Hội chứng kích hoạt tế bào mast (MCAS) là một tình trạng gây ra việc giải phóng một lượng hóa chất không phù hợp từ tế bào mast vào cơ thể. Điều này gây ra các triệu chứng dị ứng và một loạt các triệu chứng khác.
Hội chứng kích hoạt tế bào mast là gì?
Hội chứng kích hoạt tế bào mast, còn được gọi là MCAS hoặc rối loạn kích hoạt tế bào mast, là một tình trạng gây ra việc giải phóng lượng lớn hóa chất từ tế bào mast vào cơ thể. Việc giải phóng hóa chất này gây ra nhiều triệu chứng khác nhau.
Tế bào mast là các tế bào máu thuộc hệ miễn dịch. Chúng giúp bạn chống lại nhiễm trùng, nhưng cũng liên quan đến phản ứng dị ứng. Tế bào mast sống lâu hơn so với các tế bào bình thường, phát triển trong tủy xương, đường tiêu hóa, da và đường hô hấp.
Khi bạn tiếp xúc với chất gây dị ứng hoặc chất kích ứng, tế bào mast giải phóng các chất hóa học được gọi là chất trung gian gây ra phản ứng của cơ thể với chất đó. Một số hóa chất được giải phóng ngay lập tức, một số khác cần thời gian lâu hơn.
Ở người khỏe mạnh, những hóa chất này giúp bảo vệ và chữa lành cơ thể. Tuy nhiên, ở người bị hội chứng kích hoạt tế bào mast, chúng gây ra các triệu chứng khó chịu.
Đôi khi tế bào mast có thể bị kích hoạt hoặc tác động bởi những yếu tố như:
- Nhiễm trùng
- Thuốc
- Nọc côn trùng
- Nọc rắn
- Mùi hương
- Căng thẳng
- Tập thể dục
- Thức ăn
Những người mắc hội chứng kích hoạt tế bào mast có thể gặp nhiều triệu chứng dị ứng và nhiều đợt phản vệ mà không rõ nguyên nhân.
Hội chứng kích hoạt tế bào mast so với Bệnh mastocytosis
Đôi khi hội chứng kích hoạt tế bào mast bị nhầm lẫn với bệnh mastocytosis. Cả hai đều là các dạng bệnh về tế bào mast, nhưng chúng là những tình trạng khác nhau.
Mastocytosis. Mastocytosis là một bệnh hiếm gặp trong đó tế bào mast dư thừa tụ lại ở các cơ quan trong cơ thể như lá lách, gan, ruột và da. Điều này thường do các thay đổi di truyền làm cho tế bào mast tự sinh sản nhiều hơn.
Điều này khiến bạn có quá nhiều tế bào và gây ra sự giải phóng hóa chất ngẫu nhiên, có thể làm cơ thể bạn quá tải và gây bệnh. Những tế bào này có thể phát triển nhanh, rất nhạy cảm và liên tục giải phóng hóa chất một cách ngẫu nhiên.
Bệnh hiếm gặp này có thể gây ra các khối u da và một rối loạn máu gọi là bệnh bạch cầu.
Hội chứng kích hoạt tế bào mast. Tình trạng này không gây ra sự tập trung của các tế bào dư thừa trong cơ quan. Thay vào đó, nó xảy ra khi các tế bào mast giải phóng quá nhiều hóa chất và gây ra các triệu chứng dị ứng này.
Nguyên nhân gây ra hội chứng kích hoạt tế bào mast?
Hội chứng kích hoạt tế bào mast có thể là nguyên phát, thứ phát hoặc vô căn, tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra nó.
Rối loạn nguyên phát của tế bào mast
Các rối loạn nguyên phát của tế bào mast thường xảy ra khi có vấn đề với tế bào mast hoặc các tế bào tiền thân của nó, dẫn đến sự sản xuất dư thừa tế bào mast. Vấn đề này có thể xảy ra khi có đột biến trong một gen gọi là KIT.
Những rối loạn nguyên phát này bao gồm mastocytosis, hội chứng kích hoạt tế bào mast đơn dòng (MMAS), u sarcoma tế bào mast, bệnh bạch cầu tế bào mast và u mastocytoma.
Rối loạn thứ phát của tế bào mast
Rối loạn thứ phát của tế bào mast xảy ra khi cơ thể gặp phải một tác nhân kích thích gây ra việc sản xuất quá nhiều tế bào mast. Các tác nhân này có thể:
- Liên quan đến kháng thể IgE như thức ăn, thuốc hoặc nọc độc.
- Không liên quan đến kháng thể IgE như thuốc, hoạt động thể chất, căng thẳng hoặc nhiễm trùng.
