Whiplash Là Gì?
Whiplash là một chấn thương cổ phổ biến. Bạn có thể đã nghe nói đến nó như một dạng bong gân hoặc căng cơ cổ.
Whiplash xảy ra do sự giật ngược hoặc giật về phía trước đột ngột của đầu. Các khớp giữa đốt sống, đĩa đệm, dây chằng, cơ cổ, và rễ thần kinh đều có thể bị tổn thương khi đầu di chuyển đột ngột từ trước ra sau hoặc từ bên này sang bên kia. Điều này dẫn đến đau và cứng cơ. Hầu hết cơn đau sẽ biến mất với điều trị và thời gian, nhưng một số người có thể gặp phải tác động lâu dài trong nhiều tháng hoặc năm.
Các Rối Loạn Liên Quan Đến Whiplash Là Gì?
Các rối loạn liên quan đến whiplash (WAD) là thuật ngữ mô tả các triệu chứng xuất hiện do whiplash. Whiplash là chấn thương thực sự, còn WAD mô tả các triệu chứng ảnh hưởng đến cổ sau khi bị thương. Có năm mức độ WAD:
- Cấp độ 0:
- Không có dấu hiệu chấn thương
- Không có triệu chứng đau
- Cấp độ 1:
- Không có dấu hiệu chấn thương
- Đau, cứng cổ hoặc đau khi chạm vào cổ
- Cấp độ 2:
- Đau lan tỏa đến đầu, mặt, vai hoặc lưng
- Co thắt cơ cổ, khiến cho việc di chuyển khó khăn và đau đớn
- Dấu hiệu chấn thương (bầm tím, sưng)
- Đau khi chạm vào cổ
- Cấp độ 3:
- Yếu cơ
- Triệu chứng thần kinh — tê hoặc ngứa ran ở cổ, lưng trên, vai hoặc cánh tay trên
- Đau đầu
- Thay đổi thị lực
- Khó nuốt
- Giọng khàn
- Chóng mặt
- Cấp độ 4:
- Triệu chứng của chấn thương cấp độ 3 nhưng nghiêm trọng hơn. Ngoài ra, có thể có gãy xương hoặc lệch xương ở cổ.
Nguyên Nhân Gây Ra Whiplash?
Whiplash thường do chuyển động giật mạnh về phía trước rồi ngược lại của đầu, thường xảy ra trong các vụ tai nạn xe hơi, đặc biệt khi xe bị va chạm từ phía sau. Khi bị đâm từ phía sau, đầu của bạn nghiêng mạnh về phía trước, sau đó ngả ra sau với lực mạnh. Những chuyển động này có thể làm tổn thương các mô ở cổ, và nếu đủ nghiêm trọng, có thể gây gãy hoặc lệch xương.
Whiplash cũng có thể xảy ra trong các tình huống khác, chẳng hạn như lắc người quá mạnh khiến đầu họ di chuyển qua lại. Hội chứng rung lắc trẻ em là một ví dụ. Té ngã, chơi các môn thể thao đối kháng, hoặc các dạng chấn thương và lạm dụng thể chất khác cũng có thể gây ra whiplash.
Triệu Chứng Của Whiplash
Các triệu chứng của whiplash có thể xuất hiện muộn sau 24 giờ hoặc hơn kể từ khi bị chấn thương ban đầu. Tuy nhiên, những người bị whiplash thường phát triển một hoặc nhiều triệu chứng sau đây trong vài ngày đầu sau chấn thương:
- Đau và cứng cổ
- Đau tăng lên khi di chuyển cổ
- Đau đầu
- Đau hoặc nhạy cảm ở vai hoặc giữa xương bả vai
- Đau lưng dưới
- Tê hoặc ngứa ran ở cánh tay và/hoặc bàn tay
- Chóng mặt
- Khó tập trung hoặc ghi nhớ
- Cáu gắt, rối loạn giấc ngủ
- Mệt mỏi
- Mờ mắt
- Ù tai
- Vấn đề về trí nhớ
- Trầm cảm
Cách Chẩn Đoán Whiplash
Khi gặp bác sĩ, điều đầu tiên họ muốn biết là điều gì đã xảy ra. Hãy cung cấp càng chi tiết càng tốt vì bác sĩ cần biết vụ tai nạn diễn ra khi nào, đầu của bạn di chuyển ra sao và nguyên nhân gây ra tai nạn.
