Yêu thống (đau lưng) là bệnh thường gặp ở người lao động nặng, triệu chứng chính là đau vùng thắt lưng. Nguyên nhân bệnh thường do nội thương và được xem là chủ yếu. Các đường kinh mạch vận hành đi qua vùng lưng nhiều nhất; có khi do hàn thấp gây bệnh vì tà khí hàn thấp làm thương đến mạch, thấp khí và hàn khí ngưng kết làm trở trệ khí huyết, thường đưa đến việc đau lưng. Như Cao Sĩ Tông nói: “Yêu (vùng thắt lưng) là nơi mà túc tam dương mạch và kỳ kinh bát mạch đi lên…”. Tất cả đều quan hệ tới thắt lưng và làm cho đau lưng. Có khi do ngã, do gắng sức đưa đồ nặng lên cao làm tổn thương đến sự vận hành kinh mạch khí huyết, ứ huyết lưu lại làm cho đau lưng.
Nội kinh viết: Mạch hành mạc làm cho con người đau lưng không cúi ngửa được, ngửa lên thì sợ ngã, đó là do đưa vật nặng lên làm thương đến thắt lưng. Có khi do phòng lao quá độ, hoặc tuổi cao thân thể suy yếu, thận khí hư tổn. Thắt lưng là phủ của thận, khi thận hư nhiều thì sẽ đưa đến bệnh đau lưng. Nói tóm lại, nhân tố căn bản đưa đến bệnh đau lưng là do thận hư. Nếu không do tiền đề thận hư, cho dù có tà khí phong hàn thấp nhiệt cũng khó gây nên chứng đau lưng được.
Sách Chứng trị chuẩn thằng viết: “Có phong, có thấp, có hàn, có nhiệt, có chân thương, có ứ huyết, có khí trệ, có đàm tích, tất cả chi là tiêu; chính thận hư mới là bản”.
TRỊ LIỆU
Trên lâm sàng thường điều trị thể do thận hư, phong thấp ứ huyết là chủ rồi tùy chứng gia giảm để trị.
Đau lưng do thận hư
Chứng trạng : Đau ngấm ngầm kéo dài không hết, từ thắt lưng đến đùi bị buốt, mệt mỏi, đầu choáng váng, không chịu khó làm việc, kèm theo tiểu dầm, tiêu chảy, ăn kém, mình gầy, mạch tế sác hoặc tế nhược vô lực, lưỡi đỏ, nên phân biệt rõ âm dương rồi châm và thuốc cùng thực hiện.
Phép trị: Nếu thận âm hư thì tư âm bổ thận, nếu thận dương hư thì ôn bổ thận dương.
Xử phương và phép châm cứu: Châm thận du 5 phân, mệnh môn 3 phân, yêu dương quan 3 phân, chí thất 3 phân, tất cả đều bổ. Khi thận âm hư châm mà không cứu, nếu thận dương hư thì sau khi châm cứu thêm, lưu kim 20 phút.
Phép gia giảm : Nêu là người suy yếu, châm thêm bổ khí hải và quan nguyên đều 5 phân; châm tam âm giao 3 phân tiền bổ hậu tả, sau khi châm cứu 5 tráng. Ngoài ra nên uống kèm phương tễ của đông y nhằm giúp cho sự trị liệu. Nếu muốn tư thận âm uống Lục vị địa hoàng thang gia ngưu tất, thỏ ty tử, quy bản giao nhằm ích cho thuỷ. Nếu bổ thận dương có thể uống Thận khí thang (hoàn) hợp với Thanh nga hoàn, nhằm làm tráng hoả.
Đau lưng do hàn thấp
Chứng trạng : Bệnh khởi lên rất nhanh, sự đau đớn khá nặng, đau buốt, co rút không thể cúi ngửa, thắt lưng có cảm giác lạnh như ngồi trong chiếc thuyền, kéo lan đến đùi chân, mỗi khi gặp khí trời thay đổi thì đau nặng hơn, mạch khẩn hoặc nhu, lưỡi nhạt, rêu trắng.
Phép trị: Trục hàn khử thấp, thông kinh hoạt lạc, củng cố thận khí,
Xử phương và phép châm cứu: Châm bổ thận du 3 phân, cứu 3 tráng; tả yêu dương quan 3 phần, cứu 3 tráng; tả yêu du 3 phân, cứu 2 tráng; tả uỷ trung 1 thôn, không cứu, lưu kim 20 phút.
Phép gia giảm : Nếu đau xuống đến dưới xương cùng châm thêm bổ bạch hoàn du từ 5 phân đến 1 thôn, bổ hoàn khiêu từ 1 thốn đến 1 thôn 5 phân, bổ thừa phù từ 5 phân đến 1 thôn, bổ thượng liêu 3 phân, sau khi châm cứu tất cả 3 tráng.
Đau lưng do huyết ứ
Chứng trạng: Đau như kim châm vào bộ vị, đau cố định, không đè tay vào được, không trở mình được, thậm chí có thể có khối sưng lên, đêm ngủ không an, mạch sáp, lưỡi tím.
Phép trị: Hoạt huyết khứ ứ, lý khí chỉ thống.
Xử phương và phép châm cứu: Châm bổ thận du 3 phân, châm yêu dương quan 3 phân, bổ yêu du 3 phân, châm tả uỷ trung 1 thốn, tả nhân trung 3 phân, tả dương lăng tuyền 1 thốn, tả chi câu 3 phân. Trừ nhân trung ra, cứu các huyệt này 3 tráng.
Phép gia giảm : Nếu do ứ huyết ngưng trệ kèm theo đau vùng bụng, châm thêm khí hải, quan nguyên, đại trường du, tiểu trường du, tất cả châm từ 5 phân đến 1 thốn, tiền bổ hậu tả, châm tả túc tam lý, thừa sơn 1 thôn.
CẤM KỴ
Nếu bị thận hư mà đau lưng thì nên kiêng việc giao hợp. Nếu đau lưng do hàn thấp thì nên giữ cho ấm.
GHI CHÚ
Châm cứu trị bệnh này mang đến kết quả khá tốt, nhất là đối với chứng do hàn thâp và huyết ứ.
Y ÁN
Ông Chu Văn Q… 45 tuổi, làm ruộng.
Khám lần 1 (1 tháng 5): Bệnh nhân vì bị mắc mưa làm cho thắt lưng bị đau, không uốn lưng được, hoạt động bị hạn chế, không lao động được, đến nay đã hơn 20 ngày, uống thuốc vô hiệu, xin được châm cứu, mạch khẩn lưỡi đỏ nhạt, rêu mỏng. Đây thuộc chứng hàn thấp ngưng trệ, kinh mạch bị tý và bị trở.
+ Phép trị: Ôn thận khu hàn khứ thấp thông lạc.
+ Xử phương : Châm tả thận du 5 phân, tả uỷ trung 5 phân, dùng ống hút 10 phút.
Khám lần 2(11 tháng 5): Sau khi châm lần đầu chứng đau lưng giảm nhiều, hôm nay do lao động lại bị tái phát, nhưng lần này thì nhẹ. Châm như cũ.
+Xử phương: Châm bổ thận du 3 phân, tả uỷ trung 1 thôn; tả yêu dương quan, yêu du đều 3 phân. Dùng ống hút nơi huyệt thận du, lưu kim 10 phút. Châm thêm một lần nữa thì khỏi hẳn.
