Cây chấp thân gỗ, thường mọc hoang ở nhiều vùng của nước ta, cao 2-8m, có gai mọc ngang. Hoa nhỏ màu vàng nhạt hay trắng. Quả tròn, vỏ sần sùi, màu lục, khi chín màu vàng. Quả chấp dùng làm thuốc chữa bệnh chia làm 2 nhóm: nhóm quả non gọi là chỉ thực, thu hoạch lúc quả được 30-50 ngày, chế biến phơi khô để dùng. Nhóm quả già gần chín thu hái về chế biến để dùng gọi là chỉ xác.
Theo Đông y, chỉ thực có vị đắng, the, tính lạnh. Tác dụng thông hô hấp, tiêu đờm, tiêu chất tích đọng, chữa đau tức ngực, sườn, tắc đờm, ăn không tiêu, táo bón.
Chỉ xác có vị đắng, chua, mùi thơm, tính lạnh. Tác dụng thông hơi, giúp hô hấp, thông đờm tiêu thực, chữa tức ngực, đờm vượng, đầy bụng, ăn kém.
* Thuốc từ quả chấp ứng dụng trong chữa bệnh:
Bài 1. Thuốc chữa bệnh đầy tức vùng thượng vị và ngực
+ Chỉ xác (sao thơm) 20g
+ Thanh bì (sao thơm) 20g
+ Ô dược (sao) 20g
+ Củ gấu (sao cháy vỏ) 40g
+ Vỏ rụt (cạo vỏ ngoài, tẩm rượu sao) 40g
+ Vỏ quýt (sao thơm) 20g
+ Gừng tươi 20g
Các vị thuốc tán bột mịn. Dùng 20g gừng tươi rửa sạch, giã nhỏ, lọc lấy 200ml nước cùng bột gạo nấu hồ viên thuốc bằng hạt ngô phơi khô để dùng.
- Trẻ em dưới 5 tuổi ngày uống 3 lần sau bữa ăn, mỗi lần từ 3-5 viên với nước chè tươi nóng.
- Người lớn ngày uống 3 lần sau bữa ăn mỗi lần 10 viên với nước chè tươi nóng.
Bài 2. Thuốc chữa bệnh viêm màng phổi, khó thở
| + Chỉ xác | 8g |
| + Sài hồ | 12g |
| + Hồng hoa | 8g |
| + Nghệ vàng | 12g |
| + Đào nhân | 8g |
| + Vỏ rễ dâu | 12g |
| + Cây chỉ thiên | 12g |
| + Thanh bì | 8g |
| + Lá tre | 20g |
Các vị thuốc rửa sạch, cho vào nồi cùng 500ml nước, đun sôi kỹ, chắt lấy 180ml nước đặc. Người bệnh uống ngày một thang, chia 3 lần sau khi ăn, mỗi lần 60ml nước thuốc, cần uống lúc thuốc còn nóng, uống liền 5-7 ngày.
Bài 3. Thuốc chữa bệnh hen, hàn, ho đờm ít
| + Chỉ xác | 28g |
| + Bán hạ chế | 40g |
| + Phèn phi | 32g |
Các vị thuốc sấy khô tán bột mịn. Trẻ em dưới 5 tuổi mỗi lần uống 3g. Người lớn mỗi lần uống 8g. Ngày 3 lần với nước sôi để nguội, uống sau khi ăn. cần uống liền 5-7 ngày.
Bài 4. Thuốc chữa bệnh sốt rét
+ Chỉ thực 12g
+ Sài hồ 20g
+ Rau sam 16g
+ Tinh tre 20g
+ Thanh cao 16g
Các thứ rửa sạch, cho vào nồi cùng 500ml nước đun sôi kỹ, chắt lấy 200ml nước đặc. Người bệnh uống ngày một thang chia 3 lần sau bữa ăn. cần uống liền 5-7 ngày, trước khi lên cơn sốt 30 phút.
Bài 5. Thuốc chữa chứng kinh nguyệt không đều
+ Chỉ xác (sao thơm) 16g
+ Nghệ vàng (sao thơm) 20g
+ Củ gấu (chế) 40g
+ ô dược (sao) 20g
+ Thanh bì (sao) 30g
Các vị thuốc rửa sạch, cho vào nồi cùng 500ml nước, đun sôi kỹ, chắt lấy 180ml nước đặc. Người bệnh uống ngày một thang chia 3 lần trước khi ăn, mỗi lần 60ml nước thuốc, cần uống liền 5 ngày trước kỳ kinh 8 ngày.
Bài 6. Thuốc chữa bệnh nam giới không phóng tỉnh do ống dẫn tinh bị ứ trệ
| + Đào nhân | 12g |
| + Đương quy | 12g |
| + Mầu đơn bì | 12g |
| + Ngưu tất | 20g |
| + Bán hạ | 12g |
| + Phục linh | 12g |
| + Hồng hoa | 9g |
| + Xích thực | 15g |
| + Xuyên khung | 9g |
| + Quất hồng | 15g |
| + Sài hồ | 12g |
| + Chỉ xác | 10g |
| + Quế chi | 12g |
| + Nhục thung dung | 12g |
Các vị thuốc rửa sạch, cho vào nồi cùng 600ml nước đun sôi kỹ, chắt lấy 180ml nước đặc. Người bệnh uống ngày một thang chia 3 lần, trước khi ăn, mỗi lần 60ml nước thuốc, cần uống liền 7-10 ngày. Khi thấy đã phóng tinh được thì dừng thuốc.
