Tên khác:
Thai bàn, bào y, nhân bào. Nhau thai người.
Tên khoa học: Placenta Hominis, dùng làm thuốc lần đầu tiên được ghi trong sách Bản thảo thập di với tên Nhân bào là Thai bàn của người sản phụ không bệnh tật.
Nguồn gốc:
Đây là nhau thai người. Lấy nhau thai tươi, bỏ màng nhau và cuống rốn, rửa nhiều lần cho kiệt máu, hấp hoặc luộc qua trong nước sôi, sau đó phơi khô.
Phân biệt tính chất, đặc điểm:
Nhau thai hình tròn hoặc hình bầu dục tròn như cái đĩa, đường kính 9 – 15cm, dày mỏng không giống nhau. Màu vàng hoặc màu gụ vàng, một mặt lồi lõm không đều, có nhiều vân rãnh lộn xộn, mặt bên kia tương đối trơn tru bằng phẳng, thường có thêm 1 đoạn cuống rốn, chung quanh đó có rất nhiều mạch máu li ti. Chất cứng mà giòn. Có mùi tanh. Loại nào khô, hoàn chỉnh, màu vàng, trong các mạch máu không còn máu dư là loại tốt.
Kết quả nghiên cứu dược lý hiện đại:
Theo các nghiên cứu hiện đại nhau thai hàm chứa các chất albumin, chất đường, calci, vitamin, nhân tố miễn dịch, kích dục tố nang. Kích thích tố giống cố thuần, kích thích tố chất da trên tuyến thượng thận, kích thích tố tuyến sinh dục v.v… Có thể kích thích sự phát dục của tuyến ngực, tỳ tạng, dạ con, âm đạo, tuyến sữa, đối với tuyến giáp trạng và tinh hoàn, cũng có tác dụng thúc đẩy sự phát dục rất tốt, và có thể tăng cường sức đề kháng của cơ thể.
Nhau thai có tác dụng sau:
Tăng sức đề kháng của cơ thể, có tác dụng phòng chống loét dạ dày trên thực nghiệm.
Tác dụng của hocmon chích dịch chiết xuất Thai bàn cho thỏ con còn bú làm cho thỏ lớn nhanh hơn, các bộ phận tuyến ứ, lách, tử cung, âm đạo, tuyến vú đều phát triển rõ, làm tăng chức năng tuyến giáp và tinh hoàn.
Tác dụng đông máu: Thai bàn có thể dùng chữa chứng thiếu máu do thiếu yếu tố XIII.
Dịch chiết Thai bàn có tác dụng kích thích tử cung co bóp, bột Thai bàn có tác dụng chữa bệnh lao thực nghiệm.
Liều dùng và cách dùng:
1,5 – 4g tán mịn bọc nhựa uống, ngày 2 – 3 lần. Cũng có thể dùng thuốc sắc, ngâm rượu, mật ong, chiết xuất thành thuốc tiêm hoặc dùng chung với các loại thuốc khác làm thuốc tán, thuốc hoàn. Dùng Nhau thai tươi làm thuốc sắc, mỗi lần 1/2 – 1 cái.
Khí vị:
Vị ngọt, mặn, khí ôn, không độc.
Chủ dụng:
Chuyên tư nhuận Can, Thận, bổ hư tổn lao thương, người gầy, tóc khô, nóng trong xương, ra mồ hôi trộm, eo lưng và lưng đau nhức, chân và đầu gối yếu liệt, kinh hãi, suy yếu, lại bổ cho phụ nữ có thai để dưỡng thai.
Cách chế:
Nên dùng cái sinh lần đầu thì càng tốt, không có dùng cái của người khỏe mạnh là được. Sau khi dùng Cồn làm sạch, cho vào nồi đất, thêm ít hạt Tiêu, nấu nhỏ lừa cho đến khô, nhừ, dùng làm thuốc tễ.
Chú ý: Thuốc có Tử hà xa phải sấy thật khô, phải bảo quản cẩn thận, nếu không rất dễ hỏng.
Nhận xét:
Tử hà xa do Tinh và Huyết sinh ra, có thể theo loại thuốc của nó mà bổ được cho hết thảy chứng lao tổn nặng, thực có công năng phục hồi lại nguồn gốc.
GIỚI THIỆU THAM KHẢO “Ngô phổ bản thảo”
Bài Hà xa đại tạo hoàn
Tử hà xa 1 cái (làm sạch, sấy khô)
Bại quy bản 80g
(ngâm Đồng tiện 3 ngày, rồi tẩm mỡ hay sữa nướng vàng) Hoàng bá 60g (tẩm muối, Rượu, sao tới màu nâu)
Đỗ trọng 60g (bôi mỡ, sữa, sao hết xơ)
Sa nhân 24g Bạch linh 80g
Nhân sâm 40g Sinh địa 100g
Lấy Sinh địa giã nát, nấu nhừ thành cao, các vị khác cùng tán nhỏ, thêm Rượu và Hồ làm hoàn, liều uống 3đ, ngày uống 2 lần, với nước Muối nhạt hoặc nước Gừng, mùa rét uống với Rượu.
Có tác dụng đại bổ âm dương khí huyết, mà chủ yếu là ích âm, thêm tinh, bổ huyết.
