Cây xà sàng thân thảo, sống quanh năm, thân có rãnh dọc, phát triển nhiều nhánh, thường mọc cao 50-80cm. Lá xẻ lông chim 2 lần, cuống lá dài. Quả hình trái xoan, có nhiều hạt. Quả xà sàng được dùng làm thuốc chữa bệnh.
Thành phần chủ yếu:
Tinh dầu 1,3%, có mùi hắc đặc biệt 1-pinene, 1-camphene, bomyl Isovalerate, Isobomeol, ostole, cnidimine, Isopimpinellinie, dihydro oroselol, columbianadin,cnidiadin, archangelicin.
Kết quả nghiên cứu dược lý hiện đại:
Có tác dụng như testosteron, có tác dụng làm tăng trọng lượng tử cung và buồng trứng. Thuốc ức chế nấm ngoài da, có tác dụng diệt trùng roi âm đạo. Xà sàng tử Nhật bản có tác dụng xổ giun đũa.
Theo Đông y, quả xà sàng ( xà sàng tử) có vị cay, đắng, tính ấm. Tác dụng ôn thận, tráng dương, táo thấp, khử phong, sát trùng, chữa liệt dương, phụ nữ lạnh tử cung, khí hư, lưng gối đau mỏi, lở ngứa âm đạo, ghẻ lở.
Trích đoạn Y văn cổ:
Sách Bản kinh: ” trị đàn bà bộ phận sinh dục sưng đau, âm hộ ngứa chảy nước, đàn ông liệt dương,, trừ tý khí, lợi quan tiết, trị điên giản, ác sang ( trị chứng động kinh lở độc).
Sách Danh y biệt lục: ” ôn trung hạ khí, làm ấm tử cung đàn bà ( lệnh phụ nhân tử tạng nhiệt), nam tử âm cường, sắc mặt tươi nhuận ( hảo nhan sắc), dễ sinh con ( lệnh nhân hữu tử).
Sách Dược tính bản thảo: ” trị nam tử, nữ nhân hư, thấp tý độc phong, ngoan thống ( đau khó khỏi), trị nam giới đau nhức vùng thắt lưng ( Khử nam tử yêu đông), dục nam tử âm, khứ phong lãnh, đại ích dương sự. Trị ngứa toàn thân do phong, dùng thuốc sắc nước tắm thì khỏi. Trị lợi răng và trẻ em động kinh”.
Sách Bản thảo kinh sơ: ” thuốc đắng có tác dụng táo thấp, ôn có thể tán hàn, cam ích tỳ. Hàn thấp được được trừ thì khỏi bệnh, tính năng ích dương có thể làm khỏi bệnh lại thêm bồi bổ cơ thể”.
Bài thuốc hay có tác dụng chữa bệnh từ sà sàng tử
Bài 1. Thuốc chữa bệnh liệt dương
+ Xà sàng tử 8g
+ Thục địa 20g
+ Sơn thù 8g
+ Phục linh 10g
+ Thỏ ty tử 8g
+ Đương quy 10g
+ Nhục quế 6g
+ Dâm dương hoắc 6g
+ Kỷ tử 6g
+ Ba kích 6g
Các vị thuốc rửa sạch, cho vào nồi cùng 500ml nước đun sôi kỹ, chắt lấy 180ml nước đặc. Người bệnh chia đều 3 lần uống hết trong ngày, trước bữa ăn. cần uống liền 11 ngày.
Bài 2. Thuốc chữa âm đạo bị ngứa
+ Xà sàng tử 20g
+ Bồ kết 10g
Các vị thuốc rửa sạch nấu thành nước cho người bệnh ngâm, rửa sạch vùng ngứa, cần làm liên tục 7-9 ngày.
