Khái niệm
Đau cổ gáy là chỉ chứng trạng tự cảm thấy ở bộ vị cổ gáy phát sinh ra đau nhức. Người xưa đem cổ gáy chia làm hai bộ phận trước hoặc sau. Bộ phận trước gọi là cổ bộ phận sau gọi là gáy, vì chúng có mối liên hệ chặt chẽ cho nên thường đem ra thảo luận chung. Như mục cốt không luận sách Tố vấn có viết: “Gió lớn làm đau cổ gáy, thích vào huyệt Phong phủ”. Chứng Đau cổ gáy thường đồng thời xuất hiện với chứng Gáy cứng, nhưng hai loại này khác nhau.Gáy cứng tuy có thể kèm theo chứng đau nhưng chủ yếu là lấy cơ thịt gân mạch ở vùng gáy căng kéo, khó chịu. Đau cổ gáy tuy nhiên cũng có thể thấy co kéo căng cứng ở vùng gáy nhưng chủ yếu là đau, và lấy cứng gáy là chính. Xin tham khảo thêm ở mục “Gáy cứng”.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
Đau cổ gáy do phong thấp ở phần biểu: Biểu hiện lâm sàng chủ yếu là cổ gáy đau cứng kiếm các chứng ố hàn phát nhiệt, ra mồ hôi mà nhiệt không iuij đau đầu, nặng đầu, đau nhức toàn thân, rêu lưỡi trắng, mạch Phù.
Đau cổ gáy do phong nhiệt kiêm đờm: Bệnh biểu hiện thường là cổ gáy đau phát nhiệt ố hàn, họng đau khát nước, một bên cổ kết hạch xúc xỉu, sắc trắng sưng rắn, thậm chí sưng đỏ phá vỡ, lưỡi đỏ, rêu vàng mạch Huyền Sác.
Đau cổ gáy do chấn thương vấp ngã: Biểu hiện là đau một bên cổ gáy có cảm giác nặng trĩu, khi đau lan toả theo hướng lưng, khi cổ gáy hoạt động thì đau tăng thậm chí thở hút khi ho hoặc khi hắt hơi cũng đau tăng.
Đau cổ gáy do vẹo cổ: Một bên phải hoặc bên trái cổ gáy hoặc cả hai bên bị đau nhức, khi xoay chuyển càng đau tăng, điểm đau có thể hướng ra lưng và vai.
Phân tích
- Chứng Đau cổ gáy dọ phong thấp ở phần biểu với chứng Đau cổ gáy do phong nhiệt kiêm đởm: Đau cổ gáy do phong thấp ở biểu là do ở nơi ẩm ướt lại cảm nhiễm ngoại phong, tà khí phong và thấp kết hợp xâm phạm thể biểu, mạch lạc bị nghẽn trệ gây nên đau, vì vậy ngoại trừ đau cổ gáy còii có các dấu hiệu phong thấp ở phần biểu như: ố hàn phát nhiệt, ra mồ hôi mà nhiệt không lui, đầu và mình nặng nề khổ sở. Đau cổ gáy do phong nhiệt kiêm đờm là do ngoại cảm phong nhiệt kiêm chứng đờm ngưng kết ỡ cổ, lạc mạch nghẽn trệ gây nên.Vì vậy ngoài chứng đau cổ gáy còn có cả biểu chứng phong nhiệt như phát nhiệt ố hàn, họng đau khát nước và một bên cổ nổi hạch xúc xỉu, thậm chí sưng đỏ phá vỡ do đờm trọc ngưng trệ gây nên.
Đau cổ gáy do phong thấp ở phần biểu với đau cổ gáy do phong nhiệt kiêm đờm tuy đều đau cổ gáy và có biểu chứng nhưng loại đau cổ gáy trên kiêm cả chứng gáy cứng, còn loại sau thì không kiêm chứng gáy cứng. Loại trên biểu hiện có đặc điểm là phong thấp biểu chứng ra mồ hôi mà nhiệt không giải, đầu mình nặng nề khổ sở. Loại sau có đặc điểm biểu hiện là phong nhiệt biểu chứng phát nhiệt nặng, ố hàn nhẹ, họng đau miệng khát. Loại trên quan sát bên ngoài cổ gáy bình thường. Loại sau thì bên cạnh cổ kết hạch, xúc xỉu, thậm chí Sưng đỏ phá vỡ. Vì vậy Đau cổ gáy do phong thấp ở biểu với Đau cổ gáy do phong nhiệt kiêm đờm trên lâm sàng cần theo dõi có hay không chứng cứng gáy, có hay không chứng trạng ở biểu vệ và bề ngoài của cổ gáy như thế nào, phải dựa vào ba phương diện ấy để chẩn đoán phân biệt. Đau cổ gáy do phong thấp ở phần biểu điều trị nên khư phong thắng thấp, sơ phong kinh lạc chọn dùng phương Khương hoạt thắng thấp thang. Đau cổ gáy do phong thấp kiêm đờm điều trị nên thanh nhiệt tán phong hoá đờm thông lạc chọn dùng phương Ngưu bàng giải cơ thang.
- Chứng Đau cổ gáy do chấn thương với chứng Đau cổ gáy do vẹo cổ: Đau cổ gáy do chấn thương là do vùng gáy đột ngột căng ra hoặc kéo dài động tác gục đầu, gò bó hoặc do những động tác chi trên vươn lên đột ngột khiến cho cơ bắp ở vùng cổ gáy tổn thương, khí huyết không lưu thông, lạc mạch nghẽn trệ gây nên. Đau cổ gáy do vẹo cổ là do trong khi ngủ vị trí gối đầu hoặc cao hoặc thấp không cân xứng khiến cho cơ thịt ở cổ gáy co kéo lệch vị trí, mạch lạc không thông gây nên. Hai chứng này nguyên nhân bệnh khác nhau nhưng biểu hiện lâm sàng rất giống nhau, đều xuất hiện các triệu chứng; Đau cổ gáy, khi xoay chuyển đau tăng, cơn đau có thể lan toả tới vùng lưng và vai, cả hai loại cần phải dựa vào nguyên nhân phát bệnh mà chẩn đoán phân biệt. Biện pháp xoa bóp đối với hai chứng này cũng có hiệu quả tốt. Đau cổ gáy do chấn thương cũng có thể dùng các loại thuốc hoạt lạc thư cân như Đại hoạt lạc đan, Đau cổ gáy do vẹo cổ cũng có thể dùng các loại thuốc tán phong thông lạc như Cát căn thang gia giảm.
Đau cổ gáy có thể gặp trong nhiều loại tật bệnh thuộc nội khoa, ngoại khoa, cơ chế bệnh cộng đồng là mạch lạc cục bộ nghẽn trệ, phép điều trị chủ yếu là phải “Thông”. Có ngoại tà thì nên giải biểu khư tà, có đờm thấp thì nên hoá đờm khử thấp. Đau cổ gáy do chấn thương và vẹo cổ xử dụng phép xoa bóp rất tốt.
Trích dẫn y văn
– Ngực sưng gáy đau, ngực đầy bụng trướng, trên thực dưới hư, khí quyết mà nghịch, dương khí hữu dư là uất ở trong hung, không được châm cứu, nên uống Thuận khí thang hoặc Tiểu Phục linh thang (Hoàng đế Tố vấn Tuyên minh luận phương – Quyết nghịch chứng).