Trị bệnh lâu ngày hư tổn như Phế Thận âm hư, người gầy mòn, ho, sốt cơn, tự ra mồ hôi, mồ hôi trộm, người già suy nhược, tinh huyết không đủ, lưng gối yếu, đi lại khó khăn, các chứng hen suyễn.
Thường dùng hiện nay: Dùng bồi bổ cơ thể sau ốm dài ngày, chữa hen suyễn, chữa tình dục yếu.
“Trung y chứng trạng giám biệt chẩn đoán học”
Bài Bổ thận dương huyết thang
Tiên linh tỳ 12g
Đương quy 12g
Tiên mao 8g
Bạch thược 8g
Tử hà xa 12g
Đảng sâm 12g
Nữ trinh tử 12g
Câu kỷ tử 6g
Thỏ ty tử 12g
Hương phụ 12g
chia 3 lần ngày.
Có tác dụng bổ khí huyết, bổ Thận.
Chữa Thận hư, lưng đau, tiểu nhiều, tiểu không tự chủ, người mệt mỏi, rã rời.
Những cấm kỵ trong khi dùng thuốc:
Người nào âm hư, hỏa vượng, hoặc cảm cúm sốt v.v… không nên uống.
Bảo quản:
Nên có đồ đựng cẩn thận, đặt cả đồ đựng đó vào trong ang có vôi, bịt kín, chống ẩm, phòng độc và phòng sâu mọt.
Các bài thuốc bổ dưỡng thường dùng:
Đồn tử hà xa (nhau thai ninh)
Nhau thai tươi 1 bộ, rửa thật sạch, thêm 250g thịt nạc, gừng, muối vừa phải, ninh cho chín, ăn thịt, uống thang.
Dùng cho người cơ thể hư nhược.
Tử hà xa đồn đại táo (nhau thai ninh táo tầu)
Nhau thai tươi 1 bộ – Táo tầu 60 quả
Ninh lên ăn. Dùng cho người thể hư, thiếu máu.
Tử hà xa đồn trư đề (nhau thai ninh chân giò)
Chân giò 1 chiếc – Nhau thai 1 bộ
Thêm gừng, muối vừa phải ninh lên ăn.
Dùng cho người đẻ xong thiếu sữa.
Tử hà xa đồn bạch cập bách bộ (nhau thai ninh bạch cập, bách bộ)
Nhau thai 1 bộ – Bách bộ 15g
Bạch cập 15g
Ninh chung, cho thêm mắm muối gia vị vào ăn.
Dùng cho người lao phổi, thân thể hư nhược, ho nhiều, trong đờm có máu, triều nhiệt, đổ mồ hôi trộm.
Tử hà xa trùng thảo hoàn (viên nhau thai đông trùng hạ thảo)
Nhau thai 2 bộ – Trùng thảo 60g
Sấy nhỏ lửa cho khô, nghiền chung thành bột mịn, nhào mật ong vê thành viên, to bằng hạt ngô đồng, uống ngày 2 lần, mỗi lần 10g, với nước sôi nóng.
Dùng cho người thận hư, hen suyễn.
Tử hà xa chỉ khái giao nang (viên con nhộng nhau thai giảm ho)
Bột nhau thai 10g – Bột mật lợn 10g
Bột địa long 10g – Bột long não 0,lg
Trộn đều, đựng trong viên con nhộng, uống ngày 2 lần, mỗi lần 3 viên, uống với nước sôi nóng.
Dùng cho người viêm phế quản mạn, ho, ho lâu không khỏi, hen.
Tử hà xa sơn dược tán (thuốc bột nhau thai sơn dược)
Nhau thai 1 bộ – Sơn dược 15g
Nghiền chung thành bột. uống ngày 3 lần, mỗi lần 3g bằng nước sôi nóng. Uống sau khi ăn.
Dùng cho người bị lao phổi, suy nhược thần kinh v.v…
Tử hà xa hoàn (viên nhau thai)
Nhau thai 2 bộ.
Rửa sạch, sấy khô, nghiền thành bột mịn, luyện mật ong vê thành viên, to bằng hạt ngô đồng, uống ngày 2 lần, mỗi lần 10g.
Dùng cho phụ nữ có tử cung phát dục không bình thường, không có chửa.
Tử hà xa tráng dương hoàn (viên nhau thai cường dương)
Nhau thai 2 bộ – Nhung hươu 15g
Tam thất 25g – Hồng sâm 15g.
Nghiền chung thành bột, luyện mật ong thành viên, to
bằng hạt ngô đồng. Uống ngày 2 lần, mõi lán 10g.
Dùng cho người liệt dương, xuất tinh sớm, tinh trung hoạt động kém V.V..
Tử hà xa nhân sâm hoàn (viên nhau thai nhân sâm)
Nhau thai 50g – Keo sừng hươu 50g
Nhân sâm 50g – Hoàng Kỳ 100g
Sơn dược 50g – Ngân hoa 150g
Thục địa 50g
Nghiền chung thành bột, rảy nước vê thành viên. Uống ngày 2 lần, mỗi lần 6g, uống bằng nước sôi.
Dùng cho người bị ung thư cổ tử cung.
