Trẻ sơ sinh thiếu tháng là những đứa trẻ ra đời trước 36 tuần. Những trẻ này có trọng lượng cơ thể dưới 2500g, chiều cao dưới 45cm. Nguyên nhân:
- Sức khỏe cha, mẹ không tốt. Lứa tuổi sinh sản của cha, mẹ quá trẻ hay quá già, dưới 17 tuổi hay trên 35 tuổi đối với mẹ, người cha trên 45 tuổi.
- Cha, mẹ uống nhiều rượu, bia, hút thuốc lá, nghiện ma túy, mắc các bệnh lây truyền, di truyền, hoạt động trong môi trường độc hại, thường xuyên tiếp xúc với thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, chất phóng xạ hạt nhân, tia X…
- Không cung cấp đầy đủ dưỡng chất cho người mẹ mang thai. Thai chậm phát triển dẫn đến trọng lượng cơ thể giảm sút, chiều cao quá thấp. Người mẹ lao động quá sức, thức khuya, dậy sớm… Thai phụ khám thai không đều để phát hiện kịp thời những bất thường.
Biểu hiện ở trẻ sơ sinh thiếu tháng:
Trẻ có làn da mỏng, đỏ và mạch máu nổi rõ. Lớp mỡ dưới da và các tổ chức khác phát triển kém. Trên da có nhiều lông tơ. Đầu vú và tổ chức vú chưa phát triển.
Tóc ngắn ở phía trán, phía đỉnh, phía chẩm. Móng các ngón tay, chân ngắn, không trùm hết các ngón. Các chi luôn ở tư thế duỗi.
Xương mềm, đầu to so với cơ thể. Các rãnh xương sọ chưa liền, thóp rộng. Lồng ngực dẹt. Cơ nhẽo. Trương lực cơ nhẽo và giảm. Tai mềm, sụn vành tai chưa phát triển.
Hệ hô hấp: Trẻ khóc chậm sau khi lọt lòng. Tiếng khóc yếu. Nhịp thở không đều. Có hiện tượng rối loạn nhịp thở kéo dài từ 2-3 tuần, hay lâu hơn sau khi sinh. Rối loạn này do trung tâm hô hấp chưa hoàn chỉnh, sau khi cắt rốn gây thiếu oxy máu và tăng thần khí gây ức chế hô hấp. Phổi chưa phát triển. Các tế bào phế nang còn là tế bào trụ. Tổ chức liên kết phát triển. Tổ chức đàn hồi ít do đó làm cho phê nang khó giãn nở, cách biệt với mao mạch, nên sự trao đổi oxy khó khăn, cần theo dõi nhịp thở để phát hiện kịp thời trẻ bị suy hô hấp.
Tuần hoàn: Trẻ bị tim to. Thất phải lớn hơn thất trái, điện tim đồ có trục phải. Ông động mạch lõ Botal đóng chậm sau vài tuần. Suy hô hấp ở phổi. Các shunt ở phổi tăng, đóng chậm. Nhịp tim phụ thuộc hoàn toàn vào hô hấp. Mạch dao động từ 90- 220 nhịp/phút do trung tâm thần kinh chưa hoàn chỉnh. Các mao mạch nhỏ và số lượng ít hơn so với trẻ đủ tháng. Tổ chức tế bào thành mạch chưa phát triển, dễ vỡ, dễ thoát quản, dễ phù thũng khi thiếu oxy ở vùng quanh não thất.
Những tế bào máu, các yếu tố đông máu giảm. Số lượng hồng cầu ít, nhiều hồng cầu non, máu ngoại vi trong vài tuần lễ đầu. Huyết cầu giảm gây thiếu máu nhược sắc. Số lượng bạch cầu và tiểu cầu ít.
Thần kinh: Tổ chức não bộ chứa nhiều nước, não mềm, nhẽo. Mặt não nhẵn. Hồi não chưa hình thành. Đường rãnh, nếp nhăn không rõ. Thần kinh vỏ não chưa hoạt động. Trẻ nằm lì suốt ngày không hoạt động, thở nông, khóc yếu. Mọi hoạt động phụ thuộc vào thần kinh thực vật. Các mạch máu não có tính thẩm thấu cao. Các phản xạ bẩm sinh yếu.
Trẻ đẻ thiếu tháng, các chức năng kém phát triển. Các men tiêu hóa ít. Phản xạ bú yếu, hay chưa có. Dạ dày nhỏ, tròn, nằm ngang và cao sát cơ hoành, dung tích từ 5-10ml, dễ giãn nên dễ nôn trớ sau khi ăn. Nhu động ống tiêu hóa kém.
Gan: Gan phải không to so với gan trái. Chức năng gan kém, không có glycogen. Glycogen tích lũy ở gan vào tuần lễ thứ ba mươi lăm của bào thai. Vì trẻ thiếu tháng nên gan chưa sản xuất được men tiêu hóa.
Chức năng thận hoạt động kém. Chức năng lọc và đào thải chưa hoàn chỉnh. Ngày đầu sau sinh, thận giữ nước và muối nhiều nên trẻ dễ bị phù. Thận giữ các chất điện giải, kể cả các độc tố nên ngày đầu sau khi sinh lượng kali trong máu cao.
