I. ĐỊNH NGHĨA
Sâu răng ( Tooth Decay/ Dental caries )là tình trạng tổn thương mất mô cứng của răng do quá trình hủy khoáng gây ra bởi vi khuẩn ở mảng bám răng.
II . NGUYÊN NHÂN
Do các men của vi khuẩn ở mảng bám răng tác động lên các thức ăn có nguồn gốc Gluxit còn dính lại ở bề mặt răng, chuyển hóa thành axit. Khi môi trường axit có pH < 5,5 thì gây ra tổn thương hủy khoáng làm mất mô cứng của răng và gây ra sâu răng.
- Chủng vi khuẩn có khả năng gây sâu răng cao nhất trong nghiên cứu thực nghiệm là Streptococus mutans. Một số chủng vi khuẩn khác như Actinomyces, .. cũng được xác định có khả năng gây ra sâu răng.
- Một số yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng sâu răng:
+ Men răng
Men răng thiểu sản hay men răng kém khoáng hóa dễ bị huỷ khoáng hơn và ảnh hưởng đến tiến triển của tổn thương sâu răng.
+ Hình thể răng
Các răng có hố rãnh sâu có nguy cơ sâu răng cao do sự tập trung của mảng bám răng và khó làm sạch mảng bám răng. Có một tỷ lệ cao các trường hợp sâu răng được bắt đầu từ hố rãnh tự nhiên của các răng.
+ Vị trí răng
Răng lệch lạc làm tăng khả năng lưu giữ mảng bám vì thế dễ bị sâu răng hơn.
+ Nước bọt
Dòng chảy và tốc độ chảy của nước bọt là yếu tố làm sạch tự nhiên để loại bỏ các mảnh vụn thức ăn còn sót lại. Tạo một lớp màng mỏng trên bề mặt của răng từ nước bọt có vai trò như một hàng rào bảo vệ men răng khỏi pH nguy cơ. Ngoài ra nước bọt còn có vai trò đệm làm giảm độ toan của môi trường quanh răng và có tác dụng đề kháng với sâu răng. Nước bọt còn là nguồn cung cấp các chất khoáng, hỗ trợ quá trình tái khoáng để có thể phục hồi các tổn thương sâu răng sớm.
+ Chế độ ăn nhiều đường, thói quen ăn uống trước khi đi ngủ hay bú bình kéo dài đều làm tăng nguy cơ sâu răng.
III. CHẨN ĐOÁN
Chẩn đoán xác định
- Chẩn đoán các tổn thương sâu răng sớm Dựa vào các triệu chứng lâm sàng.
– Các dấu hiệu lâm sàng:
+ Vùng tổn thương sâu răng sớm xuất hiện các vết trắng khi thổi khô bề mặt.
+ Thay đổi mầu sắc vùng tổn thương khi chiếu đền sợi quang học. Vùng tổn thương là một vùng tối trên nền ánh sáng trắng của men răng bình thường.
+ Có biểu hiện thay đổi chỉ số huỷ khoáng khi sử dụng đèn Laser huỳnh quang. Vùng tổn thương biểu hiện mức độ mất khoáng tương ứng với giá trị từ 10 đến 20 khi đo bằng thiết bị Laser huỳnh quang.
– X quang: Không có dấu hiệu đặc trưng trên X quang.
- Chẩn đoán sâu răng giai đoạn hình thành lỗ sâu Dựa vào các triệu chứng lâm sàng và/ hoặc X quang:
Triệu chứng cơ năng
Ê buốt ngà: ê buốt khi có các chất kích thích tác động vào vùng tổn thương như nóng, lạnh, chua, ngọt. Khi hết kích thích thì hết ê buốt.
Triệu chứng thực thể
– Tổn thương mất mô cứng của răng
+ Vị trí: có thể gặp ở tất cả các mặt của răng.
+ Độ sâu: < 4mm, chưa tổn thương đến tuỷ răng.
+ Đáy: có thể nhẵn bóng hay nhiều ngà mủn tuỷ vào giai đoạn tiến triển.
+ Mầu sắc: thường sẫm màu, có màu nâu hoặc đen.
+ Kích thước: thường trong giới hạn một răng nhưng đôi khi lan sang răng bên cạnh với những lỗ sâu mặt bên.
- Trường hợp tổn thương mất mô cứng rất nhỏ, không biểu hiện rõ thành lỗ sâu thì khi dùng thám châm thăm khám có thể tìm thấy tổn thương với dấu hiệu mắc thám châm.
- Nghiệm pháp thử tuỷ
+ Thổi bằng hơi: bệnh nhân thấy ê buốt và hết ê buốt khi ngừng thổi.
+ Thử lạnh: bệnh nhân thấy ê buốt và hết ê buốt khi ngừng thử.
+ Thử nóng: bệnh nhân thấy ê buốt và hết ê buốt khi ngừng thử.
– X quang: Có hình ảnh thấu quang vùng tổn thương sâu răng.
