I. ĐẠI CƯƠNG
Khoảng 1 triệu người Mỹ có bệnh thần kinh tiến triển chậm chạp nầy. Bệnh Parkinson điển hình chủ yếu người trên 50 tuổi. Khoảng 5 phần trăm xảy ra ở tuổi 40 nhưng bất cứ tuổi nào, bệnh sẽ bám vào người bệnh cho đến cuối đời.
Triệu chứng chính là run “tremor” còn gọi là tình trạng liệt run “shaking palsy”. Triệu chứng run có thể ngưng khi bệnh nhân cầm đũa hay cầm tờ báo. Hậu quả sau cùng của bệnh là mất thăng bằng hay cứng cơ.
Hiện tại vẫn chưa có thuốc nào trị khỏi bệnh, tuy nhiên có thể kéo dài tuổi thọ, nhiều người sống đến thập niên 80.
II. LÂM SÀNG
– Run: một bàn tay khi yên nghỉ, trong tình trạng thư giãn. Gia tăng khi bệnh nhân bị stress và luôn luôn xấu ở một bên thân thể.
- Cứng : ở các cơ.
- Chậm cử động: còn gọi chậm động.
- Mất thăng bằng: Thường xảy ra khi đột ngột thay đổi tư thế thân thể.
- Đi: Những bước đi ngắn và kéo lê chân. Khó khăn trong bước kế, kéo lê chân khi đi.
- Ngôn ngữ không rõ: chậm suy nghĩ, chữ viết tay nhỏ và sát lại.
Khi tình trạng muộn bệnh Parkinson dễ nhận biết, nhưng ở giai đoạn đầu rất khó nhận ra và chưa có một xét nghiệm sinh học nào của phòng thí nghiệm để định bệnh.
Nghi ngờ bệnh Parkinson khi chi bị run trong tình trạng nghỉ ngơi nhất là ở một bên và đáp ứng sớm với thuốc levodopa trong 30 phút.
III. CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT
- Liệt trên nhân tiến triển.
- Thoái hóa vỏ não nhân nền.
- Lú lẫn lan tỏa với thể Lewy
- Teo đa hệ thống gồm teo tiểu não cầu và nhân trám và hội chứng Shy- Drager
- Bệnh Parkinson với xơ cứng teo cơ cột bên.
IV. CẬN LÂM SÀNG
Không có một xét nghiệm cận lâm sàng nào đặc hiệu cho chẩn đoán. Trong những năm gần đây, chẩn đoán thực hiện bằng máy PET với chất Fluorodopa (một chất đặc biệt của L-Dopa) để xem chức năng của nhân đuôi và nhân bèo có bị giảm. Các xét nghiệm thường qui hỗ trợ điều trị: Ure, creatinin, ion đồ,công thức máu, SGOT, SGPT, tồng phân tích nước tiểu,…
V. TRỊ LIỆU NỘI KHOA BỆNH PARKINSON
Tất cả những thuốc trị liệu chống bệnh Parkinson nên dùng liều thấp và gia tăng từ từ để tránh những phản ứng phụ.
Chẩn đoán bệnh Parkinson không nhất thiết dùng thuốc ngay. Trị liệu thuốc an toàn khi bệnh nhân có:
- Những triệu chứng và mong muốn trị liệu.
- Bệnh đang có dấu gây tàn phế: Bệnh nhân cũng mong muốn trị liệu.
Trị liệu khởi động những triệu chứng bệnh Parkinson như hướng dẫn sau đây:
V.1) ) THUỐC ƯU TIÊN
- L-DOPA phối hợp CARBIDOPA:
Sinemet(Carbidopa kết hợp levodopa ) viên (10/100, 25/100,25/250) :Khởi đầu 100 – 150mg levodopa/ngày, chia làm 2 – 3 lần sau bửa ăn. Tăng 100mg mỗi tuần, liều nên giữ ở mức tối thiểu làm cải thiện triệu chứng.
Stalevo (Carbidopa plus levodopa plus entacapone): viên (mg): 12.5/50/200, 18.75/75/200, 25/100/200, 31.25/125/200, 37.5/150/200, 50/200/200, khởi đầu liều thấp 1 lần/ngày nên giữ ở mức tối thiểu làm cải thiện triệu chứng.
- ỨC CHẾ MEN COMT: Catechol-O-Methyltransferase (chưa có):
Tolcapone (Tasmar) khởi đầu 100mg 3 lần/ngày. khởi đầu liều thấp 1 lần/ngày nên giữ ở mức tối thiểu làm cải thiện triệu chứng.
- CHẤT ĐỒNG VẬN DOPAMINE (chưa có):
Bromocriptine (parlodel) viên 2,5mg, 5mg khởi đầu 1,25mg tăng dần mỗi 2 – 4 tuần cho đến khi đạt hiệu quả và duy trì 2,5 – 10mg, 3 lần/ngày.
Pergolide khởi đầu 0,5mg, duy trì 1mg 3lần/ngày.
V.2) ) THUỐC CHỌN THỨ HAI
- THUỐC KHÁNG CHOLINERGIC: giúp cải thiện triệu chứng run Artan (trihexylphenidyl) 2-5mg 3 lần/ngày
Cogentin (benztrophine) 0,5 – 2mg 3 lần/ngày (chưa có)
- ỨC CHẾ CHỌN LỌC TRÊN MEN MAO-B (chưa có) Selegiline 5mg, 1 viên x 2 sáng, chiều
- CHẤT ĐỐI KHÁNG NMDA (chưa có)
Amantadine (symmetrel) viên 100mg có thể tăng liều đến 300mg/ngày Hiện chưa có thuốc bảo vệ tế bào thần kinh
VI. KHUYẾN CÁO
Hiện diện của run, cứng cơ và loạn động ở bệnh nhân là những yếu tố của khởi phát sớm của bệnh Parkinson, nếu không có triệu chứng thần kinh nào khác, và nếu bệnh nhân không dùng thuốc gây ra hội chứng parkinson, chẩn đoán chắc chắn bệnh Parkinson. Cần:
Giải thích cho bệnh nhân rõ bệnh tình
Khuyến khích bệnh nhân luyện tập thể lực đều đặn Triệu chứng nhẹ không cần trị liệu
Nếu bệnh nhân có những than phiền cản trở chức năng, cần xem xét trị liệu. Nếu bệnh nhân nhỏ hơn 70 tuổi, trí tuệ còn minh mẫn nên khởi động trị liệu với đồng vận dopamine non – ergot bởi vì ít có nguy cơ biến chứng về vận động trong năm năm đầu. Kế đó levodopa có thể cho thêm vào nếu không có đáp ứng với đồng vận dopamine.
Xem thêm: