Bệnh ngủ rũ: Triệu chứng, Nguyên nhân và Điều trị

Bệnh Ngủ Rũ Là Gì?

Bệnh ngủ rũ là một rối loạn não bộ và hệ thần kinh ảnh hưởng đến khả năng thức dậy và ngủ của bạn. Những người mắc bệnh ngủ rũ có cảm giác buồn ngủ ban ngày dữ dội và không thể kiểm soát. Họ có thể bất ngờ ngủ gật vào bất kỳ lúc nào trong bất kỳ hoạt động nào.

Trong một chu kỳ giấc ngủ bình thường, chúng ta sẽ vào giai đoạn ngủ nhẹ, sau đó là các giai đoạn sâu hơn, và cuối cùng (sau khoảng 90 phút) là giấc ngủ REM (rapid eye movement). Những người mắc bệnh ngủ rũ sẽ vào giấc ngủ REM gần như ngay lập tức trong chu kỳ ngủ và đôi khi trong khi họ vẫn tỉnh táo.

Trong nhiều trường hợp, bệnh ngủ rũ không được chẩn đoán và do đó không được điều trị.

Triệu Chứng Của Bệnh Ngủ Rũ

Các triệu chứng của bệnh ngủ rũ thường phát triển trong vài tháng và kéo dài suốt đời.

Dấu Hiệu Sớm Của Bệnh Ngủ Rũ

Phần lớn thời gian, buồn ngủ ban ngày quá mức (EDS) là dấu hiệu đầu tiên của bệnh ngủ rũ. Nói chung, EDS làm cho việc thực hiện các hoạt động hàng ngày trở nên khó khăn, ngay cả khi bạn ngủ đủ giấc vào ban đêm. Sự thiếu năng lượng có thể khiến bạn khó tập trung. Bạn có thể gặp phải các khoảng thời gian quên lãng và cảm thấy trầm cảm hoặc kiệt sức.

Các Triệu Chứng Khác Của Bệnh Ngủ Rũ

Trong giấc ngủ REM, chúng ta có thể mơ và gặp phải tình trạng liệt cơ, điều này giải thích một số triệu chứng khác của bệnh ngủ rũ:

• Cataplexy: Sự mất kiểm soát đột ngột về cơ bắp này có thể gây ra các vấn đề từ nói lắp bắp đến ngã hoàn toàn xuống đất, tùy thuộc vào nhóm cơ bị ảnh hưởng. Nó thường được kích thích bởi những cảm xúc mạnh mẽ như sự bất ngờ, cười, hoặc tức giận.
• Ảo giác: Những trải nghiệm này có thể xảy ra bất cứ lúc nào và thường rất sống động và đáng sợ. Chúng chủ yếu là ảo giác hình ảnh, nhưng các giác quan khác cũng có thể bị ảnh hưởng. Nếu chúng xảy ra khi bạn đang ngủ gật, chúng được gọi là ảo giác hypnagogic. Nếu chúng xảy ra khi bạn tỉnh dậy, chúng được gọi là ảo giác hypnopompic.
• Liệt ngủ: Bạn có thể không thể di chuyển hoặc nói trong khi đang ngủ gật hoặc tỉnh dậy. Các tập này thường kéo dài từ vài giây đến vài phút.
• Giấc ngủ bị gián đoạn: Bạn có thể gặp khó khăn trong việc duy trì giấc ngủ vào ban đêm do các vấn đề như những giấc mơ sống động, vấn đề hô hấp, hoặc các cử động của cơ thể.

Các Loại Bệnh Ngủ Rũ

Có hai loại bệnh ngủ rũ chính. Loại nào bạn mắc phải phụ thuộc vào việc cataplexy có phải là một trong những triệu chứng của bạn hay không:

• Bệnh ngủ rũ loại 1: Khoảng 20% những người mắc bệnh ngủ rũ thuộc loại này, bao gồm cả cataplexy. Cataplexy có thể nhẹ hoặc nghiêm trọng đến mức khiến bạn ngã xuống đất. Bạn cũng có thể có mức độ thấp của một chất trong não gọi là hypocretin, giúp điều chỉnh chu kỳ giấc ngủ của bạn.
• Bệnh ngủ rũ loại 2: Phần lớn những người mắc bệnh ngủ rũ (80%) thuộc loại này, không có cataplexy. Nó khó chẩn đoán hơn loại 1. Nếu bạn mắc loại này, mức hypocretin của bạn sẽ bình thường và các triệu chứng của bạn sẽ nhẹ hơn so với những người mắc loại 1.

