Chứng Vị hỏa thượng viêm ở trẻ em là tên gọi chung cho chứng trạng Vị hỏa quá thịnh dẫn đến môi, miệng, lưỡi, chân răng loét nát, sưng đỏ và đau. Nguyên nhân do Vị có tích nhiệt hoặc ngoại cảm ôn tà phạm vào Vị hóa hỏa mà thành bệnh
Biểu hiện lâm sàng chủ yếu là miệng, lưỡi mọc mụn, môi và chân răng sưng đau, hôi miệng ợ hăng, táo bón, khát nước, phiền táo, tiểu tiện đỏ, mạch Hoạt Sác, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng nhớt.
Chứng này thường gặp trong các bệnh “miệng phá lở”, “Sưng mộng răng”, “Nha ung” và “Đinh râu”.
Cần chẩn đoán phân biệt với các chứng “Tâm Vị hỏa thịnh ở trẻ em”. “Can Vị hỏa thịnh ở trẻ em”. “Tỳ Vị tích nhiệt ở trẻ em”.
Phân tích
Đường mạch kinh Túc Dương minh đi vào hàm răng trên, đi ra miệng, vòng quanh môi, cho nên Vị hỏa thượng viêm thường men theo đường kinh mà phạm vào các bộ vị răng, miệng môi, Bộ vị khác nhau thì bệnh biến cũng không hoàn toàn giống nhau, cho nên việc sử phương dùng thuốc cũng khác nhau.
Miệng mọc mụn ở chứng Vị hỏa thượng viêm, có thể thấy miệng lưỡi lở nát thậm chí loét đỏ khắp miệng, kèm theo hôi miệng, đại tiện khô hoặc táo bón, chất lưỡi đỏ rêu lưỡi vàng nhớt; Chứng này nguyên nhân phần nhiều ăn quá nhiều đồ béo ngọt, tích nhiệt xâm lấn, điều trị theo phép thanh nhiệt đạo trệ, chọn dùng bài Hàng giới đan (Ấu ấu tập thành).
Sưng mộng răng xuất hiện trong chứng Vị hỏa thượng viêm, biểu hiện lâm sàng chủ yếu là chân răng sưng như bọc nước, đau không chịu nổi. Nguyên nhân chứng này do thai nhiệt chứa chất và Vị xâm phạm theo đường kinh, điều trị theo phép thanh nhiệt giải độc, bên ngoài dùng Băng bằng tán(Ngoại khoa chính tông) bên trong uống Thanh vị tán (Lan thất bí tàng).
Nếu Nha ung xuất hiện ở chứng Vị hỏa thượng viêm thì hai hàm răng trên và dưới sưng đau, chảy mủ, khắp miệng hôi thối; Đây là do ôn độc tích chứa ở trong, Vị hỏa quá thịnh gây nên, điều trị nên thanh Vị hỏa giải nhiệt độc để tiêu sưng, trong sách Âu ấu tập thành dùng bài Lương cách tán (Thái bình huệ dân hòa tễ cục phương)gia Tri mẫu, Thạch cao, Thăng ma cho ngậm nuốt từ từ.
Nếu Đinh râu xuất hiện ở chứng Vị hỏa thượng viêm có xu thế hiểm ác dữ dội, đầu tiên ở môi có cục nhỏ cứng rắn, sưng to rất nhanh, đỏ hắt và phát sốt, đau kịch liệt, thậm chí loét nứt chảy mủ. Đây là do người bệnh vốn có hỏa tích chứa ở trong cảm nhiễm ôn độc, đến nỗi Vị hỏa quá thịnh, độc nhiệt úng trệ ở môi, chữa chứng này không thanh mạnh, không giải mạnh thì không xong, cho uống bài Thanh ôn bại độc ẩm (Dịch chẩn nhất đắc).
Vị là bể của thủy cốc, Vị hỏa quá thịnh đến nỗi tân dịch ở Vị bị hại, độc nhiệt úng trệ. Nêu không thanh giải kịp thời, dễ tạo thành hỏa độc xông lên Tấm, xuất hiện chứng hôn mê nói sảng rất nặng, phải đề phòng cẩn thận.
Chẩn đoán phân biệt
– Chứng Tâm Vị hỏa thịnh ở trẻ em với chứng Vị hỏa thượng viêm ở trẻ em: Cả hai chứng đều do hỏa tà gây bệnh, khác nhau ở chỗ Tâm Vị hỏa thịnh ngoài Vị hỏa ra còn có cả Tâm hỏa, Tâm chủ thần minh, khai khiếu lên lưỡi cho nên trên lâm sàng ngoài các chứng trạng miệng lở, môi và chân răng sưng đau còn có các chứng tim hồi hộp không yên, mất ngủ, lưỡi thè ra hoặc chém mép hoặc lưỡi đầy ra… Đó là những chứng mà chứng Vị hỏa thượng viêm không có. Mặt khác, tính chất bệnh của Vị hỏa thượng viêm, vị trí bệnh chú trọng ở chỗ bốc lên, cho nên miệng lưỡi mọc mụn, môi răng sưng đau nặng hơn so với chứng Tâm Vị hỏa thịnh… Đây cũng là yếu điểm để phân biệt giữa hai chứng ấy
Chứng Can Vị hỏa thịnh ở trẻ em với chứng Vị hỏa thượng viêm ở trẻ em, cả hai đều là lý nhiệt thực chứng, nhưng chứng Can Vị hỏa thịnh ngoài những chứng trạng cụ thể về Vị hỏa như miệng lưỡi mọc mụn, chân răng sưng đau, hôi miệng, táo bón, tiểu tiện đỏ, ắt phải thấy đứa trẻ mắc bệnh trằn trọc hay cáu giận hoặc là gào khóc luôn miệng, mắt sưng đỏ, chảy nước mắt và mờ đi, mạch Huyền Sác là biểu hiện chứng Thực hỏa ở Can kinh, đối với chứng trạng ở miệng lưỡi của chứng Vị hỏa thượng viêm đơn thuần rất dễ phân biệt.
Trích dẫn y văn
– Hàm răng trên và dưới bị sưng là Thủ Túc Dương minh có Thực nhiệt (Sĩ nha chứng trị – Au ấu tập thành).
– Trẻ em ăn nhiều đồ béo ngọt, răng thối loét khó ngửi, gọi là Xú tức, đó là vùng Vị và Cách có thực nhiệt.
– Chứng Trùng ngân là do thai nhiệt tích chứa ở trong Vị, chân răng sưng chướng và đau không chịu nổi (Trùng ngân – Y tông kim giám).
