Chân tay ra mồ hôi – Chẩn đoán bệnh Đông y

Khái niệm

Chứng chân tay ra mồ hôi trong sách Thương hàn minh lý luận có nêu rõ “Vị chủ về tứ chi, ra mồ hôi ở tay chân là chứng thuộc Dương minh”. Nhưng trong Nhiệt bệnh có phân táo kết ở trong ruột có thể dẫn đến chân tay dâm dấp ra mồ hôi, đây lại không phải là chủ chứng của Dương minh phủ chứng cho nên không thuộc phạm vi thảo luận ở mục này.

Phân biệt

Chứng hậu thường gặp

• Chân tay ra mồ hôi do Tỳ Vị thấp nhiệt: Có chứng trạng chân tay ra mồ hôi, ngực bụng bĩ đầy, biếng ăn, thân thể nặng nề, tiểu tiện sẻn đỏ, rêu lưỡi vàng nhớt, mạch Nhu Sác hoặc Nhu Hoạt.
• Chân tay ra mồ hôi do Tỳ Vị khí hư:Có chứng trạng chân tay ra mồ hôi, mỏi mệt yếu sức, đoản hơi biếng nói, chân tay không ấm, kém ăn, đại tiện không thành khuôn, lưỡi nhợt, rêu lưỡi trắng, mạch Hư Nhược.
• Chân tay ra mồ hôi do Tỳ Vị âm hư:Có chứng chân tay ra mồ hôi, họng ráo miệng khô, sau khi ngủ dậy triệu chứng càng rõ rệt, đói mà không muốn ăn hoặc nôn khan và nấc, đại tiện không đều, lưỡi đỏ ít rêu, mạch Tế Sác.

Phân tích

• Chứng Chân tay ra mồ hôi do Tỳ Vị thấp nhiệt: Vị chủ thụ nạp, Tỳ chủ tứ chi và vận hóa chuyển vận vật chất tinh vi và vận hóa thủy thấp. Vì mệt nhọc thương Tỳ mất chức năng kiện vận, hoặc thấp tà xâm phạm vào Tỳ Vị dẫn đến thấp nghẽn, Tỳ Vị uất lại hóa nhiệt, thấp và nhiệt hun đốt tân dịch ở trong Vị đạt ra tay chân cho nên tay chân ra mồ hôi. Như sách Thương hàn minh lý luận nói “Chân tay ra mồ hôi là nhiệt tụ ở Vị là tân dịch đạt ra bôn phía”. Thấp tà ngăn trở ở trong vận hóa thất thường nên ngực bụng bĩ đầy, chán ăn, thân thể nặng nề. Thấp nhiệt ấp ủ ở trong liên lụy đến Bàng quang cho nên tiểu tiện sẻn đỏ, hun đốt lên trên thì rêu lưỡi vàng nhớt, mạch Nhu Sác là dấu hiệu của thấp nhiệt. Điều trị nên thanh nhiệt táo thấp hòa trung, chọn dùng các phương Liên phác ẩm, Vị linh thang gia giảm.
• Chứng Chân tay ra mồ hôi do Tỳ Vị khí hư với chứng Chân tay ra mồ hôi do Tỳ Vị âm hư:Đều thuộc Hư chứng nhưng nguyên nhân và cơ chế bệnh khác nhau. Chân tay ra mồ hôi do Tỳ Vị khí hư phần nhiều do đói no, mệt nhọc tổn hại khí của Tỳ Vị dẫn đến mất chức năng chuyển vận, tân dịch dồn ra tay chân gây nên. Tỳ Vị khí hư thì mệt nhọc yếu sức, đoản hơi, biếng nói. Tỳ chủ tứ chi, chân tay là cái gốc của các kinh dương. Khí hư lâu ngày dẫn đến Tỳ dương hư suy, dương hư không sưởi ấm được bên ngoài cho nên chân tay không ấm, sắc mặt vàng bủng. Tỳ khí hư yếu việc thu nạp, ngấu nhừ không mạnh, vận hóa mất chức năng do đó mà biếng ăn, đại tiện không thành khuôn, lưỡi nhợt, mạch Hư Nhược. Điều trị nên bổ ích Tỳ khí chọn dùng phương Sâm linh bạch truật tán gia giảm. Chứng chân tay ra mồ hôi do Tỳ Vị âm hư phần nhiều do nhiệt bệnh thương âm hoặc ăn uống bừa bãi các đồ ăn cay nóng, nồng hậu tích nhiệt hại âm, âm hư thì nhiệt từ trong sinh ra khuấy động âm dịch thúc đẩy tân dịch tiết ra tứ chi làm cho chân tay ra mồ hôi. Tỳ Vị âm khuy hư nhiệt quấy rối ở trong do đó mà miệng ráo họng khô, sau khi ngủ triệu chứng càng thấy rõ, đồng thời công năng ngấu nhừ ảnh hưởng đến việc thu nạp cho nên đói mà không muốn ăn, hoặc nôn khan gây nấc, đại tiện không đều, lưỡi đỏ ít rêu, mạch Tế Sác là những hiện tượng do Tỳ Vị âm hư, hư nhiệt thiên vượng. Điều trị nên tư dưỡng Vị âm, chọn dùng phương Sa sâm mạch đông thang gia giảm.

Chứng chân tay ra mồ hôi vừa có hiện tượng thấp nhiệt lại kiêm cả chứng hậu khí âm đều hư nhưng gặp nhiều là Hư chứng. Nếu lâu ngày không khỏi xuất hiện chứng trạng khí huyết đều hư nên điều bổ khí huyết mới thỏa đáng.

Trích dẫn y văn

Dương minh bị trúng hàn không ăn được, tiểu tiện không lợi chân tay ra mồ hôi dâm dấp, đó là muốn tạo thành bệnh Trưng hà cố tật tức là chứng Trúng hàn (Thương hàn minh lý luận).

Chân tay ra mồ hôi… do nhiệt thì dùng Nhị trần thang gia Xuyên liên, Bạch thược. Do lạnh thì dùng Lý trung thang gia Ô mai. Do hư nhược thì dùng Thập toàn đại bổ bỏ Khung gia Ngũ vị tử (Tạp môn – Trương thị y thông).