn nhỏ hơn trong dạ dày của bạn và nối nó trực tiếp với ruột non.
• Cắt dạ dày, trong đó bác sĩ phẫu thuật cắt bỏ một phần dạ dày của bạn.
• Phẫu thuật chuyển đổi tá tràng, kết hợp phẫu thuật cắt dạ dày với thủ thuật bỏ qua một phần lớn của ruột non.

Liệu pháp cho béo phì

Liệu pháp nhận thức hành vi dạy bạn cách thay đổi hành vi có thể dẫn đến giảm cân, như tìm các cách không liên quan đến thực phẩm để tự thưởng hoặc xử lý cảm xúc tiêu cực. Nó cũng giúp bạn học các kỹ thuật giảm căng thẳng, điều này thường góp phần gây ra ăn quá nhiều.

Các phương pháp điều trị thay thế cho béo phì

Bạn có thể mua nhiều loại thảo dược và thực phẩm bổ sung tuyên bố giúp giảm cân. Tuy nhiên, có rất ít bằng chứng khoa học chứng minh rằng bất kỳ loại nào trong số chúng thực sự hiệu quả.

Một số nghiên cứu đã phát hiện ra rằng châm cứu hoặc bấm huyệt có thể có tác dụng nhỏ đối với cân nặng. Các kỹ thuật này kích thích các điểm nhất định trên cơ thể để cố gắng tăng mức serotonin, một chất hóa học liên quan đến tâm trạng, cảm xúc và sự thèm ăn.

Có một số bằng chứng cho thấy thôi miên có thể giúp giảm cân, đặc biệt khi kết hợp với liệu pháp, chế độ ăn kiêng và tập thể dục. Tuy nhiên, không phải tất cả các nghiên cứu về kỹ thuật này đều cho kết quả giống nhau.

Sự bất bình đẳng về sức khỏe liên quan đến béo phì

Ai cũng có thể bị béo phì, nhưng nó phổ biến hơn ở các dân tộc thiểu số. Các nhà khoa học chưa biết tất cả các lý do tại sao, nhưng có thể liên quan đến gen di truyền cũng như thói quen ăn uống của gia đình và văn hóa. Chúng cũng có thể bao gồm các khía cạnh xã hội như:

• Thiếu khả năng tiếp cận thường xuyên với thực phẩm chất lượng (bất an về thực phẩm).
• Tỷ lệ thất nghiệp.
• Dễ dàng tiếp cận thực phẩm không lành mạnh.
• Thiếu nơi tập thể dục phù hợp.
• Thiếu tiếp cận với chăm sóc sức khỏe.
• Mức độ căng thẳng và chấn thương.

Nam giới có tỷ lệ béo phì tương tự nhau bất kể mức thu nhập của họ. Phụ nữ có thu nhập cao ít có khả năng bị béo phì hơn so với những người có thu nhập thấp hơn. Tuy nhiên, hầu hết phụ nữ bị béo phì không được coi là có thu nhập thấp. Ở Mỹ, những người sống ở khu vực Đông Nam và ở các khu vực nông thôn có nguy cơ cao hơn.

Người da đen thường ít có khả năng được chẩn đoán béo phì hơn so với người khác, mặc dù họ mắc bệnh ở tỷ lệ cao hơn.

Một số nghiên cứu đã phát hiện ra rằng các phương pháp điều trị béo phì không được sử dụng rộng rãi hoặc không hiệu quả đối với các nhóm dân tộc thiểu số. Một nghiên cứu cho thấy sau 6 tháng trị liệu hành vi để giảm cân, những người tham gia người da đen giảm cân ít hơn so với người da trắng. Một số loại thuốc giảm cân, chẳng hạn như orlistat, có thể kém hiệu quả hơn đối với người da đen. Các loại thuốc khác, như metformin, có thể không hiệu quả đối với người gốc Tây Ban Nha.

Các thành viên của các nhóm dân tộc thiểu số có xu hướng giảm cân ít hơn sau phẫu thuật giảm cân. Nam giới và người Mỹ gốc Phi có ít khả năng xem xét phẫu thuật ngay từ đầu.

Kỳ thị béo phì

Một trong những phần khó khăn nhất khi sống với béo phì là sự kỳ thị xung quanh nó. Một số người định kiến rằng những người béo phì là thiếu kỷ luật hoặc lười biếng. Bạn có thể phải đối mặt với sự phân biệt đối xử trong công việc và từ các nhà cung cấp dịch vụ y tế. Nghiên cứu cho thấy rằng những người bị béo phì phải đối mặt với sự kỳ thị gần như hàng ngày.

