Sử dụng kháng sinh nhất thiết phải đạt hiệu quả, an toàn và hợp lý. Người không có những hiểu biết cơ bản về kháng sinh không thể nào sử dụng đạt các mục tiêu vừa kể. Có lời khuyên phải dùng kháng sinh theo chỉ định của bác sĩ là vì bác sĩ là người biết rõ việc sử dụng kháng sinh, biết khi nào sử dụng, cần lựa chọn loại gì để cho dùng đúng thuốc, đúng cách, đủ liều, đủ thời gian.
Chính người trực tiếp sử dụng thuốc cũng cần có những hiểu biết cơ bản về kháng sinh, phải biết thắc mắc để tìm hiểu những điều còn nghi ngờ với những nhà chuyên môn là bác sĩ, dược sĩ về sử dụng kháng sinh để sử dụng kháng sinh sao cho đúng. Một số thắc mắc về sử dụng kháng sinh đặc biệt ở trẻ con thường được nêu ra, nên xin trình bày ở đây cùng với lời giải đáp.
Nghe nói trẻ bị sốt, cảm cúm là bị nhiễm trùng, tại sao không được dùng ngay kháng sinh?
– Một số bệnh nhiễm khuẩn thường có triệu chứng sốt nhưng không phải tất cả các trường hợp sốt đều do nhiễm khuẩn. Thí dụ, trẻ có thể bị sốt do mọc răng hay cảm nắng. Do vậy, khi trẻ bị sốt thì đừng vội cho uống ngay kháng sinh mà hãy tìm cách hạ nhiệt cho trẻ bằng cách cho dùng thuốc hạ nhiệt Paracetamol hay đắp trán, lau mình bằng khăn nhúng nước mát. Còn đối với cảm cúm là do siêu vi (còn gọi là virus, vi rút) gây ra thì kháng sinh không có tác dụng chữa trị. Có thể trẻ bị viêm mũi, viêm hầu họng, nhưng chỉ bị nhiễm siêu vi và chưa có biến chứng thì dùng kháng sinh không những không có tác dụng mà còn có thể gây tình trạng đề kháng kháng sinh (kháng thuốc) về sau. Trong trường hợp này, nếu trẻ bị sốt chỉ nên cho dùng thuốc hạ nhiệt, kèm theo hút sạch mũi, nhỏ mũi nước muối sinh lý 0,9% (pha 9 gram muối NaCl trong 1 lít nước sạch, hoặc hỏi mua ở nhà thuốc).
Nếu nghi ngờ trẻ bị nhiễm khuẩn, nên cho trẻ đến khám ở bác sĩ để định bệnh chính xác và chỉ định dùng kháng sinh khi cần thiết. Xin được nhắc lại, cho trẻ dùng kháng sinh theo sự chỉ định của bác sĩ là an toàn nhất. Chỉ có bác sĩ mới xác định được trường hợp nhiễm siêu vi kèm theo loại nhiễm vi khuẩn (triệu chứng viêm nhiễm kéo dài không bớt có xu hướng nặng thêm). Lúc này rõ ràng dùng kháng sinh là cần thiết, bác sĩ sẽ cho dùng kháng sinh.
Biết rằng dùng kháng sinh bắt buộc phải đủ liều, tại sao ở những lần khám bệnh khác nhau, bác sĩ chỉ định cho dùng thuốc khác nhau, như có lần bác sĩ cho dùng 3 lần (còn gọi là 3 cữ) trong ngày, lần khác lại là 2 lần/ngày, nhưng đặc biệt có khi chỉ dùng 1 liều duy nhất trong ngày?
Tuy bác sĩ chỉ định cho dùng thuốc số lần khác nhau như thế nhưng đều là đúng liều. Bởi vì tùy theo loại kháng sinh, có kháng sinh bị đào thải ra khỏi cơ thể nhanh quá, phải dùng nhiều lần thuốc trong ngày, nhưng có kháng sinh được giữ lại trong cơ thể ta lâu hơn và duy trì tác dụng, ta chỉ cần dùng một lần duy nhất trong ngày. Như erythromycin là kháng sinh thông thường phải uống 3-4 lần/ngày, trong khi đó azithromycin là kháng sinh mới cùng nhóm macrolid với erythromycin chỉ cần uống 1 lần trong ngày.
Biết rằng dùng kháng sinh phải đủ thời gian, tức trẻ con bị bệnh bác sĩ chỉ định dùng thuốc 10 ngày nhưng đến ngày thứ 5 cháu có vẻ hoàn toàn khỏi, ngưng dùng thuốc ở đây có được không? Hoặc biết rằng đợt điều trị thông thường đối với nhiều kháng sinh phải từ 5 ngày trở lên, thế tại sao gần đây trẻ em bị viêm tai giữa được khám, bác sĩ cho uống kháng sinh chỉ trong 3 ngày?
Nên lưu ý, phải dùng kháng sinh theo đúng chỉ định của bác sĩ. Triệu chứng bệnh như sốt, đau (như đau họng trong viêm họng) có vẻ hết nhưng nhiễm khuẩn vẫn còn, ta cần dùng kháng sinh đủ thời gian theo đơn thuốc của bác sĩ để tiêu diệt hết vi khuẩn. Thông thường, dùng kháng sinh đủ thời gian phải từ 5 ngày trở lên. Tuy nhiên, một số kháng sinh mới được dùng gần đây có thể rút ngắn thời gian điều trị. Như azithromycin có thể dùng trong 3 ngày, cho hiệu quả điều trị một số bệnh nhiễm khuẩn tương đương với một số kháng sinh khác phải uống trong 10 ngày.
Trẻ con được bố mẹ cho dùng kháng sinh nhầm với liều dành cho người lớn bị ngứa, nổi mẫn ngoài da, phải chăng dùng quá liều kháng sinh thì bị dị ứng?
– Trường hợp dùng quá liều thuốc bị tai biến được gọi là ngộ độc thuốc. Đối với dị ứng thuốc, trong đó có dị ứng kháng sinh, chỉ cần tiếp xúc với liều thật nhỏ vẫn có thể bị rối loạn này. Có rất nhiều tác nhân trong môi trường, thức ăn, thức uống, gây ra dị ứng, vì vậy, trong trường hợp vừa nêu không thể khẳng định dị ứng là do dùng kháng sinh. Điều hết sức lưu ý là đối với trẻ, phải dùng thuốc đúng liều. Kháng sinh ít gây tai biến do dùng quá liều so với nhiều thuốc khác.