Bạn cũng sẽ được hỏi về các triệu chứng, nếu có. Nếu bạn không được khám ngay sau khi chấn thương, bác sĩ sẽ hỏi tần suất các triệu chứng xảy ra, có điều gì làm chúng tệ hơn hoặc cải thiện, và liệu chúng có ảnh hưởng đến các hoạt động hàng ngày của bạn không.
Khám lâm sàng và xét nghiệm sẽ chủ yếu nhằm loại trừ các vấn đề nghiêm trọng khác có thể gây ra triệu chứng. Whiplash là một chẩn đoán loại trừ — nếu không có nguyên nhân nào khác gây ra triệu chứng, thì rất có thể bạn bị whiplash.
- Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ tìm kiếm dấu hiệu chấn thương rõ ràng và chạm vào cổ của bạn để xem có gây đau không. Trong quá trình này, bác sĩ sẽ kiểm tra vị trí đau và khả năng di chuyển cổ của bạn, cũng như kiểm tra phản xạ.
- Hình ảnh: Các xét nghiệm hình ảnh có thể giúp loại trừ gãy xương hoặc xương lệch. Bạn có thể được chỉ định chụp X-quang, CT hoặc MRI.
Điều Trị Whiplash
Cách điều trị whiplash phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của chấn thương. Nếu cơn đau nghiêm trọng, bác sĩ có thể đề xuất sử dụng vòng cổ để cố định cổ. Ngoài các phương pháp điều trị tiêu chuẩn cho whiplash nhẹ như chườm đá, nghỉ ngơi, và dùng thuốc giảm đau không kê đơn (OTC), bác sĩ có thể khuyên dùng:
- Thuốc: Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) hoặc thuốc giảm đau kê đơn mạnh hơn. Thuốc giãn cơ có thể giúp ngăn cơ cổ bị căng quá mức. Thuốc bôi ngoài da có thể giúp giảm đau. Các mũi tiêm lidocaine hoặc steroid vào cổ cũng có thể giúp giảm đau.
- Liệu pháp:
- Vật lý trị liệu: Nhà trị liệu có thể đánh giá khả năng di chuyển cổ và cung cấp các bài tập phục hồi.
- Thao tác cơ xương: Kỹ thuật này bao gồm việc tác động trực tiếp lên cơ và mô khác ở cổ.
- Kích thích điện xuyên da (TENS): Sử dụng dòng điện qua da để kích thích cơ bắp và giúp giảm đau.
- Châm cứu: Phương pháp cổ truyền của Trung Quốc có thể giúp giảm đau và căng cơ.
- Trị liệu chỉnh hình: Các bác sĩ chuyên về cột sống sẽ tập trung điều chỉnh các vấn đề ở cột sống.
- Massage: Giúp thư giãn cơ cổ và giảm đau.
- Liệu pháp thư giãn: Các hoạt động như thái cực quyền, khí công, hoặc yoga nhẹ nhàng có thể giúp trong quá trình hồi phục.
Bài tập cho chứng Whiplash
Một số bài tập nhẹ nhàng cho cổ có thể giúp giảm đau và căng cứng do các cơ bị cứng. Nếu bạn cảm thấy đau khi thực hiện các bài tập này, hãy dừng lại. Đừng ép buộc bản thân. Nếu điều này xảy ra, hãy trao đổi với bác sĩ, người có thể giới thiệu bạn đến chuyên gia vật lý trị liệu.
Nếu bạn bị whiplash nhẹ, bạn có thể thử các bài tập nhẹ nhàng sau để xem chúng có giúp ích không. Nếu không đau khi thực hiện, hãy lặp lại mỗi bài tập năm lần:
- Ngồi trên ghế có lưng cứng, cố gắng ngồi thẳng lưng.