Tuy nhiên, có những dấu hiệu của sự tiến bộ. Vào năm 2013, Hiệp hội Y học Hoa Kỳ đã công nhận béo phì là một căn bệnh mãn tính. Và các tổ chức vận động như Liên đoàn Béo phì Thế giới và Liên minh Hành động Béo phì đang thu hút sự chú ý đến nhu cầu thay đổi.

Kỳ thị có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của bạn. Không có nhiều nghiên cứu về sự kỳ thị liên quan đến béo phì. Nhưng một nghiên cứu đã phát hiện ra rằng những người đối phó với nó bằng cách nhìn nhận lại những trải nghiệm xấu theo hướng tích cực hơn ít bị trầm cảm và có lòng tự trọng tốt hơn. Ví dụ, họ tập trung vào những điều tốt đẹp đã xảy ra với họ và nhắc nhở bản thân rằng nhiều người yêu quý họ như họ vốn có.

Biến chứng của béo phì

Trọng lượng dư thừa đồng nghĩa với căng thẳng thêm lên xương và cơ bắp của bạn và ít không gian hơn cho phổi và các cơ quan khác. Nó khiến tim và hệ thống tuần hoàn của bạn phải làm việc nhiều hơn và tăng viêm trong cơ thể. Béo phì làm tăng nguy cơ mắc một số bệnh mãn tính khác, bao gồm:

Tiểu đường loại 2

Khi bạn bị béo phì, bạn có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2 cao gấp 7 lần nếu bạn là nam giới (hoặc được chỉ định là nam khi sinh). Bạn có nguy cơ cao gấp 12 lần nếu bạn là nữ (hoặc được chỉ định là nữ khi sinh).

Bệnh tim mạch

Béo phì làm tăng nguy cơ mắc cholesterol cao, huyết áp cao, đường huyết cao cũng như viêm nhiễm. Tất cả những yếu tố này là các yếu tố nguy cơ của các bệnh tim mạch (bệnh tim và mạch máu) như đau tim, đột quỵ và bệnh mạch vành.

Ung thư

Những người bị béo phì có nguy cơ cao mắc một số loại ung thư, bao gồm:

• Ung thư vú
• Ung thư đại trực tràng
• Ung thư thực quản
• Ung thư buồng trứng
• Ung thư tuyến tụy
• Ung thư tử cung

Các bệnh về tiêu hóa

Với béo phì, bạn dễ bị ợ nóng và bệnh túi mật cũng như các vấn đề về gan như bệnh gan nhiễm mỡ. Bệnh gan nhiễm mỡ xảy ra khi quá nhiều chất béo tích tụ trong gan của bạn và dẫn đến tổn thương.

Béo phì cũng làm tăng nguy cơ mắc:

• Thoái hóa khớp
• Ngưng thở khi ngủ
• Hen suyễn
• Vô sinh
• Biến chứng thai kỳ
• Đau lưng
• Bệnh Alzheimer
• Trầm cảm

Sống chung với béo phì

Mặc dù không phải ai bị béo phì cũng mắc các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác, nghiên cứu cho thấy rằng rất hiếm khi một người vừa béo phì vừa khỏe mạnh trong dài hạn.

Nhưng bạn không cần phải giảm quá nhiều cân để cải thiện sức khỏe của mình. Bạn có thể giảm nguy cơ mắc các biến chứng như tiểu đường và suy tim từ 10%-25% chỉ bằng cách giảm 15-20 pound (khoảng 7-9 kg).

Chế độ ăn uống cho béo phì

Không có chế độ ăn nào phù hợp nhất cho việc giảm cân. Những gì hiệu quả với một người có thể không hiệu quả với người khác. Bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng của bạn có thể giúp bạn tìm ra kế hoạch ăn uống phù hợp với nhu cầu và lối sống của bạn. Nói chung, một kế hoạch ăn uống lành mạnh sẽ bao gồm:

• Theo dõi lượng thức ăn của bạn.
• Kiểm soát khẩu phần ăn.
• Lựa chọn lành mạnh hơn, chẳng hạn như ăn nhiều trái cây và rau củ hơn, ít chất béo bão hòa và cholesterol hơn.