Hội chứng kích hoạt tế bào mast vô căn
Không ai biết chính xác nguyên nhân gây ra loại hội chứng kích hoạt tế bào mast này. Nó được gọi là vô căn vì không do bệnh khác gây ra hoặc không liên quan đến một nguyên nhân hoặc dị ứng rõ ràng nào.
Những người mắc hội chứng này có thể gặp khó khăn trong việc xác định chính xác điều gì kích hoạt phản ứng dị ứng. Các tác nhân mới có thể xuất hiện liên tục.
Triệu chứng của MCAS
Nhiều triệu chứng khác nhau có thể ảnh hưởng đến nhiều hệ thống cơ thể cùng một lúc. Những triệu chứng này có thể xảy ra sau khi ăn thực phẩm, ngửi một số mùi hương, tập thể dục và hơn thế nữa.
Một số triệu chứng chính bao gồm:
- Sưng tấy
- Ngứa
- Phát ban
- Viêm
- Nôn mửa
- Đau mãn tính
- Đỏ mặt
- Tiêu chảy
- Táo bón
- Đổ mồ hôi
- Đau bụng
- Mệt mỏi
Các triệu chứng thần kinh của hội chứng kích hoạt tế bào mast
MCAS cũng có thể gây ra các triệu chứng liên quan đến não và hệ thần kinh, bao gồm:
- Vấn đề về trí nhớ
- Đau đầu
- Vấn đề về thăng bằng
- Ngất xỉu
- Sương mù não
- Nhịp tim nhanh hoặc chậm
- Khó thở
- Lo lắng
- Trầm cảm
- Thay đổi tâm trạng
- Hồi hộp tim
- Vấn đề về giấc ngủ
- Khó nuốt
- Nhịp tim không đều
- Nhạy cảm với âm thanh hoặc ánh sáng
- Chóng mặt hoặc cảm giác lâng lâng
- Chảy nước dãi quá mức
Các triệu chứng của sốc phản vệ
Bạn có khả năng gặp phải phản ứng dị ứng đe dọa tính mạng gọi là sốc phản vệ khi bạn mắc hội chứng kích hoạt tế bào mast (MCAS). Các triệu chứng của sốc phản vệ bao gồm:
- Nhịp tim nhanh
- Huyết áp thấp
- Ngất xỉu
- Nổi mề đay
- Da ngứa, tái hoặc đỏ bừng
- Khó thở
- Khó nuốt
- Sưng ở cổ họng, môi và lưỡi
- Đau bụng
- Căng tức ở ngực
- Tiêu chảy
- Nôn mửa
- Thở khò khè
- Chóng mặt
- Lú lẫn
- Đột ngột yếu đuối
- Mất ý thức
Hãy gọi ngay 115 nếu bạn hoặc người xung quanh xuất hiện những triệu chứng này.
Dấu hiệu cho thấy dị ứng của bạn có thể do MCAS gây ra
Một số dấu hiệu cho thấy dị ứng của bạn có thể do MCAS gây ra bao gồm:
- Các triệu chứng xuất hiện ở nhiều hệ thống cơ thể
- Các triệu chứng xuất hiện và biến mất hoặc theo chu kỳ
- Nhiều tác nhân kích hoạt khác nhau
- Khó xác định nguyên nhân kích hoạt
- Thay đổi đáng kể về triệu chứng
Chẩn đoán MCAS
Lịch sử triệu chứng của bạn, khám lâm sàng và xét nghiệm sẽ giúp bác sĩ đưa ra chẩn đoán. Bác sĩ sẽ tìm kiếm các yếu tố sau:
- Triệu chứng dị ứng và các triệu chứng khác xuất hiện ở hai hoặc nhiều hệ thống cơ quan, lặp lại hoặc mãn tính.
- Mức tryptase, histamine hoặc prostaglandin trong máu cao hơn bình thường.
- Cải thiện sau khi sử dụng thuốc kháng histamine hoặc các loại thuốc khác chặn hóa chất do tế bào mast giải phóng.
Nếu bạn đáp ứng cả ba tiêu chí này, bác sĩ có thể chẩn đoán bạn mắc hội chứng kích hoạt tế bào mast.
Mối liên hệ giữa hội chứng kích hoạt tế bào mast và POTS
Hội chứng nhịp tim nhanh tư thế (POTS) là một tình trạng mà máu không lưu thông đủ về tim khi một người đứng lên sau khi nằm. Nó gây ra:
- Chóng mặt hoặc ngất xỉu
- Nhịp tim tăng nhanh, với nhịp đập nhiều hơn 30 lần mỗi phút hoặc nhịp tim vượt quá 120 lần/phút.