Chẩn đoán phân biệt
Các tổn thương sâu răng sớm chẩn đoán phân biệt với thay đổi màu sắc răng không do sâu răng dựa vào các triệu chứng dưới đây:
|
Triệu chứng |
Sâu răng sữa giai đoạn sớm |
Thay đổi màu sắc răng
không do sâu |
| Màu sắc | Màu trắng đục, nâu vàng trên men răng. | Màu trắng đục, nâu vàng trên men, ngà răng. |
|
Vị trí |
– Hố rãnh mặt nhai, mặt gần, xa, mặt ngoài hoặc mặt trong các răng hàm sữa.
– Mặt gần, xa, mặt ngoài hoặc mặt trong các răng cửa và răng nanh sữa. |
Toàn bộ mặt răng, có thể ở một răng do bị chấn thương gây chết tủy, hoặc trên nhiều răng do thiểu sản men răng sữa, có tính chất đối xứng. |
| Ê buốt ngà | Không ê buốt ngà khi có kích thích. | Không ê buốt ngà khi có kích thích. |
Các tổn thương sâu răng đã hình thành lỗ sâu chẩn đoán phân biệt với viêm tuỷ răng, tuỷ hoại tử dựa vào các triệu chứng dưới đây:
| Triệu chứng | Sâu răng | Viêm tủy răng | Tủy hoại tử |
| Đau, ê buốt tự nhiên | Không có đau tự nhiên. | Đau tự nhiên từng cơn, đau nhiều về đêm. | Không có đau tự nhiên. |
| Đau, ê buốt khi | Ê buốt ngà khi có | Đau tăng lên. Khi | Không đau, không |
| ăn các chất kích | kích thích nóng, | hết các chất kích | ê buốt khi có kích |
| thích như nóng, | lạnh, chua, ngọt. Hết | thích, đau vẫn tiếp | thích. |
| lạnh, chua, | kích thích thì hết ê | tục kéo dài thêm. | |
| ngọt… | buốt. | ||
| Tổn thương mô cứng răng | Có lỗ sâu. | Lỗ sâu to, nhiều ngà mủn, làm sạch có thể thấy ánh hồng hoặc tủy hở. | Có lỗ sâu, có tổn thương tổ chức cứng lộ ngà. |
| Gõ dọc | Không đau. | Đau nhẹ. | Đau nhẹ. |
| Gõ ngang | Không đau. | Đau nhiều. | Không đau. |
| Thử tủy | Có đau, sớm hết đau khi hết kích thích. | Đau nhiều và còn kéo dài thêm khi ngừng kích thích. | Không đau. |
| X quang | Có hình ảnh tổn thương mô cứng: lỗ sâu. | Có hình ảnh tổn thương mô cứng: lỗ sâu sát tủy. | Có hình ảnh tổn thương mô cứng: lỗ sâu sát tủy. |
IV. ĐIỀU TRỊ
Nguyên tắc
Đối với các trường hợp tổn thương sâu răng sớm thì cung cấp các yếu tố nhằm tăng cường quá trình tái khoáng, ngăn chặn hủy khoáng để phục hồi các tổn thương
Đối với các trường hợp đã tạo thành lỗ sâu thì phải lấy bỏ toàn bộ mô nhiễm khuẩn, bảo vệ tuỷ và hàn kín phục hồi mô cứng bằng các loại vật liệu thích hợp
Điều trị
- Tổn thương sâu răng sớm
Tái khoáng hóa
+ Liệu pháp Flour: dùng Fluor có độ tập trung cao ở dạng gel, dung dịch hoặc véc ni áp lên bề mặt vùng tổn thương để tái khoáng.
+ Hướng dẫn bệnh nhân chải răng với kem răng có Fluor.
- Tổn thương đã hình thành lỗ sâu
Hàn kín lỗ sâu phục hồi mô cứng
+ Lấy ngà mủn.
+ Sửa soạn thành lỗ sâu.
+ Sửa soạn đáy lỗ sâu.
+ Làm sạch lỗ sâu.
+ Hàn lót che phủ bảo vệ tuỷ.
+ Hàn kín phục hồi mô cứng: chọn vật liệu và mầu sắc vật liệu.
+ Hoàn thiện.
- Hướng dẫn kiểm soát mảng bám răng đề phòng sâu tái phát ở vùng ranh giớ
- Hẹn kiểm tra định kỳ.
V. BIẾN CHỨNG
- Viêm tủy răng.
- Viêm quanh cuống răng.
VI. PHÒNG BỆNH
- Áp dụng các biện pháp cơ học kiểm soát mảng bám răng như chải răng với kem Fluor và chỉ tơ nha
- Trám bít hố rãnh ở các răng vĩnh viễn có nguy cơ sâu răng như các hố rãnh tự nhiên sâu khó kiểm soát mảng bám.
- Đối với các trường hợp có nguy cơ sâu răng cao thì áp dụng các chế phẩm có độ tập trung Fluor cao do thầy thuốc thực hiện
- Hướng dẫn chế độ ăn uống có tác dụng dự phòng sâu răng
- Khám và kiểm tra răng miệng định kỳ để phát hiện và điều trị sớm
