Rối loạn vận động muộn là tác dụng phụ của các loại thuốc chống tâm thần. Những loại thuốc này được sử dụng để điều trị bệnh tâm thần phân liệt và các rối loạn sức khỏe tâm thần khác.
Rối loạn vận động muộn gây ra những cử động cứng và giật của khuôn mặt và cơ thể mà bạn không thể kiểm soát. Bạn có thể chớp mắt, thè lưỡi hoặc vung tay mà không có ý định làm như vậy.
Không phải ai dùng thuốc chống tâm thần cũng bị mắc phải. Nhưng nếu xảy ra rối loạn vận động muộn, nó đôi khi có thể là vĩnh viễn. Vì vậy, nếu bạn có những cử động không thể kiểm soát, hãy thông báo cho bác sĩ ngay lập tức. Để giảm triệu chứng của bạn, bác sĩ có thể:
- Giảm liều thuốc
- Thêm một loại thuốc khác để đối phó với những cử động
- Chuyển bạn sang một loại thuốc khác
Triệu chứng
Rối loạn vận động muộn gây ra những cử động cứng và giật mà bạn không thể kiểm soát. Chúng bao gồm:
Rối loạn vận động miệng mặt (orofacial dyskinesia) hoặc rối loạn vận động lưỡi miệng (oro-bucco-lingual dyskinesia): Các cử động không kiểm soát ở khuôn mặt của bạn – cụ thể là ở môi, hàm, hoặc lưỡi. Bạn có thể:
- Thè lưỡi mà không cố ý
- Chớp mắt nhanh
- Nhai
- Làm tiếng kêu hoặc mím môi
- Phồng má
- Nhíu mày
- Phát ra tiếng kêu
Rối loạn vận động của các chi: Nó cũng có thể ảnh hưởng đến tay, chân, ngón tay và ngón chân của bạn. Điều này có thể khiến bạn:
- Rung ngón tay
- Gõ chân
- Vung tay
- Thúc hông ra ngoài
- Nghiêng từ bên này sang bên kia
Những cử động này có thể nhanh hoặc chậm. Bạn có thể thấy khó khăn trong công việc và duy trì hoạt động.
Nguyên nhân và yếu tố rủi ro
Các loại thuốc chống tâm thần điều trị bệnh tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực và các tình trạng liên quan đến não khác. Các bác sĩ cũng gọi chúng là thuốc kháng thần.
Chúng chặn một chất hóa học trong não gọi là dopamine. Chất này giúp các tế bào giao tiếp với nhau và làm cho các cơ hoạt động một cách mượt mà. Khi bạn có quá ít dopamine, các cử động của bạn có thể trở nên giật và không kiểm soát được.
Bạn có thể mắc chứng rối loạn vận động muộn nếu dùng thuốc chống tâm thần. Thông thường, bạn phải dùng thuốc này trong 3 tháng trở lên. Nhưng cũng có những trường hợp hiếm gặp xảy ra chỉ sau một liều thuốc chống tâm thần. Các phiên bản cũ của những loại thuốc này có nhiều khả năng gây ra vấn đề này hơn so với những loại thuốc mới hơn. Tuy nhiên, một số nghiên cứu phát hiện ra rằng cả hai loại đều có rủi ro tương tự.
Các loại thuốc chống tâm thần có thể gây ra rối loạn vận động muộn bao gồm các thuốc chống tâm thần như:
- Haloperidol (Haldol)
- Fluphenazine
- Risperidone (Risperdal)
- Olanzapine (Zyprexa)
Khả năng mắc rối loạn vận động muộn của bạn sẽ tăng lên càng lâu bạn dùng thuốc chống tâm thần.
Một số loại thuốc điều trị buồn nôn, trào ngược dạ dày và các vấn đề về dạ dày khác cũng có thể gây ra rối loạn vận động muộn nếu bạn dùng chúng trên 3 tháng. Những loại thuốc này bao gồm:
- Metoclopramide (Reglan)
- Prochlorperazine (Compazine)
Bạn có nhiều khả năng mắc bệnh hơn nếu bạn:
- Là phụ nữ đã mãn kinh
- Trên 55 tuổi
- Lạm dụng rượu hoặc ma túy
- Là người Mỹ gốc Phi hoặc người Mỹ gốc Á
Chẩn đoán
Rối loạn vận động muộn có thể khó chẩn đoán. Triệu chứng có thể không xuất hiện cho đến nhiều tháng hoặc nhiều năm sau khi bạn bắt đầu dùng thuốc chống tâm thần. Hoặc bạn có thể chỉ nhận thấy những cử động sau khi bạn đã ngừng dùng thuốc. Thời gian này có thể khiến việc xác định thuốc có gây ra triệu chứng hay không trở nên khó khăn.
- Thang đo chuyển động không tự nguyện bất thường (AIMS): Nếu bạn đang dùng thuốc điều trị các tình trạng sức khỏe tâm thần, bác sĩ nên kiểm tra bạn ít nhất một lần mỗi năm để đảm bảo bạn không mắc rối loạn vận động muộn. Họ có thể thực hiện một cuộc kiểm tra thể chất gọi là thang đo chuyển động không tự nguyện bất thường, giúp họ đánh giá bất kỳ cử động bất thường nào.
Họ cũng có thể thực hiện các xét nghiệm để tìm hiểu xem bạn có mắc một rối loạn khác gây ra các cử động bất thường hay không, chẳng hạn như:
- Bại não
- Bệnh Huntington
- Bệnh Parkinson
- Đột quỵ
- Hội chứng Tourette
Để loại trừ các tình trạng này, bạn có thể được thực hiện:
- Xét nghiệm máu
- Chụp hình não, chẳng hạn như chụp CT hoặc MRI
Điều trị và phòng ngừa
Mục tiêu là ngăn ngừa rối loạn vận động muộn. Khi bác sĩ kê đơn một loại thuốc mới để điều trị một rối loạn sức khỏe tâm thần, hãy hỏi về các tác dụng phụ của nó. Lợi ích của thuốc nên vượt trội hơn so với rủi ro.
Nếu bạn gặp vấn đề về cử động, hãy thông báo cho bác sĩ nhưng đừng tự ý ngừng dùng thuốc. Bác sĩ có thể ngừng cho bạn dùng thuốc đã gây ra những cử động đó, hoặc giảm liều.
Bạn có thể cần phải chuyển sang một loại thuốc chống tâm thần mới hơn có thể ít có khả năng gây ra rối loạn vận động muộn hơn.
Có hai loại thuốc được FDA phê duyệt để điều trị rối loạn vận động muộn:
- Deutetrabenazine (Austedo)
- Valbenazine (Ingrezza)
Cả hai loại thuốc này đều hoạt động theo những cách tương tự để điều chỉnh lượng dopamine trong các vùng não kiểm soát một số loại cử động nhất định. Cả hai đều đôi khi có thể gây buồn ngủ. Austedo cũng đã được chứng minh đôi khi gây ra trầm cảm khi được sử dụng ở bệnh nhân mắc bệnh Huntington.
Không có bằng chứng cho thấy các biện pháp tự nhiên có thể điều trị rối loạn vận động muộn, nhưng một số có thể giúp cải thiện các cử động:
- Ginkgo biloba
- Melatonin
- Vitamin B6
- Vitamin E
Hãy nói chuyện với bác sĩ trước khi bạn dùng bất kỳ loại thực phẩm chức năng nào để điều trị triệu chứng của bạn.
