(Tố vấn bệnh năng luận)
Khám bệnh này nên xem mạch dạ dày, mạch nên trầm tế, trầm tế là khí nghịch vậy. Vì nghịch nên mạch nhân nghinh rất thịnh, rất thịnh thì nóng, vì nhân nghinh là mạch dạ dày vậy. Nghịch mà thịnh thì nhiệt tụ ở miệng dạ dày mà không đi cho nên dạ dày mọc ung nhọt vậy.
Xét ra chứng này phần nhiều do thức ăn đồ uống tích tụ, hoặc thích bia rượu, đồ xào rán, hoặc 7 thứ tình chí bị uất lâu ngày, khí nhiệt độc tích ở trong sinh ra khí trong trẻo của dạ dày bị hãm xuống dẫn đến lúc nóng lúc lạnh như kiểu sốt rét, da mình mảy tróc vẩy, hoặc ho hắng, hoặc nôn ra máu mủ, mạch trầm tế, hoặc nhân nghinh khẩn thịnh theo Trung Quốc y học đại từ điển thì cách chữa như sau:
- Lúc mới mắc bệnh cơn nóng lạnh như sốt rét, ho nhổ khạc ra máu mủ, nên dùng “thang Xạ can”.
- Phong nhiệt cố kết, môi miệng máy động hoặc nháy nháy co giật nên thang Ý dĩ nhân.
- Người có nhiệt tích chứa lại kết tụ nên dùng “Thanh vị tán”, “Thang Thược dược”.
- Vùng ngực vú đau, nôn ra máu mủ tanh hôi nên dùng “Mẫu đơn tán”, ngoài ra như “Thiên kim nội tiêu tán”, “Nội tiêu nhiêu tuyết thang”, “thang Đông viên thác lý” đều có thể châm chước chọn dùng.
Dạ dày ung nhọt, đái đỏ sít, bụng đầy không ăn được nên dùng thang Tam nhân.
Dạ dày mọc ung nhọt mà khí đờm tràn lên trên nên dùng thang Cam cát. Trên đây là cách chữa dạ dày bị ung nhọt sách vở cổ điển Trung Quốc đã ghi. Trong sách “Thiêm trai y học giảng cảo”, Trần Bá Mùi có nêu chứng dạ dày bị ung nhọt là một chứng nội ung, mới đầu vùng trung oản hơi sưng gây đau, sau khi ung nhọt đã mọc bị vỡ thì nôn ra máu mủ, rêu lưỡi màu tro đen cáu nhầy, lâu ngày không khỏi, miệng ngọt hơi thở thối, dạ dày đau lâm râm, bên cạnh kết hầu mạch nhân nghinh đập to (đại), đó là chứng hậu dạ dày bị ung nhọt mọc. Ung nhọt đã thành thì nóng lạnh như sốt rét, mạch tượng hồng sác, hoặc thấy da dẻ tróc vẩy.
Tần Bá Mùi thừa nhận chứng này thiếu kinh nghiệm lâm sàng nhưng nêu ra để cùng tham khảo. Qua đoạn văn trên ta thấy cùng một chứng bệnh, về chứng y học đại từ điển Trung Quốc và Tần Bá Mùi mô tả tương đối giống nhau, nhưng về mạch thì khác hẳn?
Y học đại Từ điển nói mạch trầm tế, nhân nghinh thì mạch khẩn thịnh. Tần Bá Mùi nói mạch hồng sác. Theo tôi mạch hồng sác chỉ có thể khi ung nhọt đang hình thành, còn đã vỡ mủ thì phải trầm tế thì đúng hơn, mạch nhân nghinh và mạch của vị (dạ dày) khẩn là hàn thịnh là nhiệt, là mạch lúc ung nhọt gây nên khi nóng khi lạnh như kiểu sốt rét.
Phương thang:
Thang Xạ can (Chứng trị chuẩn thằng phương)
Trị dạ dày ung nhọt
Dược phẩm: Xạ can, Chi tử nhân (nước Gừng sao đen), Xích linh (bỏ vỏ, một nơi 2 lạng), Thăng ma đều 1 lạng. Xích thược 1,5 lạng (một nơi làm 2 lạng). Bạch truật 5 đồng cân (để sống, có nơi 1,5 đồng cân, chế Gừng, chớ sao).
Giã thô mỗi lần uống 5 đồng cân, nước 2 bát to sắc còn 1 bát, cho đường trắng lại sắc, uống ấm không kể lúc nào, nếu sốt cơn buổi chiều mỗi lần uống thêm Sừng tê giác, Mẫu đơn bì mỗi loại 1 đồng cân, Cam thảo 2 phân.
Thang Ý dĩ nhân (Thẩm thị tôn sinh phương)
Ý dĩ nhân – Phòng kỷ – Xích tiểu đậu, Cam thảo (nướng) đều 1,5 đồng cân sắc uống.
Thanh Vị tán (Lý Đông Viên phương)
- Trị tỳ vị thấp nhiệt, vùng dạ dày đau, môi miệng sùng đau, răng lợi nứt rạn, đau dẫn tới đầu não, hoặc sợ lạnh phát nóng, uống lạnh khát luôn, lở miệng lưỡi, hoặc khắp mặt phát nóng gây đau, thích lạnh ghét nóng trẻ con trùng nhiệt, cam tẩu mã, lưỡi chảy dãi.
- Dược phẩm: Thăng ma 5 phân, Sinh địa, Đương qui đều 4 phân, Hoàng liên, Mẫu đơn bì đều 3 phân (một phương có Cam thảo). Mùa hạ dùng tăng Hoàng liên thêm. Sắc uống nguội.
Ý nghĩa phương:
Tà làm hại phần khí, nhiệt tụ ở dạ dày, khô ráo tân dịch thì dùng thang Bạch hổ để chữa. Nếu do ăn uống ngon béo hậu vị dẫn đến thấp nhiệt ủng tắc ở dạ dày thì dùng Thanh vị tán, vì đó là tổn thương tới phần huyết. Trong phương lấy Sinh địa ích âm mát máu làm quân. Giúp thêm dùng Đơn bì mát hỏa mà sợ thông trệ đọng, Hoàng liên làm mát nóng ráo thấp làm thân, giúp có Đương qui vào máu mà theo kinh, vẫn dùng Thăng ma cay mát là dẫn tới bản kinh (kinh vị) dẫn mọi thuốc thẳng đến phần huyết thì mọi chứng ủng trệ đều thanh trừ vậy.
Thang Thược dược (Chứng trị chuẩn thằng phương)
Trị dạ dày tích nhiệt gây ra ung nhọt.
Dược phẩm: Xích thược, Thạch cao, Tê giác, Mạch môn đông, Mộc thông đều 2 lạng, Phác tiêu, Thăng ma, Huyền sâm, Sinh cam thảo đều 1 lạng.
Giã dập mỗi lần uống 5 đồng cân sắc uống ấm không kể lúc nào.
