Khái niệm
Mỏi bắp chân là chỉ bụng bắp chân mềm yếu vô lực.
Chứng mỏi bắp chân thấy ghi chép rất sớm trong Linh khu kinh cho là do “tủy hải bất túc” gây nên. Thích nhiệt thiên sách Tố vấn có chứng “ Hĩnh toan”. Các y gia đời sau phần nhiều xếp chứng này vào loại Hư lao, Nuy tý để thảo luận chung.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
Mỏi mắt bắp chân do Thận khí hư: Có chứng mỏi hai bắp chân, cục bộ có cảm giác như có gió thổi, lưng gối mềm yếu vô lực, kiêm chứng sắc mặt đen sạm, đoản hơi, tiểu tiện vặt nhiều lần, tiểu tiện không gọn bãi hoặc có chứng dương nuy, mạch Trầm Nhược, chất lười đỏ nhạt, rêu lưỡi trắng mỏng.
Mỗi bắp chân do Thận âm hư: Có chứng mỏi hai bắp chân và có cảm giác nóng, ngũ Tâm phiền nhiệt, đầu choáng ù tai kiêm chứng sắc mặt đỏ bừng, miệng và họng khô, ban đêm bị di tinh, mạch Tế Sác, lưỡi đỏ ít rêu.
Mỏi bắp chân do thấp nhiệt dồn xuống: Có chứng mỏi hai bắp chân và có cảm giác tức nén đau trướng, sờ vào thấy nóng, kiêm chứng sắc mậi vàng bủng có nhiều cáu nhờn như dầu, tiểu tiện sẻn đỏ, mạch Nhu Sác, rêu lưỡi vàng nhớt.
Phân tích
– Chứng Mỏi bắp chân do Thận khí hư với chứng Mỏi bắp chân do Thận âm hư: cả hai đều mỏi bắp chân do thận hư, phần nhiều do phòng lao quá độ hoặc tuổi cao tinh huyết suy kiệt, hoặc ốm lâu thể trạng yếu, hao thương khí âm của Thận tạng gây nên bệnh. Bởi vì Thận chủ xương, xương sinh tủy, tinh tủy không nuôi dưỡng đầy đủ xương ông chân cho nên bắp chân mỏi ê ẩm. Yếu điểm biện chứng của hai loại là: Chứng bắp chân mỏi do Thận khí hư thì có cảm giác mát, sợ gió, sắc mặt đen sạm, tiểu tiện không gọn bãi, mạch Nhược không Sác. Chứng Bắp chân mỏi do Thận âm hư thì có cảm giác nóng ở trong, ngũ Tâm phiền nhiệt, đầu choáng tai ù, sắc mặt đỏ bừng, mạch Tế Sác. Nói gọn lại, bắp chân mỏi kiêm hiện tượng hư nhiệt là chứng Thận âm hư, Bắp chân mỏi kiêm hiện tượng hư hàn là chứng Thận khí hư. Điều trị Thận khí hư nên ích khí bổ Thận, cho uống Đại Thỏ ty tử hoàn. Điều trị Thận âm hư nên dục âm bổ Thận kiêm thuốc tiết bỏ tướng hỏa nhẹ nhàng, cho uống Tri Bá địa hoàng hoàn.
– Chứng mỏi bắp chân do thấp nhiệt dồn xuống: Chứng này phần nhiều do cảm nhiễm tà khí thủy thấp gây nên “ Tổn thương do thấp, bên dưới bị trước” (Tố vấn, Thái dương Dương minh luận). Thấp trọc ngấm vào trong da thịt không được dồn ra ngoài, hóa nhiệt hại khí hao âm khiến cho tinh tủy khó mà đầy đủ cho nên thấy mỏi bắp chân. Yếu điểm biện chứng là bắp chân mỏi kiêm cảm giác nén ép trướng đau, sờ vào thấy nóng, mặt vàng như cáu nhờn có dầu, mạch Nhu Sác, rêu lưỡi vàng nhớt. Điều trị nên thanh lợi thấp nhiệt kèm theo thuốc lý khí hoạt huyết, cho uống Đương quy niêm thống thang.
Mỏi bắp chân là một chứng nội thương, phần nhiều là hư chứng, vả lại lâm sàng phần nhiều cùng xuất hiện với các chứng hậu hư tổn khác. Điều trị chỉ có thể dùng biện pháp dịu dàng, cẩn thận dùng các loại công phạt.
Trích dẫn y văn
Chứng dịch thoát, xương co duỗi kém, sắc yểu. Não tủy tiêu thì mỏi bắp chân, tai ù (Linh khu – Quyết khí thiên).
Tủy hải bất túc thì đầu choáng tai ù, hoa mắt, mỏi bắp chân, mắt không nhìn thấy gì, mệt mỏi muốn nằm yên ( Linh khu – Hải luận thiên).
Thận mắc nhiệt bệnh, trước tiên đạu lưng mỏi bắp chân, khát nước uống nhiều, mình nóng… (Tố vấn – Thích nhiên thiên).
Như người mắc bệnh tinh trọc lại kiêm mỏi bắp chân và lưng co cứng, biết là bệnh ở Thận (Tạp bệnh nguyên lưu tê chúc – Hư tổn lao sái nguyên lưu).