Nguyên Nhân Của Bệnh Ngủ Rũ

Các chuyên gia không biết nguyên nhân của bệnh ngủ rũ. Họ nghĩ rằng nó liên quan đến nhiều yếu tố kết hợp với nhau gây ra vấn đề trong não của bạn và làm rối loạn giấc ngủ REM.

Khoảng 90% những người mắc bệnh ngủ rũ loại 1 có cùng một biến thể gen, gọi là DQB1*0602. Nhưng vai trò của nó trong bệnh ngủ rũ chưa rõ ràng.

Một số chuyên gia cho rằng bệnh ngủ rũ có thể xảy ra vì não của bạn gặp khó khăn trong việc sản xuất hypocretin. Một lý thuyết cho rằng điều này xảy ra khi một yếu tố bên ngoài kích hoạt một phản ứng miễn dịch ở những người có gen dễ bị tổn thương. Hệ thống miễn dịch của họ sau đó tấn công các nơ-ron sản xuất hypocretin. Nhưng đây chỉ là một khả năng. Các nhà nghiên cứu cũng đã tìm thấy vấn đề ở các phần của não liên quan đến việc điều khiển giấc ngủ REM.

Các Yếu Tố Nguy Cơ Của Bệnh Ngủ Rũ

Các yếu tố nguy cơ của bệnh ngủ rũ bao gồm độ tuổi của bạn. Bệnh ngủ rũ thường bắt đầu từ độ tuổi 15 đến 25, nhưng nó có thể xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi nào. Nếu bạn có tiền sử gia đình mắc bệnh ngủ rũ, nguy cơ mắc bệnh của bạn cao gấp 20 đến 40 lần.

Dịch Tễ Học Của Bệnh Ngủ Rũ

Khoảng 1 trong 2.000 người mắc bệnh ngủ rũ. Nhưng các chuyên gia nghĩ rằng chỉ khoảng một nửa trong số những người mắc bệnh được chẩn đoán, vì nhiều tình trạng khác cũng gây ra buồn ngủ ban ngày.

Tình trạng này được cho là ảnh hưởng đến nam và nữ với tỷ lệ giống nhau. Nhưng một số nghiên cứu đã gợi ý rằng nó có khả năng xảy ra nhiều hơn ở nam giới và những người được xác định là nam khi sinh.

Chẩn Đoán Bệnh Ngủ Rũ

Các triệu chứng của bệnh ngủ rũ có thể giống như những triệu chứng của các vấn đề sức khỏe khác. Chẩn đoán của bạn có thể bao gồm kiểm tra sức khỏe và lịch sử bệnh. Bác sĩ của bạn có thể yêu cầu bạn ghi chép lại giấc ngủ để theo dõi các triệu chứng và thời gian ngủ của bạn trong vài tuần.

Các Xét Nghiệm Bệnh Ngủ Rũ

Polysomnogram (PSG)

Đây là một xét nghiệm được thực hiện tại các phòng khám rối loạn giấc ngủ hoặc phòng thí nghiệm giấc ngủ. Đây là một xét nghiệm qua đêm, ghi lại các chỉ số liên tục trong khi bạn đang ngủ để phát hiện các vấn đề trong chu kỳ giấc ngủ của bạn. Một PSG có thể giúp xác định liệu bạn có vào giấc ngủ REM vào những thời điểm không bình thường trong chu kỳ giấc ngủ hay không. Nó cũng có thể loại trừ các vấn đề khác có thể gây ra triệu chứng của bạn.

