Chứng “nục huyết” gồm có các chứng huyết ra lỗ mũi, huyết ra chân răng, huyết ra lỗ tai, huyết ra ở lưỡi, huyết ra ở ngoài da, trong đó thì huyết ra lỗ mũi, ra ở chân răng thì thường thấy hơn.
NGUYÊN NHÂN
Huyết ra lỗ mũi
Phế nhiệt hoặc bị phong nhiệt xâm lấn bức bách huyết chảy ra là thường thấy nhiều.
Uống rượu quá độ, hoặc nhiệt ở kinh dương minh thịnh quả cũng có thể thúc đẩy huyết đi bừa bãi.
Người can cương vương, hoặc thận thủy kém, thủy không nuôi dưỡng được mộc, do đó mà huyết theo hỏa bốc lên.
Huyết ra chân răng
Tỳ vị hỏa bốc lên hoâc kiêm can phong hỏa động làm cho huyết chảy ở chân răng, là thường thấy nhiều hơn.
Thận thủy vốn suy kém hư hỏa bốc lên, làm nhiều đông âm huyết, cũng phát ra chứng chảy máu chân răng.
BIỆN CHỨNG
Chảy máu mũi
Chủ chứng của bệnh này là huyết theo lỗ mũi chảy ra.
- Vì phế nhiệt
Thì có những chứng: Mũi ráo, miệng khô, hoặc có ho, nếu phế nhiệt, cảm phong, có thể kiêm cả nhức đầu, sợ gió, mạch phù sác.
- Vì nhiệt thịnh ở kinh dương minh
Thì xuất hiện ra miệng khát, mũi ráo, miệng khô, đại tiện bí kết, rêu lưỡi vàng, mạch phù sác.
- Vì can dương vương
Thì xuất hiện các chứng nhức đầu choáng váng, miệng khô, hay giận, mạch huyên sác. Nếu vì thận thủy không nuôi dưỡng được mộc thì thường thấy những chứng tâm thận phiền, ít ngủ, lưỡi đỏ.
Chảy máu răng
Chủ chứng của bệnh này là huyết thấm ra ở kẽ răng.
- Vì vị hỏa bốc lên
Có các chứng miệng hôi, đại tiện bí, lợi răng sưng đỏ, đau nhức, ra huyết tươi đỏ, lưỡi vàng, mạch sác.
- Vì âm hư hỏa bốc lên
Có các chứng lợi răng đỏ, miệng không hôi, răng lung lay, hoặc hơi đau, huyết ra đỏ nhợt, mạch tế sác.
CÁCH CHỮA
Chảy máu mũi
Vì phong nhiệt ở thượng tiêu thì nên dùng thuốc tâm lương thanh giải, dùng bài Tang cúc ẩm (8) thêm những vị đan bì, mao căn; Vì phế mà nhiệt không có phong tà, dùng bài Tang cúc ẩm bỏ bạc hà, cát cánh; vì nhiệt thịnh ở kinh dương minh thì nên thanh nhiệt lương huyết, dùng bài Ngọc nữ tiễn (12) gia giảm, vì can dương thịnh thì nên thanh can tả hoả, dùng bài Long đởm tả can thang (13) bỏ sa tiền, sài hồ, nếu kiêm âm hư thì gia các vị huyền sâm, mạch đông, chảy máu mũi mà do ngoại cảm nhiệt tà thì thường ra máu mũi mà bệnh khỏi, cũng gọi là “hồng hãn”, chứng này trong “thương hàn luận” và “ôn bệnh” giải nghĩa đã có bàn luôn, nên ở đây không thuật lại nữa.
Chảy máu răng
Vì vị hỏa bốc lên thì nên thanh giáng vị hoả, dùng bài Ngọc nữ tiễn (12) gia giảm, nếu đại tiện bí kết thì thêm đại hoàng, mang tiêu để thông lợi nhẹ. Nếu thuộc âm hư mà hỏa phù vượt lên, thì nên tư âm chỉ huyết dùng bài Thiểm can tán (14). Nếu chảy máu mũi, chảy máu răng mà máu ra nhiều không chỉ bệnh thế rất gấp thì nên dùng bài Tê giác đại hoàng thang (10).