Chức năng chuyển hóa các chất: Lượng nước ở trẻ sơ sinh thiếu tháng cao hơn so với trẻ sơ sinh đủ tháng. Nước ở gian bào nhiều, trẻ dễ bị phù cứng bì, do ứ nước và lạnh. Nhu cầu natri, kali của trẻ sơ sinh thiếu tháng và trẻ sơ sinh đủ tháng đều như nhau. Trẻ sơ sinh thiếu tháng thường thiếu sắt. Lượng Fe của trẻ sơ sinh thiếu tháng là 106mg%, trong khi đó ở trẻ sơ sinh đủ tháng là 262mg%. Do đó khi nuôi trẻ sơ sinh thiếu tháng cần tăng cường Fe.
Các loại vitamin ở trẻ thiếu tháng đều thiếu hụt. Chuyển hóa chất đạm kém, vì thiếu hụt các loại men. Nhu cầu chất đạm trong tuần đầu ở trẻ sơ sinh là l-2mg cho một kg trọng lượng cơ thể trong mỗi ngày. Tuần thứ hai trở đi, nhu cầu chất đạm lên trên 4g mỗi ngày.
Mỡ là chất cần thiết để giữ thân nhiệt, nhưng trẻ sơ sinh thiếu tháng lại rất ít mỡ, nên dễ mất thân nhiệt. Nhiệt độ bên ngoài luôn thấp hơn nhiệt độ bên trong tử cung của người mẹ. Do đó trẻ sơ sinh khi ra đời thường dễ mất nhiệt. Khả năng điều hòa thân nhiệt kém. Thân nhiệt của trẻ sơ sinh thiếu tháng phụ thuộc vào môi trường bên ngoài. Da trẻ mỏng, diện tích da rộng, trọng lượng cơ thể thấp nên trẻ dễ bị sốt cao, mất nhiều nước.
Tuyến yên hoạt động sớm để thích nghi với môi trường. Lượng nội tiết tố từ 6mg trong máu tăng lên 60mg/ml, trong môi trường thích hợp. Tuyến giáp trạng hoạt động vào tháng thứ ba của thai kì. Chất thyroxin xuất hiện vào tháng 6-8 của thai kì. Nhiệt độ bên ngoài thấp, tuyến giáp trạng tăng tiết thyroxin do điều khiển của TSH (Thyroid Stimulating Hormone). Tuyến yên sẽ huy động chất béo để cung cấp năng lượng. Trẻ sơ sinh thiếu tháng rất hạn chế khả năng này. Tuyến phó giáp trạng chưa hoàn chỉnh. Thiếu canxi trong máu thường xuyên nên dễ gây ra tình trạng suy tuyến phó giáp trạng. Nuôi trẻ sơ sinh thiếu tháng bằng sữa mẹ là rất cần thiết, vì tỉ lệ canxi, photphat đáp ứng đủ nhu cầu cần thiết của cơ thể trẻ, lại dễ hấp thu.
Tuyến tụy hoạt động chủ yếu là insulin, do đó trẻ sơ sinh thiếu tháng rất dễ bị hạ đường huyết.
Tuyến thượng thận hoạt động sớm, phần vỏ cùng phần tủy. Chất glycocorticoid của thượng thận làm tăng sự tổng hợp chất đạm, giúp trẻ thiếu tháng tăng trọng lượng nhanh.
Khả năng miễn dịch chống nhiễm khuẩn ở trẻ sinh thiếu tháng rất thấp, do hệ thống miễn dịch chưa phát triển hay phát triển không đầy đủ. Da mỏng, độ toan thấp, ít tác dụng kháng khuẩn. Bạch cầu và đại thực bào chưa trưởng thành.
Nên nuôi trẻ sơ sinh thiếu tháng bằng sữa mẹ càng sớm càng tốt, nhằm chống lại sự mất nước, hạ đường huyết, hạ thân nhiệt. Trẻ sơ sinh thiếu tháng chưa biết bú, trong khi đó nhu cầu cơ thể lại cao nên trẻ cần được bú sữa mẹ sớm, để được cung cấp đủ dinh dưỡng. Trẻ sơ sinh thiếu tháng dưới 1500g, ngày đầu nên cho bú 24 lần, về sau giảm dần. Trẻ sơ sinh dưới 1800g, ngày thứ nhất cần bú sữa mẹ từ 25-30ml mỗi lần trong 24 giờ. Ngày thứ hai trẻ bú sữa mẹ khoảng 50ml mỗi lần trong 24 giờ. Ngày thứ ba trẻ bú khoảng 80ml mỗi lần trong 24 giờ. Ngày thứ tư cho trẻ bú sữa mẹ khoảng 100ml trong mỗi lần trong 24 giờ. Ngày thứ năm, cho trẻ bú sữa mẹ khoảng 120ml mỗi lần trong 24 giờ. Ngày thứ 6-7, cho trẻ bú sữa mẹ khoảng 140ml mỗi lần trong 24 giờ.
Trẻ sơ sinh thiếu tháng tại phòng hậu sinh cần được nằm trong lồng kính, nhiệt độ 35°c. Trẻ phải được tắm thường xuyên mỗi ngày và thay áo tã sạch sẽ.
Nước tắm đảm bảo nhiệt độ thích hợp và dùng loại xà phòng dành riêng cho trẻ sơ sinh, cần tắm nhanh, lau khô, mặc áo và quấn tã, đeo bao tay để tránh trẻ cào cấu vào mặt. Nên dùng tăm bông ngoáy tai cho bé.
Trẻ sinh thiếu tháng cần được mẹ dành nhiều thời gian nuôi dưỡng, chăm sóc và được tiêm phòng các loại vacxin để miễn dịch lâu dài, tránh mắc các bệnh truyền nhiễm, giúp trẻ phát triển đầy đủ về trí lực, thể lực.