TÊN KHÁC: hormon kích thích sinh dục, gonadotropin, gonadotrophin.
Folliculostimulin(hormon kích thích nang trứng): là hormon kích thích nang trứng hoặc folliculotrophin, hoặc gonadotrophin Viết tắt theo tiếng Anh: FSH: follicle-Stimulating Hormone – hormon kích thích nang trứng).
Luteinostlmulin(hormon kích thích hoàng thể): hoặc hormon hoàng thể hoá, hoặc gonadotrophin Viết tắt theo tiếng Anh: LH: Luteinizing Hormone- hormon kích thích hoàng thế).
NGUỒN GỐC: một số tế bào của thuỳ trước tuyến yên sản xuất ra cả hai loại hormon kể trên (LH và FSH), một số tế bào khác của tuyến này chỉ sản xuất một trong hai loại.
TÁC DỤNG VÀ ĐIỀU HOÀ
Folliculostimulin (FSH):ở phụ nữ, FSH có tác dụng kích thích sự hình thành những nang trứng của buồng trứng, hiệp đồng với luteinostimulin và những estrogen (tuỳ theo các giai đoạn của chu kỳ kinh nguyệt), ở nam giới, FSH kích thích quá trình sinh tinh (tạo tinh trùng) thông qua tác động tối những tế bào Sertoli của tinh hoàn.
Luteinostimulin (LH): ở phụ nữ, LH kích thích buồng trứng bài tiết các hormon estrogen và progesteron (tuỳ theo các giai đoạn của chu kỳ kinh nguyệt). LH cũng tác động tới quá trình nang trứng chín, tối sự rụng trứng, và hình thành hoàng thể. ở nam giới, LH kích thích các tế bào kẽ của tinh hoàn (tế bào Leydig) sản xuất testosteron và do đó còn được gọi là ICSH(tiếng Anh: Interstitial-Cell-Stimulating-Hormone – hormon kích thích tế bào kẽ).
Vùng dưới đồi thị kích thích sự bài tiết LH và FSH qua trung gian bởi gonadorelin LH-RH (tiếng Anh: Luteinizing Hormone-Releasing Hormone- hormon giải phóng hormon kích thích hoàng thể). Vào cuối giai đoạn nang trứng của chu kỳ kinh nguyệt, buồng trứng tăng tiết estrogen làm cho các gonadostimulin được giải phóng vào tuần hoàn máu, có thể thông qua trung gian bởi tác động của LH-RH. Ớ đây cũng có một cơ chế điều hoà trợ động (điều hoà phản hồi) tuyến yên-tuyến sinh dục: khi hàm lượng các hormon sinh dục tăng lên sẽ kìm hãm sự bài tiết các gonadostimulin, ngược lại hàm lượng hormon sinh dục giảm lại kích thích bài tiết gonadostimulin.
Sử dụng testosteron hoặc các estrogen-progesteron (các thuốc tránh thai uông) sẽ ức chế sự bài tiết các gonadostimulin (LH và FSH).
HÀM LƯỢNG TRONG HUYẾT TƯƠNG: hàm lượng các gonadostimulin trong huyết tương nhiều hơn gấp đôi ở tuổi dậy thì. Ở nữ giới, đỉnh bài tiết của hormon này xuất hiện vào lúc rụng trứng và hàm lượng tăng rõ rệt sau thời kỳ mãn kinh (tự nhiên hoặc nhân tạo). Ở nam giới hàm lượng các gonadostimulin tăng lên sau tuổi tắt dục.
GIẢM BÀI TIẾT: trong trường hợp nhược năng tuyến sinh dục thứ phát.
TĂNG BÀI TIẾT: trong trường hợp ưu năng tuyến sinh dục thứ phát. Ớ nữ giới thấy trong hội chứng vô kinh-tiết sữa (tăng LH, với FSH bình thường hoặc thấp), hội chứng Turner, hội chứng Stein-Leventhal (hàm lượng LH cao, với FSH bình thường hoặc giảm). Ớ nam giới, thấy trong hội chứng Klinefelter (hàm lượng LH cao, với testosteron thấp).
ĐỊNH LƯỢNG CÁC GONAD0STIMULIN TRONG NƯỚC TlỂU: có thể định lượng các gonadostimulin toàn phần trong nước tiểu 24 giờ (bằng tác động tối buồng trứng của chuột nhắt chưa dậy thì) hoặc định lượng LH và FSH riêng rẽ. Lượng gonadostimulin bài tiết ra nước tiểu thấp nhất ở trước tuổi dậy thì. Lượng bài tiết gonadostimulin trong nước tiểu ở nam và nữ giống nhau, tuy nhiên ở nữ giới thì có những biến động trong chu kỳ kinh nguyệt.
- Tăng: ở phụ nữ sau tuổi mãn kinh, ở nam giới sau tuổi tắt dục, trong những trường hợp nhược năng tuyến sinh dục nguyên phát, trong hội chứng
- Giảm: trong những trường hợp nhược năng tuyến sinh dục thứ phát, nhược năng tuyến yên (trong thực tế, không bài tiết gonadostimulin ra nước tiểu), chứng chán ăn tâm thần (bài tiết rất thấp).
THỬ NGHIỆM TEST KÍCH THÍCH (trong trường hợp giảm bài tiết):
- Thử nghiệm kích thích bằng gonadorelin (LH-RH): cho phép đánh giá mức dự trữ các gonadostimulin (LH và FSH) của tuyến yên, những gonadostimulin này được định lượng trước khi tiêm tĩnh mạch gonadorelin 100 pg, và định lượng sau khi tiêm cứ 20 phút một lần. Hàm lượng các gonadostimulin huyết tương tăng lên trong trường hợp nhược năng tuyến sinh dục thứ phát có nguồn gốc dưới đồi thị, nhưng không tăng trong trường hợp nhược năng tuyến sinh dục thứ phát do nguồn gôc tuyến yên. Trong hội chứng Stein-Leventhal thấy hàm lượng LH huyết tương tăng bùng phát.
- Thử nghiệm (test) kích thích bằng clomifen: cho đối tượng sử dụng clomifen (100 mg/ngày) liền trong 5 ngày, bình thường sẽ làm tăng trên 50% hàm lượng LH trong huyết tương. Mức tăng dưới 50% là dấu hiệu của nhược năng tuyến sinh dục có nguồn gốc dưới đồi thị.