- Chậm rãi quay đầu sang một bên và nhìn qua vai. Đừng ép quá mức. Sau đó từ từ quay đầu sang phía bên kia.
- Đối diện về phía trước, nghiêng đầu từ từ sang một bên, tai hướng về vai. Đừng ép buộc. Nâng đầu trở lại và sau đó nghiêng sang phía bên kia.
- Đối diện về phía trước, từ từ cúi cằm xuống ngực. Đừng ép buộc. Đếm đến 3 rồi nâng đầu lên lại.
- Đối diện về phía trước, nhún vai. Nâng vai lên, di chuyển chúng ra phía sau, rồi thả lỏng.
- Đối diện về phía trước, khoanh tay sao cho tay phải đặt lên vai trái và tay trái đặt lên vai phải. Từ từ xoay eo sang phải và đếm đến năm. Sau đó trở lại vị trí ban đầu và xoay sang bên trái.
- Đứng dậy. Nhẹ nhàng duỗi cả hai tay lên cao qua đầu. Đừng ép buộc. Bạn có thể dùng một cây gậy (như cán chổi) để cả hai tay di chuyển cùng lúc.
Các biện pháp tại nhà cho chứng Whiplash
Nếu bạn bị đau cổ và cứng sau một tai nạn hoặc té ngã, tốt nhất là hãy đi khám bác sĩ để đảm bảo bạn không bị chấn thương nghiêm trọng. Nếu bạn bị whiplash nhẹ (mức độ 1 hoặc 2) và tình trạng không trở nên tồi tệ hơn, bạn có thể tự chăm sóc tại nhà.
Không nên tự xử lý tại nhà nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào sau đây, vì bạn có thể bị chấn thương nghiêm trọng hơn whiplash:
- Mất ý thức (ngất xỉu) khi bị chấn thương cổ
- Ngất xỉu sau đó
- Chóng mặt
- Cảm giác tê hoặc ngứa ran ở tay chân
- Yếu ở tay chân
- Khó nuốt
- Khó nói
Dưới đây là một số mẹo chăm sóc bản thân nếu bạn bị whiplash từ nhẹ đến trung bình:
- Chườm đá, đặc biệt trong 24 giờ đầu sau chấn thương. Khi dùng đá, không để nó tiếp xúc trực tiếp với da. Hãy đảm bảo có khăn hoặc vải giữa đá và da. Giữ đá trong khoảng 15 phút và lặp lại mỗi 3 giờ.
- Chườm nhiệt. Sau 72 giờ đầu, một số người thích dùng nhiệt lên cổ đau, trong khi một số khác thích luân phiên giữa chườm nhiệt và đá. Đảm bảo miếng chườm nhiệt không quá nóng để tránh bỏng.
- Nghỉ ngơi. Cố gắng tránh các hoạt động có thể làm tổn thương cổ, nhưng không cần phải nằm trên giường, điều này có thể làm chậm quá trình hồi phục.
- Dùng thuốc giảm đau không kê đơn như ibuprofen (Motrin, Advil) hoặc naproxen (Aleve, Naprosyn).
- Bạn có thể bị cám dỗ để đeo cổ áo (C-collar) để hỗ trợ cổ, nhưng điều này có thể gây hại nhiều hơn lợi vì bạn không sử dụng cơ bắp để hỗ trợ đầu. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để biết điều gì là tốt nhất cho bạn.
Biến chứng của chứng Whiplash
Thời gian phục hồi từ whiplash phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của chấn thương. Nếu nhẹ, thời gian phục hồi có thể chỉ kéo dài vài ngày hoặc vài tuần. Whiplash nghiêm trọng hơn có thể kéo dài hơn.
Whiplash và hội chứng trẻ bị rung lắc
Cổ của trẻ sơ sinh không đủ mạnh để giữ chắc đầu; trẻ càng nhỏ, cổ càng yếu. Nếu ai đó lắc một đứa trẻ, nó có thể gây ra hội chứng trẻ bị rung lắc.
