Ngưu hoàng

Ngưu hoàng dùng làm thuốc được ghi đầu tiên trong sách Bản kinh là sạn ở túi mật (một phần nhỏ là sạn của ống mật và ống gan) của con Bò tót ( Bos taurus domesticus Gmelin) thuộc họ Trâu bò (Bovidae).

Theo Đỗ tất Lợi thì Ngưu hoàng thiên nhiên có thể là sạn mật của con trâu Bubalus bubalis L. có bệnh.

Ngưu hoàng nhân tạo (tổng hợp) là dùng mật bò hay mật heo gia công tổng hợp thành. Những năm gần đây, người ta dùng phương pháp nuôi Ngưu hoàng thiên nhiên ở những con bò sống bằng cách cho cấy Hoàng hạch vào túi mật rồi bơm trực khuẩn đại tràng ( E. Coli) không gây bệnh vào làm cho thành phần của mật bám vào Hoàng hạch hình thành sạn mật nên gọi là Ngưu hoàng thiên nhiên nhân tạo.

Ngưu hoàng tổng hợp thì hiện nay ở Trung quốc có chế nhiều để đáp ứng nhu cầu. Ngưu hoàng thiên nhiên thì quanh năm đều có. Chú ý lúc mổ bò, nếu phát hiện có Ngưu hoàng lấy ra âm can nơi mát và không được có gió thổi, không phơi nắng hay sấy lửa vì có thể làm cho Ngưu hoàng nứt vỡ đổi màu đều kém phẩm chất. Cần gói kín để trong lọ màu dưới đáy có gạo rang hoặc vôi cục.

Theo tài liệu Trung quốc, Ngưu hoàng có nhiều tên gọi như Tây hoàng, Tô hoàng, Sửu bảo, Đởm hoàng (cũng gọi Ô kim hoàng, Đản hoàng, Quả hoàng tức sạn túi mật), Quản hoàng (cũng gọi Toái phiến hoàng, Không tâm hoàng tức sạn ở ống gan mật).

Ngưu hoàng  (Thể nhẹ, có hơi thơm, mài lên móng tay thì màu sắc thấu qua, để vào lưỡi thì thấy trước đắng sau ngọt, mùi thanh mát thấu suốt đến Tâm là tốt).

Khí vị:

Vị đắng hơi ngọt, tính hòa bình, có chút độc, vào 3 kinh Tâm, Tỳ, Can, ghét Long cốt, Địa hoàng, Long đởm thảo, sợ Ngưu tất, Can tất, dùng Nhân sâm làm sứ.

Chủ dụng:

Thanh Tâm, hóa đàm, khu trừ tà nhiệt, an hồn định phách, chữa trúng ác, dịch lệ, trị tất cả mọi chứng kinh giản, mọi chứng phong, đờm trệ, điên cuồng, cấm khẩu, đối với ngoại khoa dùng làm thuốc bôi đắp, giải được đinh độc, ung thư hay như thần, đối với chứng kinh phong dòm nghẹt, đơn độc, cam răng, sưng hầu họng, thế nguy trong chốc lát thì nó là thuốc rất quý để cướp lại tính mạng.

ĐƠN THUỐC

chữa trẻ con sơ sinh thai độc

• Trẻ con sơ sinh 3 tháng mài một tý bằng hạt đậu cho uống có thể tiêu hết tất cả nhiệt độc đả cảm thụ từ trong thai, lại có thể làm thưa nốt đậu.
• Chữa nốt đậu hãm đen, dùng Ngưu hoàng 2 ly, Chu sa 1 phân, cùng tán bột, trộn Mật ong,bôi vào.

Kỵ dụng:

Ngưu hoàng là thuốc thanh Tâm, hóa đàm rất nhanh, lực thắng, nếu bệnh chưa đến mức nặng lắm thì nhất thiết chớ kinh xuất dùng quá nhiều, phàm trúng phong nhập vào tạng thì phải dùng nó để dẫn vào xương tủy, dẫn phong từ trong đưa ra, nếu trúng vào phủ và trúng huyết mạch mà dùng nó thì trái lại dần tà vào trong xương tủy, như dầu ngấm vào bột, không thể nào dẫn ra được, phải cẩn thận. Đàn bà có thai phải kiêng dùng vì uống vào sẽ trụy thai, trẻ con nội thương vì bú mớm mà sinh ỉa chảy, Tỳ Vị hư hàn, thậm chí hư thoát vì mất hết chính khí, chỉ nên dùng Sâm, Phụ để phục hồi lại nguyên dương, không thể dùng bừa Ngưu hoàng.