Những triệu chứng này xảy ra trong vòng 10 phút sau khi đứng dậy và sẽ cải thiện khi bạn nằm xuống.
Những người bị POTS đã báo cáo có triệu chứng MCAS, điều này khiến các nhà khoa học cho rằng hai tình trạng này có thể liên quan. Họ cho rằng MCAS có thể liên quan đến POTS như là:
- Một yếu tố kích hoạt
- Một tình trạng đồng thời
Tuy nhiên, cần có nhiều nghiên cứu hơn để hiểu mối quan hệ giữa hai tình trạng này. Việc biết rằng bạn có thể có triệu chứng POTS cùng với MCAS có thể giúp bác sĩ điều trị tốt hơn.
Điều trị MCAS
Không có cách chữa trị cho tình trạng này. Bạn cần tránh các tác nhân kích hoạt và dùng các loại thuốc mà bác sĩ kê để kiểm soát triệu chứng.
Thuốc kháng histamine và các loại thuốc khác chặn các hóa chất này có thể giúp ích. Những loại thuốc này bao gồm:
- Thuốc kháng H1 thế hệ thứ nhất: diphenhydramine và hydroxyzine
- Thuốc kháng H1 thế hệ thứ hai: cetirizine, fexofenadine, và loratadine
- Thuốc kháng H2: famotidine và ranitidine
- Aspirin
- Thuốc ức chế leukotriene: montelukast và zafirlukast
- Corticosteroids
- Kháng thể đơn dòng: omalizumab
Nếu bạn có phản ứng phản vệ, bác sĩ cũng có thể cung cấp cho bạn một bút tiêm tự động epinephrine để sử dụng trong trường hợp khẩn cấp.
Đôi khi, người bệnh cũng có phản ứng với thành phần trong thuốc, có nghĩa là có thể mất thời gian để tìm ra phương pháp điều trị phù hợp.
Quản lý căng thẳng với MCAS
Căng thẳng có thể kích hoạt tế bào mast. Triệu chứng MCAS có thể gây thêm căng thẳng và lo lắng, dẫn đến một vòng luẩn quẩn của các triệu chứng. Bạn có thể quản lý mức độ căng thẳng bằng cách:
- Nói chuyện với nhà trị liệu
- Kết nối với bạn bè
- Nghỉ ngơi
- Sử dụng các kỹ thuật chánh niệm
- Tập thể dục nhẹ nhàng
- Thực hiện sở thích của mình
Những điều cần biết về MCAS và kích thích dây thần kinh phế vị
Kích thích dây thần kinh phế vị (VNS) liên quan đến việc kích thích dây thần kinh phế vị – dây thần kinh chịu trách nhiệm cho quá trình nghỉ ngơi và tiêu hóa – bằng một thiết bị tạo xung. VNS được chấp thuận để điều trị động kinh và trầm cảm mà thuốc không thể chữa trị.
Một số nghiên cứu cho thấy VNS có thể giúp điều chỉnh quá trình kích hoạt tế bào mast và làm giảm sự giải phóng các chất gây ra triệu chứng của cơ thể bạn. Tuy nhiên, cần thêm nghiên cứu để xác định xem nó có thể giúp điều trị MCAS hay không.
Sống chung với hội chứng kích hoạt tế bào mast
Sống chung với MCAS có thể căng thẳng, và càng có nhiều triệu chứng, bạn càng dễ gặp phải cảm xúc lo lắng. Những cảm xúc này có thể ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày và chất lượng cuộc sống tổng thể. Tuy nhiên, bạn có thể học cách đối phó với những thử thách này, cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần, và sống một cuộc sống tích cực hơn với MCAS.
Dưới đây là một số mẹo có thể giúp bạn:
Có hệ thống hỗ trợ: Đừng ngần ngại nói chuyện với những người thân yêu bất cứ khi nào bạn muốn chia sẻ về triệu chứng của mình. Họ có thể giúp bạn bằng cách đi làm các việc vặt hoặc đi cùng bạn đến các cuộc hẹn với bác sĩ. Sự hỗ trợ của họ có thể giúp bạn cảm thấy mạnh mẽ hơn khi sống chung với MCAS.
Tham gia nhóm hỗ trợ: Sống chung với một tình trạng nghiêm trọng như MCAS có thể khiến bạn cảm thấy cô lập. Một nhóm hỗ trợ với những người cùng mắc bệnh tạo ra một không gian an toàn và thoải mái để thảo luận về việc sống và đối phó với MCAS. Bạn có thể tìm các nhóm hỗ trợ trực tuyến và trực tiếp trên các trang web như The Mast Cell Disease Society và Mast Cell Action.
