Khái niệm
Chứng trạng Thôn toan với Thổ toan gần giống nhau, tục đều gọi là Phiếm toan, nhưng nguyên nhân cơ chế bệnh và phương pháp điều trị lại khác nhau: “Thôn toan, là nước chua từ Vị khẩu ứa lên trên, đẩy tới khoảng yết hầu không mửa ra kịp lại nuốt xuống, vị chua sót ruột có vẻ như nuốt nước chua” (Y lâm dắng mạc), là “bệnh ở nơi cao nhất của thượng quản”; Nếu “không gần như Thôn toan, không ở thượng quản mà ở khoảng trung tiêu Vị quản, nhiều lúc nôn oẹ, vật mửa ra chua, tức có tên Thổ toan mà òng ọc không mửa được” (Cảnh Nhạc toàn thư).
Mạch Kinh gọi là “Thôn toan”, Chư bệnh nguyên hậu luận gọi là “Y toan”, Tam nhân phương lại gọi là “Yết toan”.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
Thôn toan do Can khí phạm Vị: Có các chứng từng lúc nuốt nước chua, trong Vị có cảm giác nóng rát, tái phát nhiều lần, kiêm chứng ngực sườn khó chịu, đắng miệng họng khô, Tâm phiền dễ giận, rêu lưỡi vàng mỏng mạch Huyền Sác.
Thôn toan do ăn uống tích trệ: Có các chứng từng lúc nuốt nước chua, trong Vị có cảm giác nóng rát, ợ hăng mùi thức ăn hôi, dạ dầy bĩ sợ ăn, rêu lưỡi vàng dầy mà nhớt mạch Hoạt.
Thôn toan do hàn thấp ngăn trở ở trong: Có các chứng từng lúc nuốt nước chua, kiêm chứng ngực khó chịu, bụng bĩ đầy, không thiết ẵn uống, rêu lưỡi trắng trơn, mạch Huyền Hoạt.
Phân tích
– Chứng Thôn toan do Can khí phạm Vị với chứng Thôn toan do ăn uống tích trệ: Cả hai có cảm giác nóng rát. Loại trên là do tình chí gây bệnh. Loại sau là do ăn uống tổn thương.
Thôn toan do Can khí uất kết, vì cáu giận hại Can, Can uất khí trệ, hoành nghịch phạm vị, cho nên từng lúc nuốt chua, trong Vị có cảm giác nóng rát, đồng thời kiêm chứng ngực sườn khó chịu, Tâm phiền dễ cáu giận, miệng đắng họng khô là những biểu hiện do Can khí uất kết.
Thôn toan do ăn uống tích trệ, là vì ăn uống không điều độ, tích đồ ăn làm hại Vị, khí cơ ở trung tiêu bị ngăn trở, Vị mất hoà giáng cho nên từng lúc nuốt nước chua, trong Vị có cảm giác nóng rát, đồng thời kiêm các chứng trạng biểu hiện thương thực như ợ ra mùi thức ăn hôi chua, bụng đầy chán ăn, rêu lưỡi dày nhớt.
Thôn toan do Can khí phạm Vị điều trị theo phép thanh Can lý khí, hoà Vị giáng nghịch, dùng phương Tả kim hoàn gia các vị như Sài hồ, Chi tử, Ngoã bạng tử, Thanh bì, uất kim .V.V.. Thôn toan do ăn uống đình trệ điều trị theo phép tiêu thực đạo trệ, lý khí hoà trung, dùng phương Bảo hoà hoàn gia giảm.
– Chứng thôn toan do hàn thấp ngăn trở ở trong: Do ăn quá độ thức sống lạnh, hoặc nhiễm thấp tà từ bên ngoài, thấp ngăn trở trung tiêu, khí trệ không thư sướng, thu nạp vận chuyển ở Tỳ Vị thất thường, cho nên thấy trong ngực bĩ đầy, không thiết ăn uống, khí cơ không thư sướng, từng lúc nuốt nước chua, đối với hai chứng Thôn toan do Can khí uất kết hoặc Thôn toan do ăn uống tích trệ, phân biệt không khó khăn. Điều trị chứng Thôn toan do hàn thấp ngăn trở ở trong theo phép dưỡng Can Vị, lý khí hoà trung, dùng phương Hương sa lục quân tử thang.
Trích dẫn y văn
– Thồn toan do uất trệ lâu ngày, ẩn náu ở Tỳ Vị không tự bài tiết ra được cũng không nuốt xuống được. Nếu như cơ biểu lại nhiễm phong hàn thì nội nhiệt càng uất mà Vị chua gắt sót ruột, Cơ biểu được ấm áp thì tấu lý mở, hoặc dùng Hương nhiệt hoàn thì tân dịch lưu thông, uất nhiệt giải dần dần (Thâm thị tôn sinh thư – Ái khí tào tạp thôn toan ố Tâm nguyên lưu).
