Một cơn ho đơn thuần có thể là lý do khám bệnh. Ho còn liên quan đến các dấu hiệu lâm sàng khác đi kèm theo, do đó cần phải tìm hiểu sâu hơn để có được chẩn đoán tốt. Ho không phải là chuyện bình thường, mặc dù vẫn thường gặp ở người hút thuốc lá.
Định nghĩa và cơ chế
Cơn ho bắt đầu bằng thì hít vào (đôi khi không có), kèm theo thở ra mạnh, co thắt các cơ bụng, cơ lồng ngực và đóng thanh môn nguyên phát. Tiếp theo, việc mở thanh môn chủ động và nhanh làm giải phóng lượng khí và các dịch tiết trong đường hô hấp. Lúc đó, tốc độ tống xuất gần bằng với tốc độ âm thanh 250 m/giây.
Ho là một hiện tượng phản xạ. Các thụ thể ho được tập trung tại các điểm giải phẫu phân bố thần kinh thực vật : thanh quản, đường hô hấp dưới, thực quản và các cơ quan nội tạng, ngoài ra các thụ thể này còn tìm thấy ở ống tai ngoài và màng nhĩ. Những thụ thể khác thì được tập trung ở màng phổi và cơ chế kích thích gián tiếp sẽ giải thích những cơn ho có nguồn gốc từ Tai-Mũi-Họng.
Các nguyên nhân chính và các dạng ho
Nguyên nhân gây ho thì đa dạng (Bảng 1). Chúng ta có thể phân biệt ho cấp tính và ho mãn tính.
Ho cấp tính thường xuất hiện trong các bệnh lý nhiễm trùng và có thể xác định dễ dàng.
Ho mãn tính, được định nghĩa bởi ho kéo dài 3 hoặc 4 tuần không thuyên giảm và không có căn nguyên trước đó, thì thường khó chẩn đoán hơn. Thầy thuốc sẽ phải xem xét đến tình trạng lâm sàng, đặc biệt là tuổi, thói quen hút thuốc lá, tình trạng ô nhiễm trong nghề nghiệp, vì điều đó có khả năng dẫn đến bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính hoặc bệnh lý u bướu.
Ho mãn tính thường xuyên là hội chứng duy nhất của một căn bệnh mà chúng ta cần phải tìm hiểu, như hen, bệnh lý trào ngược dạ dày – thực quản, hoặc bệnh lý Tai-Mũi-Họng (TMH) ở trẻ nhỏ.
Ho và bệnh hen
Ho trong bệnh hen là cơn ho mãn tính. Ở người lớn, bệnh hen là nguyên nhân thứ hai của ho sau nguyên nhân TMH (chảy nước mũi hầu họng sau). Ho có thể là biểu hiện đơn độc của bệnh hen do vậy được gọi là ho « tương đương với hen ». Một số dấu hiệu khác có tính gợi ý hơn nữa khi ho xảy ra trong bối cảnh cơ địa dị ứng (viêm mũi, chàm) và có yếu tố thể tạng gia đình.
Chúng ta sẽ tìm hiểu các yếu tố khởi phát hoặc yếu tố thuận lợi, thời tiết, theo mùa, địa dư, nhưng một vài dấu hiệu lâm sàng thì biểu hiện rõ rệt, nhất là ở trẻ nhỏ. Chúng ta nên hỏi bệnh một cách có hệ thống nếu cơn ho xảy ra vào ban đêm, lúc cười, lúc gắng sức hay lúc buồn phiền.
Chẩn đoán dương tính sẽ dựa trên cuộc điều tra về dị ứng học, nhưng trên hết là cần dựa vào nghiệm pháp thăm dò chức năng hô hấp với nghiệm pháp gây co thắt phế quản bằng métacholine. Thực vậy, trong nhiều trường hợp, ho đơn thuần không có tiền căn hen, thậm chí không có tiền căn dị ứng. Các nghiệm pháp thăm dò chức năng hoàn toàn bình thường và việc chẩn đoán sẽ dựa vào bằng chứng của tăng phản ứng phế quản (co thắt phế quản dương tính sau khi hít các liều tăng dần của métacholine, và hồi phục về giá trị ban đầu sau khi dùng thuốc đồng vận β-2. Nếu không làm nghiệm pháp với métacholine, chúng ta có thể dùng các biện pháp gián tiếp như loại trừ dị ứng đã biết hoặc dùng các thử nghiệm điều trị : cơn ho biến mất tạm thời sau khi dùng thuốc đồng vận β-2 ; liệu pháp corticoïdes hít trong vài tuần thường xuyên có hiệu quả. Thường thấy ở trẻ nhỏ cơn ho biến mất sau khi dùng montélukast. Trong trường hợp này, chúng ta có thể thử nghiệm với vài ngày điều trị và có thể lập lại nếu cơn ho xuất hiện trở lại.
Liên quan giữa bệnh lý do virus, ho và bệnh hen
Nhiễm siêu vi gây viêm phế quản và làm cho các thụ thể nguy cơ bị tiếp xúc với các chất kích thích với bất kỳ nguồn gốc nào.
Nhiễm siêu vi làm tăng tính phản ứng phế quản tạm thời, hoặc làm nặng thêm bệnh hen có sẵn. Lúc đó, ho khan là một dấu báo hiệu khởi phát cơn hen, đi kèm với việc giảm lưu lượng đỉnh thở ra. Trong trường hợp này, ho là một tiền triệu chứng tỏ độ nặng của bệnh, và cần điều trị sớm bằng thuốc giãn phế quản.
Kết luận
Ho và bệnh hen thường xuyên liên quan với nhau. Việc chẩn đoán phân biệt, ngoài tiền sử bệnh và dấu hiệu lâm sàng, sẽ dựa vào hình ảnh X-quang phổi bình thường và tình trạng tăng phản ứng phế quản khi làm nghiệm pháp thăm dò chức năng hô hấp.
Việc điều trị cũng là điều trị bệnh hen (thuốc giãn phế quản, corticoïdes hít, thuốc kháng leucotriène). Đừng bao giờ quên rằng bệnh nhân hen có thể có các bệnh lý khác, những bệnh lý này có thể là nguyên nhân của ho mãn tính, và trong một vài trường hợp đó là người hút thuốc lá.
