Có nhiều loại cây mua, mỗi loại có tác dụng trị bệnh riêng. Dưới đây xin giới thiệu từng loại mua và công dụng trị bệnh:
Mua bà – Mua mái – Da mẫu đơn
(tên khoa học Melastoma candidum D Don Họ Mua Melasstomaceae)
Mua là loại cây bụi, cao khoảng 1m, thân, cành và lá có lông nhám màu nâu, mọc dày sần sùi; lá mọc đối, phiến lá hình bầu dục, mặt trên ráp, mặt dưới nhiều lông mềm; có 5-7 gân nổi rõ, mép nguyên. Hoa to có phấn, màu hồng tím, thường mọc 2-3 đóa ở đầu cành. Quả hình trứng, có lông. Lá thu hái quanh năm, dùng tươi và khô. Vị chua, ngọt, chát, tính bình. Công năng sinh nhiệt giải độc, lợi thấp tiêu thũng, hoạt huyết, tán ứ, giảm đau, cầm máu, tiêu viêm ở ruột, gan, mạch máu, chữa tắc mạch máu, tắc tia sữa, chữa ung thư.
Toàn bộ phần nằm trên mặt đất và rễ của cây mua, đều có thể sử dụng làm thuốc.
Theo Đông y:
– Thân, cành và lá mua: Có vị chua, chát; tính mát. Có tác dụng hoạt huyết tiêu thũng (làm tan máu ứ, hóa tích trệ, tiêu sưng); trừ phong thấp; thanh nhiệt giải độc, cầm máu, cầm ỉa chảy và đi lỵ. Để làm thuốc có thể thu hái quanh năm.
– Quả mua: Có vị nhạt, tính bình; dùng chữa tử cung xuất huyết, phụ nữ thiếu sữa khi nuôi con. Mùa Thu quả chín, có thể hái về dùng.
– Rễ mua: Có vị chát, tính bình. Có tác dụng kiện Tỳ chỉ tả, chỉ huyết hóa ứ. Dùng chữa chứng tiêu hóa kém, đau dạ dày, tả lỵ, tiện huyết, nục huyết, kinh nguyệt quá nhiều, phong thấp, chấn thương tụ máu đau nhức, … Rễ thường thu hái vào mùa Thu; đào về, thái nhỏ, phơi khô. Liều dùng 15-30g sắc với nước hoặc ngâm rượu uống.
Một số bài thuốc từ mua bà
Bong gân, trật khớp, gẫy xương: Bột đại hồi 10g, bột quế chi 10g, vỏ cây gạo tươi 200g, lá dâu 50g, lá mua bà Lá tươi giã nhỏ, quyện với các loại bột cho dẻo để bó đắp.
Chữa vàng da, băng huyết: Lá sao vàng sắc uống.
Chữa mụn nhọt: Lá tươi, giã, hơ nóng đắp.
Chữa tụ máu bầm tím: Lá tươi giã trọn nước vo gạo đắp.
Chữa ung thư dạ dày: Rễ mua tươi 30g, ngưu bì đồng 30g, hạ khô thảo 15g, dung thụ căn 15g, kê nhãn thảo 15g, hướng dương quỳ căn 15g, bạch dương kim. 10g, xuyên phá thạch 10g. Sắc uống ngày 1 thang.
Chữa ung thư giáp trạng: Rễ mua 40g, ngân hoa 30g, thổ qua căn 40g, tước sàng thảo 30g, hạ khô thảo 40g, bạch anh 30g. Sắc uống ngày 1 thang.
Chữa ung thư vú: Rễ mua 40g, bạch anh 40g, hoàng căn 30g, nhất diêm hồng 30g, giang bản quy 30g, tước sàng thảo 30g, hoàng tiêu 30g. sắc uống ngày 1 thang.
Chữa bị thương ứ máu và sưng tấy: Lá mua tươi giã nát, chế thêm chút giấm, chưng nóng, đắp vào chỗ bị thương.
