Chứng đàm nhiệt vít lấp Tâm khiếu ở trẻ em là gọi chung những chứng trạng do đàm rãi úng thịnh, vít lấp tâm khiếu dẫn đến sốt cao và hôn mê. Nguyên nhân phần nhiều do ngoại cảm thử nhiệt, thấp nhiệt, ôn độc, nhiệt tà quá thịnh và đàm trọc vít lấp Tâm khiếu mà gây nên bệnh.
Biểu hiện lâm sàng chủ yếu là sốt cao không dứt, thần trí hôn mê, mắt nhắm tay nắm chặt, sắc mặt nhờn bẩn hoặc tía tối, đoản hơi, tiếng đờm sùng sục, đại tiểu tiện không thông thậm chí không tự chủ, mạch Hoạt Sác, chất lưỡi đỏ tía hoặc sẫm màu, rêu lưỡi vàng hoặc vàng dầy.
Chứng này thường gặp trong các chứng bệnh “Thử ôn”, “Thấp ôn”, “Phế bế ho suyễn”, “Dịch độc lỵ”.
Cần phân biệt chứng Đàm nhiệt vít lấp Tâm khiếu ở trẻ em với “Chứng Đàm mê tâm khiếu”, “Chứng đàm nhiệt quấy rối Tâm” và “chứng nhiệt hãm Tâm bao”.
Phân tích
Chứng Đàm nhiệt vít lấp Tâm khiếu ở trẻ em ở trong những tật bệnh khác nhau, nên biểu hiện lâm sàng, phương pháp điều trị cũng khác nhau.
– Nếu chứng Đàm nhiệt vít lấp Tâm khiếu ở trẻ em xuất hiện trong bệnh Thử ôn ở trẻ em, biểu hiện lâm sàng chủ yếu là sốt cao không dứt, mặt đỏ, tinh thần lơ mơ, táo động không yên, thậm chí chân tay giá lạnh, lưỡi cứng khó nói. Đây là do tà khí thử nhiệt vào ẩn náu ở bề sâu doanh phần, khiến đàm nhiệt ngăn trở, dương khí bị vít lấp ở trong gây nên bệnh, điều trị nên theo phép khai bế thấu nhiệt, quét đàm làm tỉnh táo tinh thần, trước tiên cho uống Tử tuyết đan (Thái bình huệ dân hòa tễ cục phương) sau đó cho uống Thanh cung thang (Ôn bệnh điều biện) gia Trúc lịch.
– Nếu chứng Đàm nhiệt vít lấp Tâm khiếu ở trẻ em xuất hiện trong bệnh. Thấp ôn, có chứng trạng tinh thần hôn mê nói sảng, sáng nhẹ tối nặng, ban chẩn nổi lờ mờ, chất lưỡi đỏ tía, rêu lưỡi vàng nhớt, do thấp nhiệt hun đốt, đàm câu kết với nhiệt, tà độc chủ yếu ở huyết phận Tâm bào, điều trị theo phép dùng thuốc phương hương trục uế hóa đàm, ngọt mát để thanh nhiệt, chọn dùng bài Tê giác địa hoàng thang (Thiên Kim yếu phương) gia Huyền sâm, Ngân hoa, Liều kiều, Thạch xương bồ; Đồng thời có thể uống thêm An cung ngưu hoàng hoàn (Ôn bệnh điều biện).
– Nếu có hiện tượng Đàm nhiệt vít lấp Tâm bao xuất hiện trong chứng Phế bị vít lấp gây suyễn khái ở trẻ em thì có chứng trạng suyễn thở cánh mũi phập phồng, khái thấu như tiếng chó sủa, tiếng Đàm sùng sục, phiền táo tinh thần lơ mơ, thậm chí tay chân giá lạnh, điều trị nên mở sự vít lấp ở Tâm Phế, chọn dùng bài Nghiệm phương Hầu tảo tán(Toàn quốc Trung dược thành dược sử phương tập) hợp với bài An cung ngưu hoàng hoàn.
– Trong bệnh Dịch độc lỵ ở trẻ em xuất hiện chứng Đàm nhiệt vít lấp Tâm bao đó là do Đại trường bị thấp nhiệt dịch độc, tà khí hãm sâu vào doanh huyết, vít lấp Tâm bao gây nên, biểu hiện lâm sàng ngoài chứng sốt cao tinh thần lơ mơ, trước tiên phải có chứng hạ lỵ trắng đỏ sen nhau, hôi thối khó ngửi, chất lưỡi tía, rêu lưỡi vàng nhớt, điều trị theo phép thông hạ thanh nhiệt, quét đờm khai thông sự vít lấp là thích hợp, chọn dùng bài Bạch đầu ông thang hợp với Đại hoàng Hoàng liên tả tâm thang (Thương hàn luận) đồng thời uống thêm An cung ngưu hoàng hoàn.
Chứng Đàm nhiệt vít lấp Tâm khiếu ở trẻ em rất dễ dẫn động Can phong, làm cho co giật không dứt; Mặt khác bên trong bị vít lấp không khơi thông lâu ngày sẽ sinh chứng Thoát, biểu hiện là tay chân giá lạnh, mạch Vi muốn tuyệt, miệng há tay xòe, thở nhỏ yếu, vã mồ hôi đầm đìa, đỏ là dấu hiệu nguy, tiên lượng xấu.
Chẩn đoán phân biệt
– Chứng Đàm mê Tâm khiếu ở trẻ em với chứng Đàm nhiệt che lấp Tâm khiếu ở trẻ em, cả hai đều do Tâm khiếu bị che lấp, cho nên đều xuất hiện chứng trạng thần chí hôn mê. Cả hai chứng cũng có thể thấy trong họng có tiếng đàm khò khè và mửa ra rãi bọt.
Chỗ khác nhau là chứng đàm nhiệt che lấp Tâm bao ở trẻ em có kiêm nhiệt tà, đàm với nhiệt chống chọi nhau; Đó là điểm xuất phát để phân biệt giữa hai chứng. Nguồn gốc Đàm ở chứng Đàm mê Tâm khiếu là do công năng của Tạng Phủ không điều hòa, tựu trung Can khí uất kết, Tỳ không kiện vận sinh đàm là những nguyên nhân chủ yếu, cho nên chứng Đàm mê Tâm khiếu thường có cả chứng chóng mặt hoa mắt, hung cách trướng đầy chứ không có hiện tượng nhiệt. Còn Đàm nhiệt trong chứng Đàm nhiệt che lấp Tâm khiếu, nguồn gốc chủ yếu là ngoại cảm thử ôn, nhiễm độc thấp nhiệt, nhiệt thịnh hun đốt chất dịch thành Đàm, cho nên biểu hiện lâm sàng là phải có các chứng sốt cao, chất lưỡi đỏ tươi, mạch Hoặc Sác… Đó là những chứng mà đàm mê Tâm khiếu không có đầy đủ. Hơn nữa chứng tinh thần hôn mê của Đàm mê Tâm khiếu chỉ biểu hiện từng cơn có tính nhất thời, đa số là tự lệnh, mà ở chứng đàm nhiệt vít lấp Tâm bao thì đa số là có tính chất tiến triển rồi cuối cùng dẫn đến phong động không ngừng hoặc vô dương thoát ra ngoài; Đây là những vấn đề giúp đỡ cho chẩn đoán phân biệt giữa hai chứng.
– Chứng Đàm nhiệt quấy nhiễu “Tâm ở trẻ em với chứng Đàm nhiệt che lấp Tâm khiếu ở trẻ em, cả hai tuy cùng giống nhau ở nguyên nhân bệnh và vị trí phát bệnh, nhưng một đằng là “quấy nhiễu Tâm”, một đằng là “Che lấp Tâm khiếu”. Quấy nhiễu có thể thấy phiền táo không yên và tinh thần vẫn sáng suốt, nói chung không xuất hiện chứng trạng tinh thần lơ mơ cho nên bệnh nhẹ hơn chứng Đàm nhiệt che lấp Tâm bao. Đây là điểm chủ yếu để chẩn đoán phân biệt.
– Chứng nhiệt hãm Tâm bào ở trẻ em với chứng Đàm nhiệt che lấp Tâm bao ở trẻ em, biểu hiện lâm sàng của hai chứng này rất giống nhau, đều có chứng trạng sốt cao, tinh thần lơ mơ, nói sảng do nhiệt tà đơn thuần, phần nhiều do ngọai cảm ôn tà gây nên, tuy cũng có thể kiêm Thử, kiêm Thấp nhưng không có chứng trạng về Đàm như họng có tiếng đàm khè khè và miệng thổ ra bọt rãi. Nhiệt tà đơn thuần rất dễ thanh giải, nhiệt lui thì thần trí có thể tỉnh táo, cho nên chứng nhiệt hãm Tâm bao dể chữa hơn chứng Đàm nhiệt che lấp Tâm khiếu.