Multiple Sleep Latency Test (MSLT)

Xét nghiệm này cũng được thực hiện tại một phòng khám hoặc phòng thí nghiệm đặc biệt. Xét nghiệm diễn ra vào ban ngày, đo lường xu hướng của bạn trong việc ngủ gật và tìm hiểu xem các yếu tố nhất định của giấc ngủ REM xảy ra vào những thời điểm bất thường trong ngày hay không. Bạn sẽ có bốn hoặc năm giấc ngủ ngắn, thường cách nhau 2 giờ.

Chọc Dịch Tủy

Bạn sẽ thực hiện quy trình này, đôi khi được gọi là chọc tủy sống, tại bệnh viện hoặc cơ sở ngoại trú. Một bác sĩ hoặc y tá sử dụng một cây kim để lấy một lượng nhỏ dịch não tủy từ lưng của bạn. Dịch này sau đó sẽ được kiểm tra để kiểm tra mức độ hypocretin.

Điều Trị Bệnh Ngủ Rũ

Hiện tại không có phương pháp chữa trị bệnh ngủ rũ. Nhưng điều trị có thể giúp giảm triệu chứng của bạn và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Thuốc Điều Trị Bệnh Ngủ Rũ

Các loại thuốc mà bác sĩ có thể kê đơn để điều trị bệnh ngủ rũ bao gồm:

• Chất kích thích: Những loại thuốc này điều trị tình trạng buồn ngủ. Hai lựa chọn phổ biến là modafinil (Provigil) hoặc armodafinil (Nuvigil). Các loại thuốc cũ hơn như methylphenidate (Ritalin, Concerta) hoặc amphetamines (Adderall XR, Dexedrine) đôi khi được kê đơn, nhưng chúng có thể gây nghiện.
• Thuốc chống trầm cảm: Các thuốc ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine (SNRIs) hoặc các thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs) có thể giải quyết các vấn đề với giấc ngủ REM. Ví dụ bao gồm venlafaxine (Effexor XR), fluoxetine (Prozac) và sertraline (Zoloft). Các thuốc chống trầm cảm ba vòng như protriptyline, imipramine (Tofranil) và clomipramine (Anafranil) có thể điều trị cataplexy.
• Sodium oxybate: Còn được biết đến với tên thương mại Xyrem và Xywav, loại thuốc này điều trị cataplexy.
• Pitolisant (Wakix) hoặc solriamfetol (Sunosi): Những loại thuốc này giúp bạn tỉnh táo lâu hơn.

Tìm hiểu thêm về các phương pháp điều trị bằng thuốc cho bệnh ngủ rũ.

Các Phương Pháp Điều Trị Thay Thế cho Bệnh Ngủ Rũ

Có rất ít bằng chứng cho thấy bất kỳ phương pháp điều trị thay thế hoặc tự nhiên nào có thể giảm triệu chứng của bệnh ngủ rũ. Nhưng một số người đã thấy rằng liệu pháp massage cải thiện mô hình giấc ngủ của họ.

Ngoài ra, một nghiên cứu nhỏ đã phát hiện rằng liệu pháp thiền-thư giãn làm giảm tần suất mà những người mắc bệnh ngủ rũ bị liệt ngủ. Trong loại liệu pháp này, bạn học các kỹ thuật để tự trấn an, chuyển đổi sự chú ý và thư giãn cơ bắp.

Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi bạn thử bất kỳ phương pháp điều trị thay thế nào.

Các Biện Pháp Tại Nhà cho Bệnh Ngủ Rũ

Một số thay đổi trong lối sống cũng có thể giúp giảm triệu chứng của bệnh ngủ rũ:

• Tránh xa caffeine, rượu và nicotine.
• Thực hiện chế độ ăn uống và tập thể dục đều đặn. Ăn các bữa nhỏ thường xuyên thay vì ăn các bữa lớn.
• Kiểm soát thời gian ngủ của bạn. Cố gắng đi ngủ và thức dậy vào cùng một thời điểm mỗi ngày.
• Lên lịch nhiều giấc ngủ ngắn trong ngày, mỗi giấc kéo dài 10-15 phút.
• Tập thể dục thường xuyên. Lên kế hoạch tập luyện vừa phải 4-5 giờ trước khi đi ngủ.