Chữa đầu gối sưng đau: Dùng cành lá mua 25g, dây kim ngân 12g; sắc với nước, chia 2 làn uống trong ngày.
Chữa nhọt ở vành tai hoặc ống tai ngoài (nhĩ ung): Lá mua tươi 30g, tai lợn một cái; sắc nước uống.
Phụ nữ nuôi con bị tắc sữa: Lá mua tươi 30-50g, thịt lợn nạc 100-150g; hầm lên ăn.
Chữa trúng độc sắn: Dùng cành lá hoặc rễ mua tươi 60-100g; sắc nước uống (Nam phương chủ yếu hữu độc thực vật).
Tử cung xuất huyết: Quả mua 20g, sao đen, sắc với nước uống.
Thiếu sữa: Quả mua 20g (có thể thêm xuyên sơn giáp 9g, thông thảo 6g), chân giò lợn 1 cái; hầm chín, chia ra ăn trong ngày.
Kinh nguyệt ra máu quá nhiều: Rễ mua khô 30-50g, sắc với nước, chia 2 phần uống trong ngày.
Phong thấp, khớp xương sưng đau: Rễ mua khô 50g, hạ khô thảo 15g, rượu 50ml; sắc kỹ với nước, chia 2 lần uống trong ngày.
Lỵ trực khuẩn, viêm ruột cấp: Rễ mua khô 60-120g, nước 500ml; sắc kỹ tới khi còn khoảng 100ml, uống hết một lần hoặc chia thành 2 phần uống trong ngày.
Mua núi – Mua thấp – Mua lùn – Mua nước
(tên khoa học Melastoma dodencandrum Lour Họ mua)
Cây nhỏ mọc bò thân xanh hay đỏ tím. Hoa màu hồng ở ngọn thân 2-3 cái. Lá nhẵn 2 mặt. Thu hái quanh năm, dùng tươi hoặc khô.
Một số bài thuốc từ mua núi
Chữa phụ nữ sau khi sinh bị phù nề: 50-100g cả cây tươi, nấu nước tắm.
- Chữa mụn nhọt, ứ huyết, tê thấp: 8-16g cả cây khô sắc uống. Cây tươi giã nhuyễn đắp tại chỗ.
- Gãy xương: Lá mua nước, lá si, lá bái, lá chuối tiêu, lá giỏ dẻ, lượng bằng nhau phơi khô tán bột. Khi dùng cho nước quyện cho dẻo để đắp bó.
- Chữa sai khớp: 30g cây tươi, giã nhỏ cùng với 30g lá náng hoa trắng, 20g lá loét mồm. Hơ hoặc xao nóng đắp bó.
- Chữa ung thư tử cung, thực quản: Mua thấp 60g, tư diệp luật 60g, cẩu cam thái 30g. sắc uống ngày một thang.
- Chữa ung thư dạ dày chảy máu: Mua thấp 30g, sắc uống ngày 1 thang.
Mua ông, mua đỏ, cẩm cang (Thái)
(tên khoa học Melastoma sanguineum Seims, họ mua)
Cây cao 2m trở lên, cành có lông đỏ, lá’ có lông dày, mặt dưới màu đỏ máu, hoa to mọc thành xim 3-5 hoa, màu hồng thắm thu hái quanh năm, dùng tươi hoặc khô. Dùng cầm máu, sưng tấy, tê thấp. Lá tươi dán lên chỗ chảy máu. Lá tươi giã nhuyễn đắp chỗ sưng đau cơ, khớp.
Mua leo – mua giây
(tên khoa học Medinilla spirrei Guill)
Giây leo 10m trở lên, cụm hoa hình chùy thông xuống, hoa màu hồng đỏ hoặc nâu đỏ. Thu hái quanh năm, chữa sưng tấy tụ máu, đau cột sống. Phối hợp với các vị khác chế dạng cao dán.
