Lưỡi cứng, rắn – Triệu chứng bệnh Đông y

Khái niệm

Thể lưỡi cứng rắn, hoạt động không linh hoạt, tiếng nói khó phát âm gọi là chứng “Thiệt cường”.

Chứng này sách Nội kinh vốn gọi là “Thiệt bản cường” như Tố vấn – Chí chân yếu đại luận viết: “Quyết âm tư thiên phong dâm nó thắng, dân mắc bệnh… gốc lưỡi cứng”.Đời sau gọi rút lại là “Thiệt cường” hoặc các bệnh danh khác như “Thiệt sắc”, “Thiệt tắc”.

Chứng Lưỡi cứng với chứng “Thiệt quyển” có điểm cộng đồng là hoạt động thiếu linh hoạt nhưng Lưỡi cứng là do bản thân lưỡi cứng thẳng và rắn, còn “Thiệt quyển” là bản thân lưỡi cuốn lại không linh hoạt, về nguyên nhân bệnh thì giống nhau nhưng biểu hiện thì khác nhau.

Phân biệt

Chứng hậu thường gặp

• Lưỡi cứng do phong đàm ngăn trở: Chứng này thường gặp ở trúng phong. Vì bộ vị phong đàm ngăn trở không tập trung một nơi cho nên chứng trạng nặng nhẹ cũng có khác nhau. Nếu trúng kinh lạc thì chỉ thấy các triệu chứng miệng mắt méo xếch hoặc bán thân bât toại nhưng thần chí vẫn tỉnh táo, lưỡi cứng khó nói phải gắng sức mới thè đựơc ra hoặc lưỡi lệch về một bên, mạch phần nhiều Phù Huyền Khẩn Hoạt. Nếu trúng tạng phủ phần nhiều đột nhiên ngã lăn, bất tỉnh nhân sự, trong họng có tiếng đờm cò cử, hàm răng cắn chặt, lưỡi cũng cứng rắn khó thè ra, nuốt không được, mặt đỏ thở thô mạch Huyền Khẩn.
• Lưỡi cứng do nhiệt vào Tâm bao: Thường do nhiệt tà ôn bệnh không khỏi, nội hám Tâm bao có các chứng sốt cao, tinh thần hôn mê, nói sảng lưỡi cứng, chất đỏ tía gò má đỏ, lòng trắng mắt đỏ, mạch phần nhiều Hồng Đại Hoạt Sác.

Phân tích

• Chứng Lưỡi cứng do phong đàm ngăn trở: Cổ đại có lý thuyết ngoại phong trực trúng rất ít gặp mà thực tế tuyệt đại đa số là do lý nhiệt sinh phong kiêm đàm khí nghịch lên ngăn trở kinh lạc quấy rối thần minh gân nên bệnh cho nên đặc điểm là nội phong. Trúng lạc là do tà xâm phạm còn nông cho nên chứng trạng chỉ ở cục bộ, miệng mắt méo xếch, lười cứng khó nói chứng trạng toàn thân gần như người bình thường. Điều trị nên khư phong hóa đàm hoạt lạc dùng Khiên chính tán hoặc Chuyển thiệt cao. Trung kinh lạc phần nhiều do đường kinh lớn bị ngăn trở, khí huyết không thư sướng cho nên một bên thân thể bất toại, lưỡi cứng khó nói, phát âm ú ớ không rõ, ăn uống đôi khi có hiện tượng bị sặc nhưng thần chí vẫn tỉnh táo nên mới nói: “Bên ngoài không có biểu chứng lục kinh, bên trong không có ngăn cách về nhị tiện”. Điều trị nên dưỡng huyết tán phong có thể chọn dùng Đại Tần giao thang hoặc dùng phép bình Can dẹp phong chọn dùng Linh dương câu đằng thang. Trúng tạng phủ thì do chính khí thất thủ, tà khí xâm lấn vị trí trọng yếu, thần minh mất chỗ dựa cho nên xuất hiện hôn mê, họng có tiếng đờm khò khè, hàm răng cắn chặt. Nếu vạch miệng ra thì thấy lưỡi phần nhiều cứng rắn và rụt, khi cần thiết có thể dùng dụng cụ để cậy chống nghẹt thở. Trước tiên dùng phép khai khiếu quét đờm chọn dùng Tô hợp hoàn hoặc Địch đờm thang đợi qua cơn hiểm nghèo có thể dùng các phương Tư thọ giải ngữ thang, Bổ dương hoàn ngũ thang…
• Chứng Lưỡi cứng do nhiệt vào Tâm bao: Ôn là dương tà chuyển biến rất nhanh, nghịch truyền Tâm bao thì bệnh có thể sốt cao rất nhanh dẫn đến hôn mê, lưỡi cứng, cấm khẩu, chất lưỡi đỏ tía, đây là Bao lạc bị tà phải nhanh chóng thanh Tâm khai khiếu có thể chọn dùng An cung ngưu hoàng hoàn. Nếu nhiệt bệnh không lui, Trường Vị kết nhiệt, nhiệt kết tiện bí, lý nhiệt không có lối thoát thúc ép lên Tâm bao, rêu lưỡi phần nhiều vàng lưỡi khô và ít tân dịch, chất lưỡi đỏ nên dùng phép rút củi đáy nồi cho uống Ngưu hoàng Thừa khí thang. Bị Ôn bệnh kéo dài, triều nhiệt không lui âm dịch cạn dần, Can phong nội động có chứng kinh quyết hôn mê phiền táo, lưỡi cứng giống như bị rút ngắn, chỉ có thể dùng phép tăng dịch dục âm dẹp phong cho uống Tam giáp phục mạch thang.

Trích dẫn y văn

Lưỡi đỏ mà cứng rắn không nói được là dấu hiệu chết (Tứ chẩn quyết vi – Vọng chẩn)

Người mập, gốc lưỡi cứng rắn điếu trị theo thấp đờm; người gầy, gốc lưỡi cứng rắn điều trị theo Tâm hỏa(Trương thị y thông – Trung phong môn)

Nếu Tỳ thổ bất túc đờm dãi úng thịnh mà khó nói đó là đờm hỏa úng tắc ở trên, khí hư không tươi tốt lên trên cho nên lưỡi không linh hoạt nên dùng Lục quân tử gia Tinh, Hương, Xương, Viễn, Chỉ thực, Trúc nhự. Nếu miệng mắt méo xếch không nói được, gặp phong hàn thì chân tay co giật mạch Phù mà Khẩn, đây là Thủ Túc Dương minh kinh bị hư phong xâm lấn cho uống Tần giao thăng ma thang (Sách đã dẫn).

Kinh đờm vít tắc gốc lưỡi cứng rắn, nói năng không chuẩn cho uống Chính thiệt tán gia Bạc hà (Sách đã dẫn).

Tỳ hoãn, lưỡi cứng không nói được, bán thân bất toại uống Giải ngữ thang (Sách đã dẫn).