Tên khác: cỏ hôi, hoa ngũ sắc, cỏ cứt heo, bù xích, nhả mẩn, nhả bioóc khao (Tày)
Tên khoa học: Ageratum conyzoides L.
Họ Cúc (Asteraceae)
MÔ TẢ
Cây thảo mọc đứng, cao 25 – 50 cm. Thân hình trụ, phủ lông mềm, màu lục hoặc tím đỏ. Lá mọc đối, có răng cưa tròn, hai mặt có lông rất mịn, mặt dưới rất nhạt, vò ra có mùi hôi.
Cụm hoa mọc ở ngọn thân hoặc đầu cành thành ngù mang nhiều đầu; lá bắc xếp thành hai dãy; hoa màu tím hoặc trắng, toàn hình ống nhỏ và đều.
Quả bê có 5 sống dọc, màu đen.
Mùa hoa quả: quanh năm.
Dân gian còn gọi là “cứt lợn” những cây sau: Cây hy thiêm, cây bông ổi, cỏ thiên thảo.
Chú ý tránh nhầm lẫn.
PHÂN BỐ, NƠI MỌC
Trên thế giới, cây cứt lợn có nguồn gốc ở châu Mỹ, sau lan ra các vùng nhiệt đới và á nhiệt đới. Ở châu Á, cây mọc phổ biến ở Ấn Độ, Nam Trung Quốc, Thái Lan, Lào, Campuchia và một số nơi khác.
Ở Việt Nam, cây mọc hoang suốt dọc từ vùng núi cao đến các tỉnh trung du và đồng bằng. Thường gặp ở ven đường đi, nương rẫy, bãi sông…
BỘ PHẬN DÙNG, THU HÁI, CHẾ BIÊN
Cả cây cứt lợn, thu hái quanh năm, bỏ rễ, dùng tươi hay phơi, sấy khô.
Dùng tươi phổ biến hơn.
THÀNH PHẦN HÓA HỌC
Cả cây cứt lợn chứa tinh dầu với hàm lượng 0,7 – 2%, flavonoid, carotenoid, tanin, saponin, hợp chất uronic.
TÁC DỤNG DƯỢC LÝ
Những kết quả nghiên cứu cho thấy cây cứt lợn có tác dụng chống viêm rõ rệt, ức chế miễn dịch và kháng histamin. Cây còn có tác dụng gây giãn mạch ngoại biên ở nồng độ thấp và co mạch nhẹ ở nồng độ cao.
CÔNG DỤNG VÀ LlỀU DÙNG
Cả cây cứt lợn thường được phụ nữ nấu với quả bồ kết lấy nước gội đầu làm thơm và sạch gầu, trơn tóc. Sau khi đẻ bị rong huyết, họ lấy 30g cây cứt lợn tươi, rửa sạch, giã nát, thêm nước, gạn uống. Dùng vài ngày.
Dùng ngoài, lá cứt lợn giã đắp làm thuốc chữa vết thương phần mềm.
Năm 1973, cây cứt lợn đã được Khoa Tai mũi họng – Bệnh viện Phú Thọ dùng chữa viêm xoang dị ứng với kết quả tốt.
Dựa vào kinh nghiệm đó, một số chế phẩm của cây cứt lợn đã được áp dụng ở Bệnh viện Việt Nam – Cu Ba và Bệnh viện Hai Bà Trưng để điều trị viêm mũi xoang mạn và viêm mũi xoang dị ứng. Thuốc làm giảm ngạt mũi, giảm viêm và giảm sổ mũi, nhức đầu một cách rõ rệt, không có tác dụng phụ đối với cơ thể người bệnh, có thể dùng thuốc điều trị dài ngày.
Trước đây, có thuổic nhỏ mũi “Ngũ sắc” với nhược điểm gây sót nhiều. Nay đã được thay thế bằng thuốc xịt mũi Agerhinin có tác dụng chống viêm cao hơn, đỡ gây sót khi điều trị.
BÀI THUỐC
- Chữa tai chảy máu có mùi hôi: Lá cứt lợn rửa sạch, giã nhỏ hòa với ít dầu lạc, vắt lấy nước nhỏ tai. Ngày hai lần, liền trong một tuần.
(Kinh nghiệm của Quảng Nam – Đà Nẵng).
- Chữa vết thương phần mềm: Lá cứt lợn (50g), lá cây gai (50g). Hai thứ rửa sạch, giã nát, đắp, băng lại.