Giới hạn tiếp xúc với các tác nhân kích hoạt: Làm việc với bác sĩ để xác định và hiểu rõ các tác nhân kích hoạt cụ thể của bạn và lập kế hoạch tránh chúng theo cách tốt nhất có thể. Các tác nhân tiềm năng có thể bao gồm thuốc, thực phẩm nhất định, rượu và căng thẳng.
Quản lý mức độ căng thẳng: Căng thẳng có thể kích hoạt các đợt MCAS hoặc làm cho triệu chứng trở nên tồi tệ hơn. Bạn có thể quản lý mức độ căng thẳng bằng cách ưu tiên nghỉ ngơi trong cuộc sống hàng ngày. Bạn có thể thêm các bài tập thư giãn như hít thở sâu, đi bộ nhẹ nhàng, thiền, viết nhật ký và nghe nhạc vào thói quen hàng ngày của mình.
Trao đổi với chuyên gia sức khỏe tâm thần:
Sống chung với hội chứng kích hoạt tế bào mast (MCAS) có thể khiến bạn cảm thấy quá tải. Bạn có thể cần gặp nhà trị liệu hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần khác để tìm hiểu cách đối mặt với cuộc sống và quản lý các vấn đề tâm lý có thể phát sinh do MCAS, như lo âu và trầm cảm.
Luôn mang theo epinephrine tự tiêm:
MCAS khiến bạn có nguy cơ cao bị sốc phản vệ, một phản ứng nguy hiểm đến tính mạng. Luôn mang theo bút tiêm epinephrine (EpiPen) để dùng khi xuất hiện các triệu chứng sốc phản vệ như khó thở, sưng môi và tức ngực.
Chế độ ăn uống dành cho hội chứng kích hoạt tế bào mast
Thực phẩm có thể kích hoạt MCAS, vì vậy làm việc với chuyên gia dinh dưỡng để cải thiện chế độ ăn uống là rất hữu ích. Hãy yêu cầu bác sĩ giới thiệu bạn đến chuyên gia dinh dưỡng. Nếu chuyên gia dinh dưỡng xác nhận bạn không thể dung nạp thực phẩm chứa nhiều histamine, họ có thể giới thiệu bạn chế độ ăn ít histamine.
Chế độ ăn ít histamine bao gồm việc tránh các thực phẩm chứa nhiều histamine hoặc có thể kích thích giải phóng histamine. Các thực phẩm giàu histamine bao gồm:
- Bơ
- Cà chua
- Rau chân vịt
- Cá đóng hộp hoặc xông khói
- Trứng
- Các loại hạt
- Socola
- Phô mai
- Thịt chế biến
- Thịt lợn
- Trái cây họ cam chanh
- Chuối
Chuyên gia dinh dưỡng cũng có thể hướng dẫn bạn cách nấu ăn sao cho không làm tích tụ histamine, chẳng hạn bạn có thể chọn nướng, luộc hoặc chiên không dầu thay vì các phương pháp khác.
Kết luận chính
Hội chứng kích hoạt tế bào mast (MCAS) gây ra hàng loạt triệu chứng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của bạn. Tình trạng này có thể xảy ra mà không có lý do rõ ràng hoặc bị kích hoạt bởi nhiều yếu tố bạn có thể tiếp xúc hàng ngày, như ánh nắng mặt trời, thuốc, thực phẩm, căng thẳng và rượu. MCAS cũng khiến bạn có nguy cơ bị sốc phản vệ. Hãy tìm sự trợ giúp y tế ngay lập tức nếu bạn có các triệu chứng như nổi mề đay, ngứa da, sưng ở cổ họng, môi, lưỡi và tức ngực. Tuân thủ kế hoạch điều trị và thảo luận với bác sĩ về các thay đổi lối sống và chế độ ăn uống cần thực hiện.
Câu hỏi thường gặp về hội chứng kích hoạt tế bào mast
MCAS có bao giờ biến mất không?
Không, MCAS không bao giờ biến mất. Tuy nhiên, điều trị có thể giúp quản lý tần suất và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng.
Những loại thực phẩm nào kích hoạt tế bào mast?
Những người mắc MCAS thường có phản ứng với các loại thực phẩm như bột ngọt (MSG), phẩm màu và hương liệu nhân tạo, socola, chất bảo quản thực phẩm, rượu, hải sản, dứa và cà chua.
Những tác nhân kích hoạt tế bào mast phổ biến nhất là gì?
Các tác nhân kích hoạt tế bào mast tiềm năng bao gồm:
- Nóng, lạnh hoặc thay đổi nhiệt độ đột ngột
- Mệt mỏi
- Căng thẳng
- Tập thể dục
- Thực phẩm
- Rượu
- Thuốc
- Nọc độc
- Nhiễm trùng
- Ánh sáng mặt trời