Khái niệm
Trên lưỡi không có rêu, sáng bóng, sạch sẽ, thậm chí như mặt gương gọi là chứng Lưỡi sáng bóng (Thiệt quang), cũng gọi là “Kính diện thiệt”, “Quang hoạt thiệt” “Quang huỳnh thiệt” “Quang bác thiệt”, “Quang hồng nhu nôn thiệt”.
Lưỡi sáng bóng không có rêu là dấu hiệu bệnh tình nguy hiểm, khi biện chứng nên khai thác cho cặn kẽ không được sai lầm.Chứng hậu thường gặp
- Lưỡi sáng bóng do Vị âm khô cạn: Có chứng lưỡi đỏ hoặc tía mà sáng bóng, tân dịch ở bề mặt lưỡi thiếu thôn nhất là giữa lưỡi, phiền khát không yên, kém ăn hoặc biết đói mà không ăn được, nôn khan, gây nấc, hoặc đau vị quản cơ bắp nóng rát, sốt nhẹ, đại tiện khô kết, thậm chí Ế cách, Phiên vị mạch Tế Sác vô lực.
- Lưỡi sáng bóng do Thận âm muốn kiệt:Có chứng lưỡi tía hoặc hồng mà sáng bóng, sắc khô khan không tươi, sờ vào không thấy tân dịch, thể lưỡi quắt nhỏ, yết hầu khô ráo sắc mặt tiều tuy, hình thể gầy còm, đầu choáng mắt hoa trong tai như tiếng ve kêu, nặng tai hoặc tai điếc, sắc răng như xương khô, răng lung lay muốn rụng, lưng gối yếu mỏi hai chân rã rời, ngũ tâm phiền nhiệt, triều nhiệt mồ hôi trộm, mạch Trầm Tế Sác.
- Lưỡi sáng bóng do khí âm đều hư:Có chứng lưỡi đỏ nhạt mà sáng bóng, khô mà ít tân dịch hoặc hoàn toàn không có tân dịch, kiêm chứng tinh thần uể oải, mệt nhọc yếu sức, thiểu hơi biếng nói, tiếng nói thấp khẽ, không biết đói, không thích ăn, giấc ngủ không sâu, khát nước, họng khô môi ráo, mắt trũng, da dẻ khô khan thậm chí nổi vẩy khô, mạch Hư vô lực hoặc Tế Sác vô lực.Lưỡi sáng bóng do khí huyết đều hư:Có chứng lưỡi trắng nhợt mà sáng bóng, thường xuất hiện mặt nhợt hoặc vàng bủng, móng chân tay trắng nhợt, đầu choáng mắt hoa hồi hộp, mất ngủ, mệt mỏi yếu sức, thiểu khí biếng nói, tiếng nói thấp khẽ, chân tay tê dại, ăn uống kém, đại tiện lỏng nhão, tiểu tiện trong dài, mạch Trầm Tế vô lực.
Phân biệt
- Chứng Lưỡi sáng bóng do Vị âm khô cạn với chứng Lưỡi sáng bóng do Thận âm sắp kiệt: Đều là do âm dịch cạn kiệt do hư chứng, bệnh cực kỳ nghiêm trọng, Nguyên nhân do hãn hạ thái quá hoặc ốm lâu lỡ cơ hội điều trị hoặc ôn bệnh tà nhiệt quấy phá lâu ngày hoặc uống quá nhiều thuốc ôn táo hại âm, hoặc bị mất huyết thương tinh khiến cho âm dịch ở Vị và Thận hư kiệt không làm tươi tốt lên lưỡi đến nỗi lưỡi tía đỏ mà sáng bóng, khô ráo không tân dịch đúng như sách Thiệt giám biện chứng viết: “Sắc đỏ tía không rêu, không có nốt mà khô ráo đó là âm hư thuỷ cạn”. Yếu điểm chẩn đoán phân biệt là: chứng lưỡi sáng bóng do Vị âm khô cạn thì sắc lưỡi đỏ tươi mà khô, nhất là giữa lưỡi càng khô nặng. Chứng Lưỡi sáng bóng do Thận âm muốn kiệt sắc lưỡi khô khan không tươi. Loại trên phần nhiều kiêm chứng miệng ráo môi xe, da dẻ nóng rát mạch Tế Sác vô lực. Loại sau phần nhiều kiêm chứng họng khô miệng đau sốt nhẹ, gò má đỏ, ngũ tâm phiền nhiệt, triều nhiệt mồ hôi trộm, mạch Trầm Tế mà Sác. Vị chủ nạp ưa nhuận ghét táo lấy giáng làm hoà. Vì Vị âm bất túc hoặc khô cạn tất ảnh hưởng đến công năng nạp và giáng. Từ đó mà có thể đồng thời biểu hiện các chứng biết đói mà không ăn được hoặc ăn vào thì oẹ nôn khan gây nấc hoặc đau bụng hoặc phiên vị… Thận âm hư thì xuất hiện chứng thuỷ không giúp hỏa, tướng hỏa vọng động kiêm các chứng đầu choáng mắt hoa, tai ù tai điếc, mất ngủ di tinh, sắc mặt tiều tuy, hai chân yếu liệt, răng lung lay và rụng tóc. Chứng Lưỡi sáng bóng do Vị âm khô cạn điều trị nên tư dưỡng Vị âm có thể dùng các phương ích Vị thang hoặc dùng Trích Cam thảo thang bỏ Khương, Quế gia Thạch hộc tươi, nước mía, Mạch đông, Chứng lưỡi sáng bóng do Thận âm muốn kiệt điều trị nên tư bổ Thận âm có thể dùng Thập toàn cam hàn cứu bổ thang hoặc Tả quy ẩm.
