Khái niệm
Bệnh không do chủ ý mà tự mình cắn vào đầu lưỡi gọi là Xỉ thiệt.
Xỉ thiệt với “Lộng thiệt” khác nhau. Lộng thiệt là chỉ lưỡi ở trong miệng luôn luôn thè ra và chém mép, khi phát bệnh thần chí vẫn tỉnh táo phần nhiều phát sinh ở trẻ em. Còn Xỉ thiệt là chỉ tự mình cắn vào đầu lưỡi, khi phát bệnh thì tinh thần lơ mơ vô luận là người lớn hay trẻ em, nếu bị co giật, động phong đều có thể phát sinh chứng này.
Người bình thường ngẫu nhiên cũng có lúc cắn vào lưỡi không thuộc bệnh thái không thảo luận ở mục này.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
- Nhay lưỡi do nhiệt thịnh động phong : Có chứng tự mình cắn vào đầu lưỡi, hàm răng cắn chặt, sốt cao co giật, chân tay vật vã, thậm chí uốn ván, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi đen khô nổi gai, mạch Huyền Sác.
- Nhay lưỡi do phong đàm quấy rối lên trên: Có chứng ngã lăn đột ngột, hôn mê bất tỉnh, hai mắt trợn ngược, co giật cắn vào lưỡi thậm chí chẩy máu tươi, tiểu tiện không tự chủ, chốc lát lại tỉnh, rêu lưỡi trắng nhớt, mạch Huyền Hoạt.
Phân tích
- Chứng Nhay lưỡi do nhiệt thịnh động phong với chứng Nhay liiỡi do phong đờm quấy rối lên trên: Cả hai đều do phong tà gây bệnh đều có thể xuất hiện chứng co giật động phong. Nhưng Nhay lưỡi do nhiệt thịnh động phong phần nhiều gặp ở Ôn bệnh giai đoạn cùng cực, nhiệt cực sinh phong quấy rối thanh không, len lỏi vào kinh lạc, kinh quyết liên tục kèm theo chứng nhay lưỡi. Chứng Nhay lưỡi do phong đàm quấy rối lên trên phần nhiều gặp ở khi có cơn điên giản vì là Can phong kết hợp với đờm theo khí mà nghịch lên, đờm vít lấp thanh khiếu, phong dương quấy động khi co giật thường phát sinh cắn lưỡi. Chẩn đoán phân biệt hai chứng cũng không khó khăn: loại cắn lưỡi ở trên thường kèm theo sốt cao, tinh thần hôn mê phát cuồng thuộc chứng Can kinh nhiệt thịnh động phong. Chứng cắn lưỡi loại sau thường không có hiện tượng nhiệt và co giật, vả lại phát từng cơn sau khi tỉnh lại như người bình thường. Chứng Nhay lưỡi do nhiệt thịnh động phong điều trị nên thanh nhiệt mát Can dẹp phong, chọn dùng phương Linh dương câu đằng thang, Chứng Nhay lưỡi do phong đàm quấy rối ở trên điều trị nên khư phong hóa đàm định Giản, có thể dùng Định giản trấn thống hợp tễ hợp với Yết ngô phiến hiệu quả rất tốt.
Trích dẫn y văn
- Tự cắn vào đầu lưỡi là một chứng trạng của “ Nội phong”. Sách Nội kinh viết: “Người ta tự cắn vào lưỡi là do quyết nghịch chạy lên trên, mạch khí đều đến. Thiếu âm khí đến thì cắn vào lưỡi. Thiếu dương khí đến thì cắn vào má, Dương minh khí đến thì cắn vào môi”. Cho uống Thần thánh phục nguyên thang gia giảm (Trung y lâm chứng bị yếu).
- Chất nát màu đen do cắn vào lưỡi là do tạng phủ nhiệt cực kiêm cả uế độc, người bị mụn lở giang mai hay bị bệnh này, các thứ khác ít gặp, nên dùng các phương như Tam hoàng, Ngân kiều, Thừa khí… dùng Thổ phục linh sắc uống thay nước chè nếu không hiệu quả thì giống như lời người xưa nói: Loét nát mầu đen mà luôn luôn muốn cắn vào lưỡi thì cái nát ây sẽ lan vào tận gốc mà chết (Thiệt giám biện chứng).
