Khái niệm
Ra mồ hôi ở nách còn gọi là “Dịch hãn” chỉ chứng mồ hôi ra ở hai hố nách và cục bộ dưới sườn.
Chứng này thấy ghi ở sách Y lâm thằng mặc. Các y thư khác như Trương thị y thông, Loại chứng trị tài lại gọi là “Hiếp hãn” (mồ hôi ra ở sườn). Hai loại tuy có tên gọi khác nhau nhưng thực chất cũng như nhau.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
- Dịch hãn do Can hư nội nhiệt: Có chứng ra mồ hôi ở nách nhưng không có mùi hôi, dễ mộng dễ kinh, hư phiền không ngủ được, choáng váng mệt mỏi, sắc mặt kém tươi, về chiều triều nhiệt hoặc ngũ tâm phiền nhiệt, miệng khô họng ráo, lưỡi đỏ ít rêu, mạch Huyền Tế Sác.
- Dịch hãn do Can Đởm thấp nhiệt: Có chứng ra mồ hôi ở nách có cả mùi hôi, vùng ngực khó chịu, biếng ăn, đắng miệng dính nhớt, khát không muốn uống, thân thể nặng nề mỏi mệt, tiểu tiện sẻn ít, sắc vàng, rêu lưỡi vàng nhớt mạch Huyền Sác.
Phân tích
- Chứng Dịch hãn do Can hư nội nhiệt với chứng Dịch hãn do Can Đởm thấp nhiệt: Cả hai đều có hiện tượng nhiệt nhưng khác nhau về Hư và Thực. Can ở vị trí dưới sườn, đường kinh mạch phân tán ở hai bên sườn, Đởm phụ vào Can, đường kinh mạch cũng qua sườn cho nên mồ hôi nách theo đường kinh mà tiết ra, chủ yếu trách cứ vào
Can Đởm. Lại vì Can chủ về sơ tiết tính ưa điều đạt. Nếu âm huyết suy hư hoặc thấp nhiệt ấp ủ ở trong đến nỗi đường Lạc của Can không hòa, sơ tiết không lợi mồ hôi sẽ theo kinh mạch ở dưới nách mà tiết ra, cho nên “Chư hãn nguyên lưu – Tạp bệnh nguyên lưu tê chúc có ghi “Tà ở biểu, tấu lý không vít kín, mồ hôi sẽ theo đường kinh mạch tiết ra”. Dịch hãn do Can hư nội nhiệt phần nhiều do ốm lâu, thể lực yếu hoặc mệt nhọc sắc dục quá độ, tinh huyết hao tổn, Can huyết bất túc, huyết hư không nuôi dưỡng Can nên xuất hiện Dịch hãn. Yếu điểm biện chứng là mồ hôi trong nách ra không có mùi hôi, lại thấy các hiện tượng Can hư nội nhiệt như: hay mê dễ sợ, hư phiền mất ngủ hoặc ngũ tâm phát nhiệt, miệng khô họng ráo. Điều trị nên tư âm, nhu Can thanh nhiệt, chọn dùng phương Lục vị địa hoàng hoàn và Nhất quán tiễn gia giảm. Bên ngoài thì dùng Mẩu phàn đơn mà xoa vào hố nách. Chứng Dịch hãn do Can Đởm thấp nhiệt phần nhiều do thấp nhiệt uất kết xâm phạm ở Can Đởm khiến cho Can Đởm mất sơ tiết điều đạt, thấp nhiệt theo đường kinh gầy nên. Chính như Chư hãn nguyên lưu — Tạp bệnh nguyên lưu tê chúc có ghi “Có trường hợp hai nách ra mồ hôi … lâu ngày không khỏi, đó là do thấp nhiệt lưu trú”. Yếu điểm biện chứng là nách ra mồ hôi và có mùi hôi, đồng thời kiêm chứng nhiệt uất kết ở Can Đởm như ngực khó chịu, biếng ăn, miệng đắng dính nhớt, khát không muốn uống, thân thể nặng nề, tiểu tiện vàng đỏ sẻn ít, rêu lưỡi vàng nhớt, mạch Huyền Sác. Điều trị nên thanh nhiệt lợi thấp, chọn dùng phương Long Đởm tả Can thang, bên ngoài thì dùng Mau phàn đan xoa xát vào nơi ra mồ hôi.
Chứng Dịch hãn có thể đều xuất hiện cả Hư chứng và Thực chứng nhưng trên lâm sàng chứng Hôi nách (Dịch xú) cũng thường có trường hợp do Dịch hãn ra nhiều mà có mùi hôi. Nguyên nhân bệnh thường do thấp nhiệt uất kết hoặc do di truyền gây nên. Cũng căn cứ vào loại dịch hãn do Can Đởm thấp nhiệt mà biện chứng điều trị hoặc điều trị bằng phẫu thuật.
Trích dẫn y văn
Thiếu dương kiêm nhiệt hoặc ra mồ hôi ở nách, ra mồ hôi ở sườn cần biết là thời gian giao thoa âm dương và chỗ phát tiết giao thoa của âm dương đều là chứng âm dương bất hòa, bán biểu bán lý cho uống Tiểu Sài hồ thang, uống chung với Tiêu giao tán (Hãn chứng – Loại chứng trị tài).
Do Can hư mà ra mồ hôi thì phải ngăn chặn sự sơ tiết nên dùng Bạch thược thang. Ra mồ hôi do Can gây nên, nên dùng Tảo nhân, Sơn dược (Chư bệnh nguyên lưu – Tạp bệnh nguyên lưu tê chúc).