Tên khác: trong y văn hiện nay, “sa sút trí tuệ người già” và “bệnh Alzheimer” là đồng nghĩa.
Định nghĩa
Sa sút trí tuệ do teo não tiến triển, có rối loạn trí nhớ và sút kém trí tuệ dần dần. Người ta phân biệt:
- Bệnh Alzheimer xuất hiện muộn hay sa sút trí tuệ người già: thể hay gặp (5% số người trên 65 tuoi, theo một số thông kê) liên quan đến sự lão hoá của não và tiến triển từ từ (về chi tiết xem sa sút trí tuệ người già).
- Bệnh Alzheimer xuất hiện sớm hay sa sút trí tuệ trước tuôi già: hiếm, xuất hiện khoảng từ 40 đến 50 tuổi, tiến triển nhanh. Thể này là thể mà Alzheimer mô tả năm 1906; có thể có tính gia đình (di truyền trội, do nhiễm sắc thể thân).
- Sa sút trí tuệ “êm dịu “: rối loạn trí nhớ nhẹ, không có dấu hiệu sa sút trí tuệ.
Căn nguyên
Không rõ. Người ta đã nhận thấy có sự sụt giảm đáng kể chức năng của các nơroncholinergic trong não qua việc định lượng CAT là enzym thúc đẩy sự tổng hợp acetylcholin. Người ta cũng đã thấy mối liên quan giữa thể gia đình của bệnh Alzheimer và một gen đặc hiệu ở thể nhiễm sắc 19, gen của apolipoprotein E. Người mang cặp alien e4 có nguy cơ bị mắc cao.
Giải phẫu bệnh: trong thể điển hình, não bị thoái hoá lan toả. Các cuộn não và các não thất bị giãn rộng. Dưới kính hiển vi thấy các tế bào thần kinh bị teo, thoái hoá xơ, có các mảng lão hoá rải rác là các nơi bắt thuốc nhuộm có bạc.
Triệu chứng
- Rối loạn trí nhớ (mất trí nhớ), mất tập trung chú ý, thiếu từ, mất định hướng không gian và thời gian, nói chuyện tản mạn, bịa lời. Các rối loạn này được những người xung quanh nhận thấy trong khi chính bệnh nhân lại không hề biết. Tiến triển nhanh, sau vài tháng trở thành hội chứng mất sử dụng ngôn ngữ- mất sử dụng động tác-mất nhận thức, các cử động không theo trật tự (trình tự động tác mặc quần áo hay rửa mặt), rối loạn nhận xét và lập luận. Mất nhận thức thị giác có ngay từ lúc đầu.
- Sa sút trí tuệ từ từ, đủ để ảnh hưởng đáng kể tới hoạt động xã hội và nghề nghiệp và trở thành gánh nặng đối với mọi người xung quanh.
- Đôi khi có các cơn động kinh.
- Tiến triển tới chỗ mất khả năng tự chủ và mất ý thức về bệnh của mình.
Chẩn đoán phân biệt: phân biệt với mọi chứng mất trí nhố và sa sút trí tuệ (xem các hội chứng này)
Sa sút trí tuệ trước tuổi già xuất hiện sớm (40-50 tuổi) và tiến triển nhanh, nặng; cần phân biệt với sa sút trí tuệ tuổi già, xuất hiện muộn, tiến triển chậm hơn và liên quan tới quá trình lão hoá sinh lý của não, nhưng xảy ra nhanh hơn là bình thường.
Xét nghiệm bổ sung: chụp cắt lớp cho thấy vỏ não bị teo lan toả và các não thất bị giãn. Tuy nhiên, hình ảnh có thể bình thường. Đáp ứng của đồng tử đối với ánh sáng mạnh hẳn lên sau khi nhỏ tropicamid có thể có giá trị chẩn đoán (cần xác định thêm).
Tiên lượng: sâu 5-10 năm sẽ phải nằm liệt giường và hoàn toàn mất trí.
Điều trị
Điều trị triệu chứng: nâng đỡ bằng tâm lý liệu pháp, rèn luyện trí nhớ, vận động liệu pháp, lý liệu pháp. Môi trường gia đình của bệnh nhân là giá đỡ cho trí nhớ, cần duy trì càng lâu càng tốt.
Thuốc: tacrin (xem thuốc này) được khuyên nên dùng đối với thể bệnh Alzheimer nhẹ và vừa. Có tác dụng sau 2-3 tháng điều trị. Với các thể nặng vừa, selegilin và tocopherol làm sự tiến triển của bệnh chậm lại. Một vài thuốc nên dùng để điều trị triệu chứng: donepezil, rivastigmin.
GHI CHÚ: trong bệnh Pick, sa sút trí tuệ xuất hiện lúc trước tuổi già (40-50 tuổi) và do teo não ở thuỳ trán và thuỳ thái dương. Bệnh nhân lãnh cảm, có cơn hưng cảm ngây ngô, hoàn đồng, ngôn ngữ bị nghèo đi và có hội chứng thuỳ trán tăng dần (xem hội chứng thuỳ trán). Chụp cắt lớp có thể thấy teo thuỳ trán hay teo thuỳ trán và thuỳ thái dương.