Tìm hiểu thêm về các phương pháp điều trị mới nhất cho bệnh ngủ rũ.

Sự Chênh Lệch Y Tế Trong Bệnh Ngủ Rũ

Có rất ít nghiên cứu về cách bệnh ngủ rũ ảnh hưởng đến các giới tính và nhóm dân tộc khác nhau.

Nhưng các chuyên gia cho biết, trung bình, phụ nữ mất 12 năm lâu hơn để nhận được chẩn đoán so với nam giới. Họ cũng cho biết bệnh ngủ rũ có xu hướng không được báo cáo đầy đủ ở các nhóm thiểu số sắc tộc và chủng tộc. Một nghiên cứu phát hiện rằng người Mỹ gốc Phi thường có triệu chứng sớm hơn trong đời và có tình trạng buồn ngủ ban ngày nghiêm trọng hơn. Điều này có thể có nghĩa là tình trạng này thể hiện khác biệt ở người Mỹ gốc Phi so với các nhóm khác.

Chúng ta biết rằng người gốc Phi có khả năng mắc các rối loạn giấc ngủ nhiều hơn so với các nhóm khác ở Hoa Kỳ. Bởi vì chất lượng giấc ngủ rất quan trọng cho sức khỏe, điều này được cho là góp phần vào sự chênh lệch sức khỏe tổng thể.

Các Biến Chứng của Bệnh Ngủ Rũ

Bệnh ngủ rũ có thể gây ra vấn đề ở nhiều lĩnh vực, bao gồm:

An Toàn

Khi bạn mắc bệnh ngủ rũ, các hoạt động hàng ngày như lái xe, nấu ăn và vận hành máy móc có thể trở nên nguy hiểm. Rất quan trọng để biết những điều gì khiến bạn có khả năng trở nên không chú ý hoặc ngủ gật. Nếu bạn có cataplexy, hãy nhận thức về những gì thường kích thích nó. Hãy nói chuyện với bác sĩ về khả năng của bạn và những cách tốt nhất để giữ an toàn.

Công Việc và Học Tập

Những người mắc bệnh ngủ rũ thường gặp khó khăn trong việc tập trung và duy trì sự tỉnh táo, điều này có thể cản trở công việc và việc học. Thuốc và thay đổi lối sống có thể giúp. Các biện pháp hỗ trợ như lịch làm việc linh hoạt và thời gian ngủ ngắn đã được lên lịch cũng có thể giúp bạn hoạt động tốt nhất.

Quan Hệ và Cuộc Sống Xã Hội

Sự mờ mịt tinh thần, buồn ngủ ban ngày, các vấn đề về trí nhớ và cataplexy có thể làm cho các tương tác xã hội trở nên khó khăn. Bạn cũng có thể cảm thấy xấu hổ về tình trạng của mình vì nhiều người không hiểu rõ về nó. Nói chuyện với các thành viên trong gia đình và bạn bè về tình trạng của bạn và yêu cầu sự hỗ trợ và hiểu biết từ họ có thể giúp ích.

Bệnh Tim Mạch và Bệnh Ngủ Rũ

Bệnh ngủ rũ không được điều trị đã được liên kết với cholesterol cao, huyết áp cao và bệnh tim. Những người mắc bệnh ngủ rũ thường thiếu hypocretin, giúp giảm huyết áp trong khi ngủ. Giấc ngủ bị gián đoạn cũng có hại cho sức khỏe tim mạch.

Sống Với Bệnh Ngủ Rũ

Điều trị bệnh ngủ rũ của bạn có thể giúp bạn quản lý tình trạng này. Nhưng ngay cả khi điều trị hiệu quả, không phải tất cả triệu chứng đều có thể giảm bớt. Thay đổi lối sống và các chiến lược đối phó cũng rất quan trọng.

Chế Độ Ăn Uống Cho Bệnh Ngủ Rũ

Một số người cho biết chế độ ăn ít carb, như chế độ ăn Keto, giúp giảm triệu chứng bệnh ngủ rũ. Nhưng có rất ít nghiên cứu để hỗ trợ điều này.

Một số thay đổi chế độ ăn uống có thể giúp. Dưới đây là một số mẹo:

• Thực hiện chế độ ăn uống giúp bạn đạt được trọng lượng khỏe mạnh và duy trì nó. Những người mắc bệnh ngủ rũ có nguy cơ béo phì cao hơn. Cân nặng dư thừa có thể ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ của bạn.
• Ăn các bữa nhỏ và thường xuyên trong suốt cả ngày để giảm tình trạng buồn ngủ. Tránh ăn các bữa lớn gần giờ đi ngủ để chúng không ảnh hưởng đến giấc ngủ.
• Giảm thực phẩm chế biến sẵn và đường bổ sung. Những thay đổi lớn trong mức đường huyết của bạn ảnh hưởng đến mức năng lượng của bạn.
• Cẩn thận với rượu và caffeine, vì chúng làm rối loạn mô hình giấc ngủ.

Quản Lý Bệnh Ngủ Rũ

Để giữ cho bản thân an toàn và có thể làm việc hiệu quả nhất có thể, bạn cần nhận thức về giới hạn của mình. Cũng rất quan trọng để giúp người khác hiểu tình trạng của bạn. Hãy thử những kỹ thuật này:

• Lập kế hoạch cho những ngày của bạn quanh những thời điểm mà triệu chứng của bạn có xu hướng làm phiền bạn.
• Cởi mở về tình trạng của bạn với những người bạn tương tác ở nơi làm việc, trường học và trong các mối quan hệ xã hội.
• Dành thời gian ở ngoài trời hoặc tiếp xúc với ánh sáng sáng trong suốt cả ngày để giúp giữ cho bạn tỉnh táo.
• Giải quyết các dự án dài hoặc phức tạp trong thời gian ngắn. Hãy nghỉ ngơi khi bạn bắt đầu mất tập trung.
• Nếu bạn cảm thấy buồn ngủ khi lái xe, hãy dừng lại và chợp mắt.
• Nói với bác sĩ nếu bạn nhận thấy bất kỳ thay đổi nào trong triệu chứng hoặc tác dụng phụ của thuốc của bạn.

Bệnh Ngủ Rũ và Sức Khỏe Tâm Thần của Bạn

Những người mắc bệnh ngủ rũ có nguy cơ cao hơn về các vấn đề sức khỏe tâm thần như trầm cảm, lo âu và rối loạn lưỡng cực. Không chỉ các triệu chứng của bệnh ngủ rũ khó chịu mà các mẫu giấc ngủ bị gián đoạn cũng được biết đến là có hại cho sức khỏe tâm thần. Sự kỳ thị mà bệnh ngủ rũ thường mang lại có thể làm tăng cảm giác xấu hổ và cô lập.

Một số bước bạn có thể thực hiện để bảo vệ sức khỏe tâm thần của mình bao gồm:

• Tham gia vào một nhóm hỗ trợ cho bệnh ngủ rũ, nơi bạn có thể chia sẻ những khó khăn của mình và nhận được ý tưởng để đối phó với các triệu chứng.
• Hỏi bác sĩ của bạn để giúp bạn tìm một nhà tư vấn hoặc nhà trị liệu có đủ tiêu chuẩn.

Tiên Lượng Bệnh Ngủ Rũ

Bệnh ngủ rũ là một tình trạng mãn tính (suốt đời). Mặc dù không đe dọa đến tính mạng, nhưng nó có thể làm gián đoạn cuộc sống hàng ngày của bạn. Bạn có thể không thể thực hiện một số hoạt động nhất định, chẳng hạn như bơi lội hoặc lái xe, vì chúng có thể nguy hiểm cho bạn.

Bệnh Ngủ Rũ có thể được chữa khỏi không?

Hiện tại không có phương pháp chữa trị cho bệnh ngủ rũ, nhưng hầu hết mọi người thấy có sự cải thiện với điều trị.