- Chứng Lưỡi sáng bóng do khí âm đều hư với chứng Lưỡi sáng bóng do khí huyết đều hư: Loại trên thường gặp ở nhiệt bệnh cấp tính thời kỳ cuối hoặc là ở một số bệnh mạn tính trong quá trình tật bệnh mang tính chất tiêu hao, thương âm hao khí khiến cho lưỡi mất đi cái khí sưởi âm, ướt nhuận cho nên biểu hiện lưỡi đỏ nhạt mà sáng bóng, Loại sau phần nhiều do Tỳ Vị tổn thương, ăn uống không mạnh, khí huyết không có gì để hóa sinh, bệnh lâu ngày mà khí huyết đều hư, chất lưỡi không được nhu dưỡng, rêu lưỡi dần dần tróc đi, rêu mới không mọc kịp thời dẫn đến toàn thể lưỡi trắng nhợt mà bóng trơn, Loại này thường gặp ở trường hợp mất huyết quá nhiều hoặc Tỳ VỊ hư yếu, nguồn sinh hóa bất túc hoặc phụ nữ sau khi đẻ. Hai chứng nói trên tuy đều biểu hiện lâm sàng là khí hư như “ mệt mỏi yếu sức, thiểu hơi biếng nói, tiếng nói thấp khẽ, mạch hư vô lực., nhưng loại khí âm đều hư còn kiêm cả hiện tượng hao thương tân dịch, có các chứng khát nước họng khô, môi ráo mắt trũng, da dẻ khô khan thậm chí tróc vẩy, tiểu tiện sẻn ít, mạch Hoạt Sác, Chứng khí huyết đều hư thì kiêm dấu hiệu huyết hư như các chứng: sắc mặt vàng bủng hoặc trắng nhợt, hồi hộp choáng váng, móng tay chân trắng nhợt, mạch Tế, Tan dịch với huyết dịch tuy đều cùng một nguồn nhưng chứng trạng bất túc thì rõ ràng khác nhau, lâm sàng vẫn phải phân biệt cho rõ, Chứng Lưỡi sáng bóng do khí âm đều hư điều trị nên ích huyết dưỡng âm, thường dùng Sinh mạch tán. Chứng Lưỡi sáng bóng do khí huyết đều hư điều trị nên kiện Tỳ dưỡng Vị bổ khí để sinh huyết, dùng phương Thập toàn cam ôn cứu bổ thang.
Tóm lại, vô luận là nội thương hay ngoại cảm, nếu xuất hiện chứng lưỡi sáng bóng nói lên âm dịch ở Thận và Vị cạn kiệt, sắc lưỡi phần nhiều đỏ hoặc tía. Nếu là âm khuy khí hư, sắc lưỡi đỏ nhạt mà sáng bóng. Nếu là khí huyết đều hư sắc lưỡi trắng nhợt mà sáng bóng. Những điều giới thiệu trên đây đều là chứng hậu nguy nặng phải nhanh chóng xem xét chứng bệnh và điều trị, dốc toàn tâm toàn ý mà xử lý may ra cứu vãn trong muốn một.
Trích dẫn y văn
Nếu trong lưỡi đột ngột có một mảng bóng như gương, không có rêu mà đỏ sẫm, đó là tân dịch từ Tỳ Vị và Bao lạc hao tổn lớn mất khả năng tưới tắm. Cũng có khi do ứ huyết ở trong Vị, người vô bệnh hoặc bệnh khỏi mà thấy loại rêu lưỡi này phải nên sơ tiêu ứ tích không được chỉ nhằm vào tư dưỡng tân dịch… nếu Bao lạc có đơm ngưng kết, Mệnh môn có khí lạnh ẩn náu thì bề mặt lưỡi có khi nổi mảng sáng bóng bằng phẳng như gương (Biện thiệt chỉ nam – Sát thiệt biện chứng trị giám biệt).
Chứng thấp nhiệt qua 4 -5 ngày rất khát vùng ngực khó chịu muốn chết, nôn khan liên tục, mạch Tế Sác, lưỡi bóng như gương, Vị dịch bị cướp đoạt đờm hỏa xông lên nên dùng Tây qua chấp, Kim chấp, Tiên sinh địa chấp, Cam giá chấp lấy nước rồi lấy uất kim, Mộc hương, Hương phụ mài ra cho uống (Ôn nhiệt kinh vĩ – Tiết sinh bạch thấp nhiệt bệnh thiên).
