Phương pháp khám bệnh và chẩn đoán bệnh mắt của đông y

Phương pháp khám bệnh của đông y

Để chẩn đoán được chính xác, điều trị có kết quả, đông y có một phương pháp khám bệnh thống nhất gọi là “tứ chẩn”, để phát hiện lịch sử bệnh, quá trình diễn biến những phương pháp điều trị đã qua và tình hình bệnh hiện tại để có tài liệu chẩn đoán, điều trị và tiên lượng.

Cụ thể của tứ chẩn là: Vọng, văn, vấn, thiết.

1. Vọng (nhìn) quan sát hình thái, màu sắc của bệnh nhân, mặt mũi, lưỡi, da dẻ để phát hiện bệnh. Ví dụ: lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng hay đen là nhiệt chương. Mắt mi co coắp, kết mạc cương tụ, chói, chảy nước mắt thuộc phong nhiệt v.v…

2. Văn (ngửi, nghe) quan sát sự thay đổi của âm thanh, hô hấp, mùi của bệnh. Ví dụ: mùi nước giải trong bệnh đái tháo đường; hô hấp khó khăn trong bệnh suyễn v.v…

3. Vấn (hỏi) tình hình bệnh phát sinh, phát triển, điều trị, ăn uống, tình hình bệnh hiện tồn tại. Ví dụ: đau đầu, sốt cao, bụng đầy, ở mắt thì mắt mờ, đau nhức,v..v…

4. Thiết (sờ nắn, bắt mạch) để phát hiện tình hình vị trí bệnh và mạch. Ví dụ: mạch huyền trong bệnh can, mạch phù nhanh trong bệnh nhiệt, hình thái khác thường như khối u, cổ trướng trong bệnh nội, ngoại khoa.

Tóm lại, theo Đông y phải làm đầy đủ tứ chẩn mối có tài liệu quy nạp, chẩn đoán và quyết định phương hướng điều trị và tiên lượng. Quá nhấn mạnh sự quan trọng của bắt mạch, coi nhẹ các phần khám xét khác là không hợp lý.

Phương pháp chẩn đoán bệnh mắt của đông y

Trên cơ sở những tài liệu đã nắm được qua tứ chẩn, để xác định hình thái, vị trí bệnh phải dựa vào một phương pháp nhất định gọi là Bát cương.
Bát cương là:

Dương Biểu Nhiệt Thực

Âm Lý Hàn Hư

Âm dương là một cương lĩnh tổng hợp, quy nạp cả 6 cương kia. Khái quát mà nói lý, hàn, hư thuộc âm; biểu, nhiệt, thực thuộc dương, do đó có thể suy rộng ra là tất cả các triệu chứng
biểu hiện của lý, hàn, hư đều thuộc âm và tất cả các triệu chứng biểu hiện của biểu, nhiệt, thực đều thuộc dương.

Bảng 26.3. Âm dương

Biểu hiện	Âm dương
	Âm	Dương
Nhiệt độ trong người	Rét, sợ lạnh	Sốt, nóng
Uống nước	Thích uống nước nóng	Thích uống nước lạnh
Trạng thái bệnh	Nằm yên, co coắp ít động	Nằm không yên, duỗi tay chân
Mạch	Trầm, tê, chậm	Phù to, nhanh
Lưỡi, rêu lưỡi	Rêu lưỡi mỏng, lưỡi nhạt	Lưỡi hồng, rêu lưỡi vàng, dày
Hô hấp	Thở yếu	Thở hổn hển
Nước giải	Trắng	Vàng
Đại tiện	Loãng, bình thường	Táo bón
Bệnh khí huyết	Bệnh ở huyết	Bệnh ở khí
Bệnh tạng phủ	Bệnh ở tạng	Bệnh ở phủ
Nguyên nhân	Do hàn táo thấp	Phong hoả, thử

Vấn đề âm dương đã rộng, đồng thời lại là vấn đề phức tạp có thể có hai cùng đồng thời biểu hiện, do đó cần thật thận trọng khi chẩn đoán quyết định.

Bảng 26.4. Biểu lý

Biểu hiện	Biểu lý
	Biểu	lý
Vị trí bệnh	Bệnh ở da, ở kinh lạc	Bệnh ở tạng phủ
Sốt	Sốt, sợ lạnh, đau mình, ngạt mũi	Sốt cao, mê sảng, khát nước, nước giải vàng, đại tiện táo
Mạch	Mạch phù	Mạch trầm
Nước tiểu	Nước trắng	Nước tiểu vàng
Rêu lưỡi	Mỏng trắng	Dày, vàng

Đối với bệnh ngoại cảm còn phân biểu hàn, biểu nhiệt, biểu hư, biểu thực, và về lý cũng phân lý hàn, lý nhiệt, lý hư, lý thực. Ngoài ra còn có những trường hợp biểu lý cùng hàn, cùng nhiệt, cùng hư, cùng thực, hay biểu hiện hàn, lý nhiệt, biểu thực lý, hư v.v… cần phải nắm kỹ triệu chứng để tránh nhầm lẫn.
Bảng 26.5. Hàn nhiệt

Biểu hiện	Hàn nhiệt
	Hàn	Nhiệt
Tính chất bệnh	Bệnh nhân sơ rét, chân, tay lạnh, thích nắm co yên tĩnh	Bệnh nhân sốt, nóng, thích nằm thoáng, buon vật vã
Nét mặt	Nhợt nhạt	Mặt đỏ bừng
Lưỡi và rêu lưỡi	Lưỡi nhạt, rêu lưỡi trắng mỏng	Lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, có khi đen, dày.
Uống nước	Thích uống nước nóng	Thích uống nước lạnh
Nước qiải	Nước .tiểu trong	Nước tiểu vàng
Đại tiện	Đại tiện khi bịnh thường, khi Idahg	Đại tiện táo bón
Mắt	Đau buốt, ít cương tụ	Mắt sưng đau, kết mạc cương tu năng
Mạch	Mạch chậm	Mạch nhanh

Hàn nhiệt trên lâm sàng những trường hợp lâm sàng dễ phân biệt có trường hợp phức tạp xen kẽ rất khó phân.

Biểu hiện trạng thái của thân thể yếu hay mạnh, tình trạng của bệnh nặng hay nhẹ, cấp tính hay mạn tính. Trên lâm sàng còn phân hư hàn, thực hàn, hư nhiệt, thực nhiệt.
Bảng 26.6. Hư thực

Biểu hiện	Hư thực
	Hư	Thực
Mồ hôi trong cơn sốt	Sốt ra mổ hôi, sợ lạnh	Sốt không ra mồ hôi
Cơn đau	Ân vào chỗ đau dễ chịu	Đau không sờ đến được (như phản ứng thành bụng) trong viêm fnàng bụng
Bụng	Bụng khi đầy khi đỡ	Bụng chướng càng ngày càng nặng.
Tạng người	Tạng người gầy yếu	Tạng người khoẻ có lực
Thời gian	Tạng người gầy yếu	Tạng người khoẻ có lực
Thời gian	Thời gian mắc bệnh lâu	Bệnh cấp
Mạch	Yếu	Khoẻ, có lực

Trên lâm sàng có rất nhiều trường hợp có những hội chứng giả tạo, khó chẩn đoán như trong hư ngoài thực, hay thực chứng trên thể trạng hư, V..V..

Tóm lại, cần phải đem các triệu chứng quy lại theo bát cương, tạng phủ và nguyên nhân sinh bệnh để điều trị. Nhưng thực tế lâm sàng phức tạp phải phát hiện cho được bản chất vấn đề, nếu không sẽ giảm bớt kết quả điều trị.