Những Điều Mong Đợi Khi Bị Bệnh Ngủ Rũ

Bệnh ngủ rũ thường không trở nên tồi tệ hơn theo thời gian. Trên thực tế, triệu chứng của bạn có thể cải thiện ở một mức độ nào đó. Nhưng chúng sẽ không bao giờ hoàn toàn biến mất. Điều trị có thể giúp bạn quản lý chúng, và bạn cũng có thể học cách thích ứng.

Bạn có thể ngăn ngừa bệnh ngủ rũ không?

Bởi vì bệnh ngủ rũ xảy ra một cách bất ngờ và các bác sĩ không chắc chắn nguyên nhân gây ra nó, nên không có cách nào để ngăn ngừa nó.

Các Tình Trạng Tương Tự Như Bệnh Ngủ Rũ

Một số người mắc bệnh ngủ rũ cũng gặp các vấn đề liên quan, bao gồm:

• Rối loạn cử động chân định kỳ (PLMD): Các cơ chân của bạn di chuyển ngoài tầm kiểm soát nhiều lần trong đêm.
• Ngưng thở khi ngủ: Hơi thở của bạn thường ngừng lại và bắt đầu trong khi bạn ngủ.
• Hành vi tự động: Bạn ngủ gật trong một hoạt động thông thường như lái xe, đi bộ hoặc nói chuyện. Bạn tiếp tục hoạt động đó trong khi ngủ và thức dậy mà không nhớ những gì bạn đã làm.

Nhiều tình trạng khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự như bệnh ngủ rũ. Đây là một lý do khiến bệnh ngủ rũ khó chẩn đoán.

Các rối loạn giấc ngủ khác như mất ngủ và ngưng thở khi ngủ có thể gây ra tình trạng buồn ngủ ban ngày. Các tình trạng sức khỏe tâm thần như trầm cảm cũng có thể gây ra tình trạng này. Bệnh ngủ rũ cũng có thể bị nhầm lẫn với bệnh động kinh hoặc rối loạn sử dụng chất.

Một tình trạng tương tự được gọi là hội chứng ngủ kéo dài vô căn (IH) cũng dẫn đến tình trạng buồn ngủ vào ban ngày. Nhưng khác với những người mắc bệnh ngủ rũ, những người mắc IH có xu hướng ngủ lâu (thường từ 10-11 giờ mỗi lần) và rất khó thức dậy.

Những Điểm Quan Trọng

Bệnh ngủ rũ là một tình trạng suốt đời ảnh hưởng đến hầu hết mọi lĩnh vực trong cuộc sống của bạn. Điều trị và thay đổi lối sống có thể giúp cải thiện các triệu chứng của bạn. Bạn cũng cần nhận thức được giới hạn của mình và điều chỉnh các hoạt động hàng ngày để giúp bản thân thích ứng.

Các Câu Hỏi Thường Gặp Về Bệnh Ngủ Rũ

Điều gì có thể kích thích bệnh ngủ rũ?

Các chuyên gia nghĩ rằng bệnh ngủ rũ được gây ra bởi sự kết hợp của nhiều yếu tố và có thể có yếu tố di truyền. Một vài điều có thể kích thích bệnh bao gồm:

• Sự thay đổi hormone do dậy thì.
• Sự thay đổi hormone do mãn kinh.
• Một nhiễm trùng như viêm họng liên cầu hoặc cúm lợn.
• Sự thay đổi trong mô hình giấc ngủ.
• Một số loại vắc-xin.
• Căng thẳng cảm xúc.

Bệnh ngủ rũ có biến mất không?

Các triệu chứng của bạn có thể cải thiện với điều trị, nhưng bệnh ngủ rũ là một tình trạng suốt đời.

Điều gì xảy ra nếu bạn đánh thức ai đó bị bệnh ngủ rũ?

Bạn có thể đánh thức một người trong cơn ngủ tấn công ban ngày một cách an toàn. Điều này sẽ giống như đánh thức một người không mắc bệnh ngủ rũ. Nhưng họ có thể ngủ gật trở lại sau vài phút.