GIỚI THIỆU THAM KHẢO

“Phương pháp bào chế và sử dụng đông dược” (Viện Y học cổ truyền) nói:

Ngưu hoàng là sạn (sỏi) trong túi mật của con Bò có bệnh, hay con Trâu có bệnh. Ngưu hoàng có khi to bằng quả trứng, có khi bằng hạt sạn, sắc vàng, đắng, thơm, xốp nhẹ, không nứt vỡ, không đen sẫm là tốt. Trị sốt cao, phát cuồng, nói mê, trị kinh giản, ngày dùng 0,3-0,6g.

Ngưu hoàng trên thị trường hiện nay thường là Ngưu hoàng tổng hợp.

“Hành giản trân nhu”-Hải Thượng Lãn Ông

• Chữa phong xù, cắn lưỡi mê man, mắt trợn ngược, dùng Ngưu hoàng một tý bằng hạt đậu, hòa với nước và Mật nhỏ vào mồm.
• Chữa âm độc, đi cầu ra máu, Dạ dày nhiệt, đau bụng không chịu nổi, dùng Ngưu hoàng 1 cái, Nghệ 5 củ, tán nhỏ, mỗi lần dùng một ít cho vào nước Tương, đun sôi mà uống.

“Ôn bệnh điều biện”

Bài An cung ngưu hoàng hoàn trẻ em giảm liều phù hợp. Có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, khu đờm, khai khiếu.

Chữa sốt cao, hôn mê, co giật, nói sảng, lưỡi đỏ sẫm, rêu lưỡi vàng khô, mạch hồng sác hữu lực.

“Đậu chẩn thế y tâm pháp”

Bài Ngưu hoàng thanh tâm hoàn

Ngưu hoàng lg, Hoàng cầm 12g, Hoàng liên 20g, Chi tử 12g, Chu sa 6g, uất kim 8g.

Cùng tán nhỏ, hòa với nước bột Mỳ, hoàn to bằng hạt ngô, mỗi lần uống 7-8 hoàn với nước sắc Đăng tâm.

Có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, khai khiếu, an thần.

Trị trẻ nhỏ sốt cao, co giật, hôn mê, nói sảng, hoặc chứng kinh phong, đờm nhiều, bứt rứt.

Chú ý: bài này rất lạnh dùng phải thận trọng.

“Tiểu nhi dược chứng trực quyết”

Bài Ngưu hoàng bảo long hoàn

Ngưu hoàng           4g        Thần sa (tán nhỏ) 20g

Thiên trúc hoàng 40g         Trần đởm tinh 160g

Hùng hoàng (thủy phi) 4g  Xạ hương        20g

Tất cả tán nhỏ, hòa nước sắc Cam thảo, làm viên to bằng hạt Tạo giác, uống với nước.

Trẻ được 100 ngày tuổi mỗi hoàn chia 3-4 lần uống, trẻ từ 5 tuổi trở lên mỗi lần uống 1-2 hoàn, người lớn mỗi lần uống 3-5 hoàn. Có tác dụng hóa đờm, khai khiếu, thanh nhiệt, an thần.

Trị trẻ nhỏ cấp kinh phong, đởm nhiệt ủng tắc ở trong, mình nóng, ngủ mê, thở to, kinh giật, chân tay co rút.

Bài này bỏ Ngưu hoàng, Xạ hương; thêm Hổ phách, Nhân sâm, Cam thảo, Chỉ thực, Chỉ xác, Bạch linh, Sơn dược, Kim bạc, Đàn hương; gọi là bài Hổ phách bảo long hoàn. Trị chứng trẻ nhỏ cấp kinh, thể chất suy nhược.